မဂၢင္ရွစ္တန္ အက်င့္မွန္
ဇာတိ၏အဆံုး၊ ဒုကၡ၏အဆံုးကို ျမင္ေတာ္မူေသာ ျမတ္စြာဘုရား သည္ တစ္ခုတည္းေသာမဂ္ကို ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ႔ေလၿပီ။ မဂ္ဆိုရာ၌ လမ္းကိုဆိုလိုျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုလမ္းကား မေသရာ လမ္းပင္ျဖစ္၏။ သံသရာအဆက္မျပတ္ အဖန္ဖန္ေသပြဲ၀င္ရျခင္း ဟူသည့္ အႀကီမားဆံုးေသာဒုကၡႀကီးကို ျမတ္ဗုဒၶသည္ ျဖတ္ေတာက္ ခဲ႔ေလၿပီ။ ကိုယ္တိုင္သိျမင္ၿပီးေသာ ေအးခ်မ္းရာနိဗၺာန္ဆီသို႔ သြား ေရာက္ႏိုင္ေသာလမ္းကိုလည္း သတၱ၀ါတို႔အား ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ႔ ပါသည္။ သံသရာစက္ရဟတ္ကို ျဖတ္ေတာက္ၿပီး ခဲ႔ေသာျမတ္ဗုဒၶ သည္ ၿငိမ္းခ်မ္းေတာ္မူခဲ႔ေလၿပီ။
သံသရာဆိုသည္မွာ အဘယ္နည္း။ "ေမြးဖြားျခင္း- ဇာတိ၊ အိုမင္း ရင့္ေရာ္ျခင္း- ဇရာ၊ ေဖာက္ျပန္ျခင္း- ဗ်ာတိ၊ ပ်က္စီးခ်ဳပ္ေပ်ာက္ျခင္း- မရဏ"တို႔ အဆက္မျပတ္ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းသေဘာကို ဆိုလိုျခင္း ျဖစ္သည္။ ထိုဆင္းရဲတို႔၏အဆံုးကို ျမင္ေတာ္မူၿပီးခဲ႔ေသာ ျမတ္စြာ ဘုရားသည္ မဂၢင္ရွစ္ပါးက်င့္စဥ္တရားတို႔ကို ေဟာျပဆံုးမေတာ္ မူခဲ႔ပါသည္။ ဤဆံုးမေတာ္မူခဲ႔ေသာ မဂၢင္ရွစ္ပါးတရား ေတာ္ႀကီး သည္ အဖိုးမျဖတ္ႏိုင္ေသာ တရားေတာ္ႀကီးျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ လိုက္ နာက်င့္ႀကံၾကသူတို႔အဖို႔ အင္မတန္အက်ိဳးႀကီးမားလွေသာ တရား ေတာ္ႀကီးပင္ျဖစ္ပါသည္။ ထိုမဂၢင္ရွစ္ပါး က်င့္စဥ္တရား တို႔မွာ-
(၁) သမၼာဒိ႒ိ = မွန္ေသာအျမင္ရွိျခင္း။ (ပညာမဂၢင္)
(၂) သမၼာသကၤပၸ =မွန္ေသာၾကံစည္ေတြးေတာျခင္း။ (ပညာမဂၢင္)
(၃) သမၼာ၀ါစာ = မွန္ေသာေျပာဆိုျခင္း။ (သီလမဂၢင္)
(၄) သမၼာကမၼႏၲ = မွန္ေသာျပဳလုပ္ျခင္း။ (သီလမဂၢင္)
(၅) သမၼာအာဇီ၀ = မွန္ေသာအသက္ေမြးျခင္း။ (သီလမဂၢင္)
(၆) သမၼာ၀ါယမ =မွန္ေသာ၀ီရိယရွိျခင္း၊အားထုတ္ျခင္း။ (သမာဓိမဂၢင္)
(၇) သမၼာသတိ = မွန္ေသာသတိရွိျခင္း။ (သမာဓိမဂၢင္)
(၈) သမၼာသမာဓိ = မွန္ေသာတည္ၾကည္ျခင္း။ (သမာဓိမဂၢင္) တို႔ ျဖစ္ၾက၏။
(၁) အမွန္ျမင္္ျခင္း
သမၼာဒိ႒ိ (သမၼာ- မွန္ကန္စြာ၊ ဒိ႒ိ- ျမင္ျခင္း၊ အယူရွိျခင္း) ျဖစ္ပါ သည္။ အမွန္ဆံုးေသာအျမင္ကေတာ႔ သစၥာေလးပါးျမင္ျခင္းကို ဆို လိုပါသည္။ ခႏၶာႏွင့္နိဗၺာန္ အလြန္ ေ၀းကြာစြာရွိေနသည္ မဟုတ္ပါ ေပ။ နိဗၺာန္ႏွင့္ခႏၶာတို႔သည္ တစ္ဆက္တည္းရွိသည္ဟု ျမတ္ဗုဒၶ မိန္႔ၾကားေတာ္မူခဲ႔ပါသည္။ အဘယ္႔ေၾကာင့္ေ၀းသည္ဟု ထင္ေနရ သနည္း။ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟစေသာ ကိေလသာေရအလွ်င္တို႔ ဖံုးလႊမ္းေနျခင္းေၾကာင့္ ေ၀းေနရျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဆိုလိုသည္မွာ နိဗၺာန္သည္ တစ္ဘက္ကမ္း၊ ခႏၶာကို က်န္တစ္ဘက္ကမ္းဟုဆို လွ်င္ ၾကား၌ရွိေသာ ေရအလွ်င္တို႔ ဖံုးလႊမ္းထားျခင္းေၾကာင့္ ကမ္း ႏွစ္ခု တစ္ဆက္တည္းရွိေနမွန္း မသိရေလာက္ေအာင္ ေ၀းကြာ သည္ဟု ထင္ေနရျခင္းပင္ျဖစ္၏။ ထိုေရတို႔ကို ဖယ္ထုတ္လိုက္လွ်င္ တစ္ဆက္တည္းရွိမွန္း ျမင္ႏိုင္မည္ျဖစ္ပါသည္။
သစၥာေလးပါးတို႔မွာ ဒုကၡသစၥာ- ဆင္းရဲက်ိဳးအမွန္တရား၊ သမုဒယ သစၥာ- ဆင္းရဲေၾကာင္းအမွန္တရား၊ နိေရာဓသစၥာ- ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း အမွန္တရား၊ မဂၢသစၥာ- ခ်ဳပ္ၿငိမ္းေၾကာင္း လမ္းမွန္တရားဟူ၍ျဖစ္ ၏။ ဒုကၡသစၥာ(ခႏၶာငါးပါး)သည္ သိ႐ံုသာသိ ရမည့္အက်ိဳးတရား၊ သမုဒယသစၥာ(ကိေလသာ)သည္ ပယ္သတ္ရမည့္အေၾကာင္း တရား၊ နိေရာဓသစၥာ(နိဗၺာန္)သည္ ဆိုက္ေရာက္ရမည့္တရား၊ မဂၢ သစၥာ(မဂၢင္ရွစ္ပါး)သည္ ပြားမ်ားရမည့္တရားတို႔ျဖစ္ၾက၏။ ဒုကၡကို သိလိုက္႐ံုျဖင့္ လိုခ်င္မႈေလာဘကိုပယ္သလို ၿငိမ္းခ်မ္းျခင္းနိေရာဓ ကိုဆိုက္ျခင္းႏွင့္ ပြာမ်ားျခင္းမဂၢတို႔သည္ တစ္ၿပိဳင္နက္တည္းပင္ျဖစ္ ၏။ ေသာတာပန္မျဖစ္ေသးသည့္ ၀ိပႆနာအားထုတ္ေနေသာ ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္သည္ ဒုကၡကိုသစၥာထိုက္ေအာင္ မသိေသးသည္ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ပယ္ျခင္း၊ ဆိုက္ျခင္း၊ ပြားျခင္း တို႔သည္ သစၥာ ထိုက္ဦးမည္ မဟုတ္ေသးေခ်။ သို႔ေသာ္လည္း ဒုကၡသိျခင္းကို အဖန္ဖန္ ဥာဏ္ဦးေနျခင္းျဖင့္ ပယ္ျခင္း၊ ဆိုက္ျခင္း၊ ပြားျခင္းတို႔ သည္လည္း တစ္ၿပိဳင္နက္ျဖစ္ေနေပမည္။ ဤေနရာ၌ ပုထုဇဥ္တို႔၏ မဂၢင္သည္ ငါးပါးသာရွိေနဦးမည္ျဖစ္သည္။ သီလမဂၢင္သည္ ေသာ တာပန္အရိယာမွသာလွ်င္ အဓိ(ၿမဲေသာ)သီလ ျဖစ္သြားသည္ျဖစ္ ျခင္းေၾကာင့္ မဂၢင္ရွစ္ပါး စံုလင္သြားရေပသည္။ ပုထုဇဥ္တို႔၏သီလ မွာ မခိုင္ၿမဲေသးသည္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ သစၥာထိုက္ေသာသီလ မျဖစ္ ေသးျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဥပရိပဏၰာသပါဠိေတာ္၊ အ႒ကထာတို႔မွလာ ေသာ သမၼာဒိ႒ိငါးမ်ိဳးရွိ၏။ ၎တို႔ မွာ-
(၁) ကမၼသကတာ သမၼာဒိ႒ိ- ေကာင္းက်ိဳး၊ မေကာင္းက်ိဳးတို႔သည္ ဖန္ဆင္းရွင္က မဖန္တီး၊ မိမိျပဳလုပ္ခဲ႔ေသာ ေကာင္းမႈကံတို႔က ေကာင္းက်ိဳးကိုဖန္တီးမည္ျဖစ္ၿပီး၊မေကာင္းေသာကံတို႔က မေကာင္း က်ိဳးတို႔ကို ဖန္တီးမည္ျဖစ္သည္ဟု အျမင္မွန္ျခင္း။
(၂) ၀ိပႆနာသမၼာဒိ႒ိ- ငါ၊ သူတစ္ပါး၊ ေယာက်္ား၊ မိန္းမမရွိ၊ (႐ူ ပကၡႏၶာ- ေဖာက္ျပန္ပ်က္စီးတတ္ေသာသေဘာ တရားအစု(႐ုပ္တ ရား)၊ သညာကၡႏၶာ- မွတ္သားတတ္ေသာ သေဘာတရားအစု (နာမ္တ ရား)၊ သခၤါရကၡႏၶာ- ႀကံစည္ေတြးေတာတတ္ေသာ သေဘာတရားအစု (နာမ္တရား)၊ ေ၀ဒ နာကၡႏၶာ- ခံစားတတ္ေသာ သေဘာတရားအစု (နာမ္တရား)၊ ၀ိညာဏကၡႏၶာ- သိတတ္ေသာ သေဘာတရားအစု(နာမ္တရား)တို႔သာလွ်င္ရွိ သည္ဟုသိျမင္ၿပီး ျဖစ္ျခင္း/ပ်က္ျခင္းသေဘာ ကိုသာရွိသည္ဟု အျမင္မွန္ျခင္း။
(၃) မဂၢသမၼာဒိ႒ိ- ခႏၶာငါးပါး၏ ျဖစ္ပ်က္သေဘာ ဒုကၡသစၥာကို ဘဲ ျမင္ျခင္း။
(၄) ဖလသမၼာဒိ႒ိ- မဂ္ေၾကာင့္ရေသာအက်ိဳး (နိဗၺာန္ကို အမွန္ျမင္ ျခင္း)။
(၅) ပစၥ၀ကၡဏာသမၼဒိ႒ိ- နိဗၺာန္၏ၿငိမ္းေအးခ်မ္းသာယာမႈကို ျပန္ၿပီးဆင္ ျခင္သံုးသပ္ျခင္းျဖင့္ အမွန္ျမင္ျခင္းဟူ၍ ျဖစ္ပါ သည္။
တဖန္လည္း သမုတိနယ္(ပညတ္နယ္)မွာရွိေသာ သမၼဒိ႒ိ(၁၀)မ်ိဳး လည္း ရွိပါေသးသည္။ ၎တို႔မွာ-
(၁) အတၳိဒိႏၷံေလာေက- ေလာကမွာ အျပစ္မရွိေကာင္းေသာ ၀တၳဳ ပစၥည္းေတြကို ေပးလွဴျခင္းျပဳသူသည္ ေကာင္း က်ိဳး ခ်မ္းသာရရွိၿပီး အျပစ္ရွိၿပီး မေကာင္းေသာပစၥည္းေတြကို လွဴတာကေတာ႔ မေကာင္းက်ိဳးဘဲ ေပးတယ္ဟူ၍ အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၂) အတၳယိ႒ံ- အႀကီးအက်ယ္လွဴရင္ အႀကီးအက်ယ္ရသည္ ဟူ၍ အျမင္မွန္ရိွျခင္း။
(၃) အတၳိသုကတ ဒုကၠဋာနံ- ေကာင္းမႈျပဳလုပ္ေသာ ကုသိုလ္ကံ သည္ ႀကီးက်ယ္ေကာင္းျမတ္ေသာ အက်ိဳးရင္းသုခ၊ ေသးငယ္ ေကာင္းစားသည့္ အက်ိဳးဖ်ားသုခေတြကို မုခ်ေပးၿပီး မေကာင္းမႈ ျပဳလုပ္ေသာ အကုသိုလ္ကံကေတာ႔ ႀကီးက်ယ္ဆိုးရြားသည့္ အက်ိဳးရင္းကိုေရာ၊ ေသးငယ္သည့္ ဆိုးက်ိဳးမ်ားေရာ ေပးသည္ဟူ၍ ယံုၾကည္ၿပီး မေကာင္းမႈကို ေရွာင္ၾကဥ္တတ္သည့္ အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၄) အတၳိဟုတံ- တိရစၧာန္ေတြကို ေကၽြးေမြးေပးလွဴျခင္းသည္ လည္း ေကာင္းက်ိဳးေပးသည္ဟူ၍ အျမင္မွန္ရွိ ျခင္း။
(၅) အတၳိမာတာ- ေလာကမွာ မိခင္ကို ႐ိုေသေလးစား၊ ေကၽြးေမြး ေပးကမ္းျခင္း၊ ေကာင္းစြာသၿဂိဳဟ္ျခင္း၊ အလွဴဒါနျပဳၿပီး အမွ်ေပး ေ၀ျခင္း ျပဳလုပ္ေပးရမည္၊ မျပဳလုပ္ဘဲမေနအပ္၊ ျပဳလုပ္ေသာ သားသမီးမွာ ေကာင္းက်ိဳးခ်မ္းသာရသည္၊ မျပဳလုပ္ေသာ သားသမီး မွာ ဆင္းရဲဒုကၡ မုခ်ျဖစ္မည္ စသျဖင့္ အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၆) အတၳိပိတာ- ေမြးသဖခင္ ေက်းဇူးရွင္အေပၚမွာလည္း မိခင္ ကဲ႔သို႔ပင္ သားသမီးမ်ားက ျပဳလုပ္က်င့္ႀကံသင့္သည္ဟု အျမင္မွန္ ရွိျခင္း။
(၇) အတၳိ သတၱာ ၾသပပါတိဏ- ဒီေလာကမွာ သက္ရွိထင္ရွား ျမင္ ေကာင္းသည့္ သတၱ၀ါေတြရွိသလို မျမင္ေကာင္းသည့္ ၾသပ ပါတ္ ပဋိသေႏၶေနသူ နတ္၊ ျဗဟၼာ၊ တေစၧ၊ ၿပိတၱာ၊ သရဲေတြလည္းရွိ သည္ဟု အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၈) အတၳိအယံ ေလာေကာ- မိမိတို႔ရထားသည့္ ခႏၶာႏွင့္ဘ၀ ဆိုတာသည္လည္း ပညတ္သေဘာ အမွန္ရွိေနတာဘဲဟူ၍ အျမင္ မွန္ရွိျခင္း။
(၉) အတိၳ ပေရာ ေလာေကာ- တမလြန္ဘ၀ဆိုတာရွိသည္၊ ေသ လွ်င္ ေနာက္ဘ၀တစ္ပါးမွာ ကံအားေလွ်ာ္စြာ ဘ၀တစ္ခုျဖစ္ ၾကရဦး မည္ဟု အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၁၀) အတိၳ ေလာေက သမဏျဗမေဏာ - ဒီေလာကမွာ အ က်င့္ ျမင့္ျမတ္ သည့္ ပုဂၢိဳလ္ေတြရွိသည္၊ သဗၺညဳတဥာဏ္ရသည့္ ဘုရားပေစၥက ဗုဒၶါေတြ၊ စ်ာန္၊ အဘိဥာဏ္ ရသည့္ပုဂၢိဳလ္ေတြ လည္း ရိွသည္ဟူ၍ အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
ဤျပဆိုခဲ႔ေသာ (၁၀) မ်ိဳးတို႔သည္လည္း သမုတိနယ္ပယ္၌ အျမင္ မွန္ျခင္း သမၼာဒိ႒ိတို႔ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ အျမင္မွန္ရွိျခင္းျဖင့္ ေလာက ၏အမွန္တရားကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိမည္ ျဖစ္ပါသည္။ အျမင္မွန္မရွိသ၍ ကာလပတ္လံုး ေလာက၏အမွန္တရားကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိ ႏိုင္မည္ မဟုတ္ေခ်။ ထို႔ေၾကာင့္ ကၽြႏ္ုပ္တို႔သည္ ျမတ္ဗုဒၶေဟာၾကားခဲ႔ေသာ သစၥာေလးပါး တရားေတာ္ျမတ္ႀကီးကို မဂ္ဉာဏ္ဖိုလ္ဥာဏ္တို႔ျဖင့္ အမွန္ျမင္ရေအာင္ အေျခခံသမၼာဒိ႒ိမွအစျပဳ၍ ၀ိပႆနာသမၼာဒိ႒ိ အထိ္ မိမိ၌ကိန္းေအာင္းလာေအာင္ က်င့္ႀကံႀကိဳး ကုတ္အားထုတ္ ဘို႔ လိုအပ္ပါသည္။
(၂) အမွန္ေတြးျခင္း
သမၼာသကၤပၸ(သမၼာ- မွန္ကန္စြာ၊ သကၤပၸ- ၾကံစည္ျခင္း၊ ေတြးေတာျခင္း) ျဖစ္ပါ သည္။ အမွန္ကို ေတြးေတာႏိုင္ဘို႔ အမွန္ကိုဦးစြာျမင္ဘို႔ လိုအပ္ပါ၏။ တဖန္ အမွန္ျမင္ ဘို႔လည္း အမွန္ကိုေတြးဘို႔ လိုအပ္မည္ျဖစ္ပါသည္။ ထိုသို႔ အျပန္အလွန္ အက်ိဳးျပဳေန ေသာသေဘာသည္ပင္လွ်င္ တရားသေဘာနိယာမျဖစ္၏။ သကၤပၸသေဘာသည္ တြန္း တင္ေပးျခင္းသေဘာျဖစ္၏။ သမၼာဒိ႒ိျဖင့္ အမွန္ျမင္ထားေသာသေဘာကို ျပန္မက် ေအာင္ လုပ္ေပျခင္းကိုဆိုေပသည္။ အမွန္ကို အျမင့္ဆံုးအေနျဖင့္ ေတြးေတာျခင္းက ေတာ႔ သစၥာေလးပါးတရားတို႔ကုိ အမွန္အားျဖင့္ ေတြးေတာေနျခင္းျဖစ္ပါသည္။
လူ၊ နတ္၊ ျဗဟၼာ၊ တိရစၧာန္စသျဖင့္ ပညတ္ထားေသာ အမည္နာမတို႔ကို ျဖဳတ္ လိုက္လွ်င္ အားလံုးသည္ သံုးဆယ္႔တစ္ဘံုသား သတၱ၀ါတို႔ပင္ျဖစ္ၾကပါသည္။ အဆင့္ အတန္းဟူေသာ ခြဲျခားဆက္ဆံတတ္သည့္သေဘာသည္ မာနကိေလသာ၏ ျခယ္လွယ္ မႈပင္ျဖစ္၏။ လူလူခ်င္း စာနာေထာက္ထားတတ္႐ံုသာမက တိရစၧာန္ေလးေတြကိုလည္း စာနာေထာက္ထားတတ္ရပါမည္။ မိမိ၏ကိုယ္က်ိဳးစီးပြားအတြက္ သူတစ္ပါးတို႔၏ ကိုယ္ က်ိဳးစီးပြားကို ဖ်က္စီးဘို႔ ႀကံစည္ေနျခင္းသည္ မေလ်ာ္ကန္မသင့္ျမတ္လွေသာ အေတြး ပင္ျဖစ္၏။ မိမိ၏က်န္းမာေရးအတြက္ ယင္ေကာင္ေလးေတြ၊ ျခင္ေလးေတြကို သတ္ဘို႔ ႀကံစည္ျခင္းသည္ မစာနာ မေထာက္ထားေသာ ၾကံစည္မႈပင္ျဖစ္၏။ အားလံုးသည္ ပင္လွ်င္ သတၱ၀ါတို႔ မဟုတ္ၾကပါေလာ။ ဤမွ်ရွည္လ်ားလွေသာသံသရာ၌ မိမိသည္ပင္ လွ်င္ ျခင္၊ ယင္တို႔ျဖစ္ခဲ႔ဖူးေလၿပီ။ မိမိႏွင့္ ေဆြမ်ိဳးမေတာ္စပ္ဘူးခဲ႔ေသာသူမရွိခဲ႔ဟူ၍ ျမတ္စြာဘုရားေဟာၾကားခဲ႔ပါသည္။ တစ္ခါတုန္းက ျမတ္စြာဘုရားသည္ အရွင္ အာနႏၵာ ဆြမ္းစားေနစဥ္ သံုးေဆာင္ေနဆဲျဖစ္ေသာ ငါးဟင္းမွာ တခ်ိန္က သားေတာ္စပ္ဖူးခဲ႔ ေၾကာင္း တန္ခိုးေတာ္ျဖင့္ ျပသလိုက္ရာ ဆြမ္းမစား၀ံ႔ဘဲ ျဖစ္ခဲ႔ဖူးေလ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ နိဗၺာန္မရေသးေသာ သတၱ၀ါအားလံုးသည္ သံသရာခရီးသည္မ်ားျဖစ္ၾကရာ အခ်င္းခ်င္း စာနာသင့္လွေပသည္။
ေပးကမ္းလွဴဒါန္းျခင္းအမႈသည္ အခ်င္းခ်င္း႐ိုင္းပင္းျခင္း၊ ေကာင္းမႈျပဳျခင္းပင္ ျဖစ္ ပါသည္။ မိမိရထားေသာ အခြင့္အေရး၊ လာဘ္လာဘ၊ ဥစၥာပစၥည္းတို႔အား သူတစ္ပါး တို႔ႏွင့္ ေ၀မွ်စားသံုးျခင္းသည္ မွန္ေသာေတြးျခင္းမွလာေသာ ေကာင္းေသာအလုပ္ျဖစ္ ၏။ မိမိပိုင္ဆိုင္ထားေသာ အရာအားလံုးတို႔သည္ ေသလွ်င္ထားခဲ႔ရမည္သာျဖစ္ပါ သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ နိဗၺာန္ကိုအလိုရွိေသာဆႏၵျဖင့္ ကိုယ္႔မွာရွိေသာ အသိပညာ၊ ဗဟုသု တ၊ အခြင့္အေရး၊ လာဘ္လာဘတို႔ကို ကိုယ္ခ်ည္း သံုးေဆာင္မေနပဲ သူတစ္ပါးတို႔ အားလည္း ေ၀မွ်သံုးေဆာင္ျခင္းျဖင့္ မိမိ၌ပါရမီကုသိုလ္အထူးတို႔ ပါသြားမည္ျဖစ္ေပ သည္။ ေရတစ္ခြက္ေပးလွဴသည္ျဖစ္ေစ ထိုဒါနေကာင္းမႈသည္ နိဗၺာန္၏အေထာက္အပံ႔ ျဖစ္ေအာင္ နိဗၺာန္သို႔ရည္မွန္း၍သာ ေပးလွဴၾကပါေလ။
သူတစ္ပါးတို႔ ဆင္းရဲေၾကာင္းကိုသာ ေတြးေတာေနျခင္းသည္ မ်က္ေမွာက္ကာလ မိမိမွာပူေလာင္ေနရသလို သူတစ္ပါးတို႔အတြက္လည္း အက်ိဳးရွိလာစရာ အေၾကာင္းမရွိ ေပ။ တစ္ေယာက္ႏွင့္ တစ္ေယာက္ ႐ံႈ႕ခ်ျခင္း၊ ကဲ႔ရဲ႕ျခင္း၊ အျပစ္တင္ျခင္း၊ အထင္ေသး ျခင္းတို႔ျဖင့္ေနေနၾကလွ်င္ ယခုဘ၀ အဘယ္သို႔အက်ိဳးရွိအံ႔နည္း။ သံသရာမွာျဖစ္ေပၚ လာမည့္ ဆင္းရဲျခင္းအေၾကာင္းသာလွ်င္ ျဖစ္ေနေပမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သူတစ္ပါးတို႔ခ်မ္း သာေၾကာင္းကိုသာ အစဥ္ေတြးေတာေနၿပီး မိမိကိုယ္တိုင္လည္း ခ်မ္းသာစြာေနႏိုင္ ေအာင္ က်င့္ၾကံသင့္လွေပသည္။
ဧကာယေနာဟူေသာ တစ္ခုတည္းေသာမေသရာလမ္း မဂၢင္ရွစ္ပါးတရားေတာ္ ျမတ္ႀကီးကို ျမတ္ဗုဒၶသည္ ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ႔ေလၿပီ။ ထို႔ေၾကာင့္ ယခုလိုမဂၢင္ရွစ္ပါး တရားေတာ္ျမတ္ႀကီးႏွင့္ ႀကံဳႀကိဳက္ေနပါေသာ္လည္း မက်င့္ၾကံမပြားမ်ားပဲေနေနၾက လွ်င္ျဖင့္ မိမိအတြက္ ေပၚေပါက္လာေသာလမ္းမဟုတ္ပဲ ျဖစ္ေနေပမည္။ "ရန္သူ၀ိုင္း ထား၊ ထိုေယာက်္ားကား၊ လမ္းေပါက္သာလ်က္၊ ေျပးမထြက္၊ လမ္းတြက္မဟုတ္ေခ်။" ဆို သည့္ ေက်းဇူးေတာ္ရွင္မဟာစည္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ အဆံုးအမကဲ႔သို႔ ျဖစ္ေနေပ မည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လမ္းသြားခ်င္းပက္ပင္းဆံုေနတုန္း ငါႀကံတာမွ အမွန္၊ ငါေျပာတာမွ သေဘာမိ၊ ငါလုပ္တာမွ အဟုတ္ဟူ၍လည္း အခ်င္းခ်င္းအျငင္းပြားမေနၾကေတာ႔ဘဲ မိမိ၌ရွိေသာ ကိေလသာတရားတို႔ၿငိမ္းေအာင္ မဂၢင္ေဖာင္ႀကီးအျမန္စီး ခရီးႏွင္သင့္လွ ေပၿပီ။
မိမိ၏ ေကာင္းမွန္ေသာႀကံစည္မႈ၊ ေျပာဆိုမႈ၊ ျပဳက်င့္မႈတို႔ျဖင့္ အတူေနမ်ားဂုဏ္ ျမင့္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္သင့္ၾကပါသည္။ ထိုသို႔ေဆာင္ရြက္ျခင္းျဖင့္ မိမိ၏ဂုဏ္တို႔ ျမင့္မား လာမည္ျဖစ္ၿပီး ထိုထို ေကာင္းမႈတရားတို႔ကို ျပန္လည္၍ ေအာက္ေမ႔လိုက္တိုင္းလည္း ျပန္လည္၀မ္းေျမာက္ေနရေပမည္။ လူ႔ဘ၀ျဖစ္ရ သမုဒၵရာေရတစ္ပြက္မွ်သာၾကာတာမို႔ ထာ၀ရခ်မ္းသာ မေသရာလမ္းကို အျမန္သာ ေလွ်ာက္လွမ္းၾကပါကုန္။
(၃) အမွန္ေျပာျခင္း
သမၼာ၀ါစာ (သမၼာ- မွန္ေသာ၊ ၀ါစာ- ေျပာဆိုျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ ေလာက၌ ဆို
၌ ေျပာဆိုၾကေသာစကားတို႔မွာ ေျခာက္မ်ိဳးရွိၾကကုန္၏။ ထိုသို႔ ေျပာဆိုၾကေသာ စကား တို႔မွာ-
(၁) ဟုတ္လည္းမဟုတ္၊ သူလည္းမနာလို၊ အက်ိဳးလည္း မရွိေသာစကား၊
(၂) ဟုတ္ေတာ႔ဟုတ္သည္၊ သူတစ္ပါးက မနာလို၊ အက်ိဳးလည္းမရွိတဲ႔စကား၊
(၃) ဟုတ္လည္းမဟုတ္၊ အက်ိဳးလည္းမရွိ၊ သူတစ္ပါး နာလိုေသာစကား၊
(၄) ဟုတ္ေတာ႔ဟုတ္၏၊ သူတစ္ပါးလည္း နာလို၏၊ အက်ိဳးမရွိေသာစကား၊
(၅) ဟုတ္လည္းဟုတ္၏၊ အက်ိဳးလည္းရွိ၏၊ သူတစ္ပါး မနာလိုေသာစကား၊
(၆) ဟုတ္လည္းဟုတ္သည္၊ အက်ိဳးလည္းရွိသည္၊ သူတစ္ပါး နာလိုေသာစကား တို႔ျဖစ္ၾကပါသည္။ ထိုသို႔ေျပာဆိုၾကေသာ စကားေျခာက္ခြန္း၌ ဘုရားရွင္ႏွင့္ သူေတာ္ ေကာင္းအရိယာပုဂၢိဳလ္တို႔သည္ နံပါတ္ (၅) ႏွင့္ (၆) ႏွစ္ခြန္းကိုသာ ေျပာဆိုၾကပါသည္။ စကားေျခာက္ခြန္းရွိေသာ္လည္း ႏွစ္ခြန္းကိုသာေျပာဆိုသင့္ေၾကာင္းကို "စကားေျခာက္ ခြန္း၊ လူ၌ထြန္း၊ ေလးခြန္းကိုပယ္၊ ႏွစ္ခြန္းတည္။" ဟူ၍ ေရွးပညာရွိတို႔ စပ္ဆိုခဲ႔ၾကေပ သည္။
ျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ "ဟုတ္လည္းဟုတ္သည္၊ အက်ိဳးလည္းရွိသည္၊ သူ တစ္ပါး မနာလိုေသာစကား"ကို ေျပာဆိုရာ၌ ဇြတ္ေျပာဆိုသည္ကား မဟုတ္ပါေပ။ အခ်ိန္ကာလကိုၾကည့္၍ေျပာဆို၏။ ဘယ္သို႔ေသာအခ်ိန္လဲဟုဆိုလွ်င္ ေလးဘက္ ေထာက္သြားေသာ ထိုင္တတ္စအရြယ္ အသိဉာဏ္မရွိေသးေသာ ကေလးငယ္တစ္ ေယာက္သည္ ကြဲရွေနေသာ အိုးျခမ္းပဲ႔တို႔ကို စားစရာအမွတ္ျဖင့္ ၀ါးမ်ိဳရန္ ပါးစပ္ အတြင္းသို႔ ထည့္ေနရာ၌ ကေလးငယ္၏ဖခင္သည္ ထိုအခ်င္းအရာကို ျမင္၍ ကေလး၏ ပါးစပ္အတြင္းမွ အိုးျခမ္းပဲ႔တို႔ကို အျမန္ဆံုးထုတ္ေပးျခင္းကို ကေလးငယ္သည္ သူ၏ စားစရာအမွတ္ထင္ထားေသာ အရာတို႔ကို ဖခင္ကထုတ္ေပးရာ မႀကိဳက္၍ငိုေသာ္လည္း ဖခင္က မိမိ၏သားငယ္သည္ မႏွစ္သက္ေသာေၾကာင့္ ငိုျခင္းကို ဂ႐ုမမူေတာ႔ပဲ အသက္ မေသဘို႔သာ အေရးႀကီးသည္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ အခ်ိန္ကာလကိုမလင့္ေစပဲ ျပဳမူသကဲ႔ သို႔ အနႏၲေက်းဇူးရွင္ ျမတ္စြာဘုုရားရွင္ကိုယ္ေတာ္ျမတ္ႀကီးသည္လည္း သံသရာ၌ ဆင္းရဲဒုကၡေရာက္ေနၾကေသာ ပုထုဇဥ္တို႔သည္ ဆံုးမစကားတို႔ကို မႀကိဳက္မႏွစ္သက္ ေသာ္လည္း အခ်ိန္ကာလကိုၾကည့္ေတာ္မူၿပီး ဆံုးမေတာ္မူျခင္းျဖစ္၏။
ျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ "ဟုတ္လည္းဟုတ္သည္၊ အက်ိဳးလည္းရွိသည္၊ သူတစ္ပါး နာလိုေသာစကား" ကိုေတာ့ သတၱ၀ါတို႔၏စိတ္သည္ ယခုအခ်ိန္မွာ ေကာင္းေသာ္လည္း ေနာင္အခ်ိန္၌ မေကာင္းတတ္ျခင္း၊ မေကာင္းမႈ၌သာ ေမြ႔ေလ်ာ္မႈမ်ားျခင္းတို႔ေၾကာင့္ သတၱ၀ါတို႔၏စိတ္ ေကာင္းေနေသာအခ်ိန္၌ အခ်ိန္ကာလကို မစိုင္းငန္႔ပဲ ေဟာၾကား ေတာ္မူျခင္းျဖစ္၏။ မွန္ကန္ေသာ သစၥာတရားတို႔ကို သတၱ၀ါတို႔၏အက်ိဳးကို လိုလား ေတာ္မူေသာေၾကာင့္ ေလးအသေခ်ၤႏွင့္ ကမၻာတစ္သိန္း ကာလပတ္လံုး မွန္ေသာစကား တို႔ကိုသာ ဆိုခဲ႔ေတာ္မူျခင္း သစၥာပါရမီေတာ္ျမတ္္ကို မေဖာက္မျပန္ ျဖည့္က်င့္ေတာ္ မူခဲ႔ျခင္းျဖစ္ေပသည္။
သမၼာ၀ါစာျဖစ္ေအာင္ ေျပာဆိုရာ၌ မွန္ကန္တဲ႔စကားျဖစ္လွ်င္ ၿပီးေရာဟူ၍ မမွတ္ ယူသင့္ေပ။ မ်က္လံုးကန္းေန၍ အားငယ္ေနေသာ ပုဂၢိဳလ္တစ္ေယာက္အား ငကန္းဟူ၍ ေခၚလွ်င္ သင့္ေလ်ာ္မည္မဟုတ္ေပ။ တဖန္ ယဥ္ေက်းစြာလည္း ေျပာဆိုတတ္ရပါမည္။ ယဥ္ေက်းစြာေျပာဆိုျခင္းျဖင့္ သူတစ္ပါးတို နာ၀င္ခ်ိဳသာေသာေၾကာင့္ မိမိ၏မွန္ကန္ ေကာင္းမြန္ေသာ အႀကံအစည္တို႔ ေအာင္ျမင္ၿပီးေျမာက္မည္ျဖစ္ပါသည္။ ခ်ိဳေတာ့ ခ်ိဳသာ၏၊ ေကာင္းက်ိဳးျဖစ္ေအာင္ မေျပာဆိုပဲ သူတစ္ပါးအား ခ်ိဳခ်ိဳသာသာျဖင့္ ႏိွပ္ ကြပ္ေျပာဆိုတတ္ေသာစကားမ်ိဳးတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ရေပမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေကာင္းက်ိဳး ျဖစ္ေအာင္ ေျပာဆိုတတ္ရန္လည္း လိုအပ္ပါသည္။ တခ်ိဳ႕ေသာစကားတို႔သည္ မိမိ ေျပာဆိုလိုက္ေသာေၾကာင့္ တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး မညီညြတ္ေတာ့ပဲ ခိုက္ရန္ျဖစ္သြားေစ ေသာ စကားမ်ိဳးလည္း ရွိတတ္ေပသည္။ ထိုသို႔ေသာ စကားမ်ိဳးမွာ မွန္လည္းမွန္၊ ယဥ္လည္းယဥ္ေက်းေသာ္လည္း အျခားသူႏွစ္ဦးတို႔၏ တစ္ဦးအေပၚတစ္ဦးထားရွိေသာ ေမတၱာတရားတို႔ကို ၿပိဳကြဲပ်က္စီးေစတတ္ေသာေၾကာင့္ ေရွာင္ၾကဥ္သင့္ေပသည္။ ထို႔ ေၾကာင့္ သူႏွစ္ဦးတို႔ ညီညြတ္ေစေသာစကားမ်ိဳး၊ မညီမညြတ္ျဖစ္ေနေသာသူတို႔အား ညီညြတ္ေစေသာ၊ အားျဖည့္ေပးေသာ စကားတို႔ကို ေျပာဆိုၾကရပါမည္။
တဖန္လည္း အခ်ိန္ကာလ၊ ေရာက္ရွိေနေသာ အရပ္ေဒသႏွင့္ နားေထာင္သူတို႔ ၏ အေျခအေန၊ လက္ခံႏိုင္မႈကိုလည္း ၾကည့္ၿပီးေျပာဆိုတတ္ရပါမည္။ အခ်ိန္မတန္ ေသးပဲ ေျပာဆိုမိလွ်င္ အမွားကို လမ္းျပမိတတ္ျခင္း၊ အက်ိဳးကိုထိေရာက္ေအာင္ မေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေတာ႔ပဲ အခက္အခဲႏွင့္ ရင္ဆိုင္ရတတ္ျခင္း ျဖစ္တတ္ေပသည္။ အရပ္ ေဒသက လက္မခံႏိုင္ေသာစကားမ်ိဳးကို ေျပာဆိုျခင္းျဖင့္ တန္ဘိုးရွိေသာ စကားပင္ျဖစ္ ေသာ္လည္း ၀ိုင္း၍ဟားတိုက္ခံရလွ်င္ "ေထာင္တန္တဲ႔ စကား ရယ္ေပါ့" ျဖစ္တတ္ေပ သည္။ ပုဂၢိဳလ္ကိုလည္းၾကည့္ၿပီး ေျပာဆိုတတ္မွ သင့္ေလ်ာ္ေပမည္။ "က၊ ခ" (ကႀကီး၊ ခေကြး)ပင္ မတတ္ေသးေသာ ကေလးငယ္အား ပရိတ္ႀကီးပါဠိကို သင္ေပးေန၍ မသင့္ ေတာ္လွေပ။ မိမိ၏ တတ္ေစခ်င္လွ၊ ေတာ္ေစခ်င္လွေသာေစတနာသည္ မည္မွ်ပင္ႀကီး မားေနေသာ္လည္း အေမာသာ အဖတ္တင္ေနမည္ ျဖစ္ေပသည္။
ေနာက္ဆံုးအေနျဖင့္ အေရးအႀကီးဆံုးကေတာ႔ ေလာကႀကီးကို တလြဲတေခ်ာ္ ျဖစ္ေစမည့္စကားတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ရမည္ျဖစ္ပါသည္။ သတၱ၀ါတို႔သည္ တစ္သံသရာ လံုး၌ သညာ၀ိပလႅာသ (အမွတ္မွား)၊ ၀ိဇၨာ၀ိပလႅာသ (အသိမွား)၊ ဒိ႒ိ၀ိပလႅာသ (အယူ မွားျခင္း)တို႔ျဖင့္ က်င္လည္လာခဲ႔ျခင္းေၾကာင့္ ဂဂၤါ၀ါဠဳသဲစုမက ပြင့္ေတာ္မူၿပီးၾကကုန္ ေသာ ဘုရားအဆူဆူတို႔ႏွင့္ အႀကိမ္ႀကိမ္လြဲေခ်ာ္ခဲ႔ရျခင္းမွာ ထိုအမွားသံုးခ်က္ မလြတ္ခဲ႔ ေသာေၾကာင့္ျဖစ္၏။ ထိုသို႔မွားယြင္းေသာစကားမ်ိဳး၊ လြဲေခ်ာ္ေသာစကားမ်ိဳးကို ေျပာဆို မိျခင္းေၾကာင့္ တစ္ျခားသူတို႔ တလြဲမွတ္ယူသြားၿပီး လိုက္နာလုပ္ေဆာင္ေနၾကၿပီ၊ က်င့္ ႀကံေနၾကၿပီဆိုလွ်င္ မိမိ၌ ႀကီးေလးေသာအျပစ္တို႔ က်ေရာက္လာမည္ျဖစ္သည္။ အမွား တကာ့ အမွားတို႔တြင္ အယူမွားျခင္းသည္ အမွားဆံုးေသာ မွားျခင္းျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မိမိကိုယ္တိုင္ အယူမွန္ေအာင္ က်င့္ၾကံၿပီး အယူမွန္စကားတို႔ကို ေျပာဆိုတတ္မွသာ လွ်င္ တျခားသူတို႔ အမွတ္မွန္၊ အသိမွန္၊ အယူမွန္ၾကမည္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ သမၼာ၀ါစာ မဂၢင္ကို ျပည့္၀စြာက်င့္ၾကံသြားႏိုင္ၿပီး နိဗၺာန္သို႔ လွ်င္ျမန္စြာမ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္ၾကမည္ျဖစ္ ေပသည္။
(၄) အမွန္ျပဳလုပ္ျခင္း
သမၼာကမၼႏၲ (သမၼာ- မွန္ေသာ၊ ကမၼႏၲ- ျပဳလုပ္ျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ အမွန္မကန္ မွားယြင္းေသာအလုပ္တို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ၿပီး မွန္ကန္ေကာင္းမြန္ေသာအလုပ္ တို႔ကို ျပဳလုပ္ျခင္းျဖင့္ သမၼာကမၼႏၲမဂၢင္ကို ျဖည့္က်င့္ၾကရပါမည္။ မွန္ကန္ေသာ ျပဳလုပ္ ျခင္းတို႔မွာ-
(၁) သူတစ္ပါးတို႔၏အသက္ကို သတ္ျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊
(၂) သူတစ္ပါးတို႔၏ဥစၥာတို႔ကို ခိုးျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊
(၃) ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကို ေဖာက္ျပန္မွားယြင္းစြာ က်င့္ႀကံျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း ဟူေသာအလုပ္တို႔သည္ မွန္ကန္ေကာင္းမြန္ေသာအလုပ္တို႔ျဖစ္ၾကပါသည္။ ထိုသို႔ေရွာင္ ၾကဥ္ျခင္းႏွင့္အတူ သူ႔အသက္ကို ကယ္ဆယ္ျခင္း၊ သူ႔ဥစၥာကို ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း၊ ကာမ ဂုဏ္တရားတို႔ကို မွားယြင္းစြာက်င့္ၾကံေနသူတို႔အား လမ္းမွန္သို႔ေရာက္ေအာင္ အျမင္မွန္ ေပးျခင္း၊ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း စသည္တို႔ကိုလည္း မိမိ၏တတ္စြမ္းသမွ်ေသာ ၀ီရိယ၊ ပညာ တရားတို႔ျဖင့္ သူတစ္ပါးတို႔အတြက္ ခြဲေ၀ျဖန္႔ထုတ္ ျပဳလုပ္ၾကရမည္ျဖစ္၏။
သူတစ္ပါးတို႔၏အသက္ကို သတ္ျဖတ္ညွင္းဆဲျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းသီလတရား သည္ ဂဂၤါ၀ါဠဳသဲစုမက ပြင့္ေတာ္မူၿပီးေသာ ျမတ္ဗုဒၶတိုင္း၏ ရဟန္းေတာ္တို႔အား ေဟာ ၾကားေလ႔ရွိသည့္ ၾသ၀ါဒပါတိေမာကၡေဒသနာမွ ပထမဂါထာေတာ္ အဆံုးအမျဖစ္ပါ သည္။ ရဟန္းေတာ္တို႔အား ဆံုးမေတာ္မူေသာ္လည္း လူသားတိုင္း လိုက္နာသင့္ေသာ အဆံုးအမတရားျဖစ္ပါသည္။ ၎မွာ-
ခႏၲီ ပရမံ တေပါ တိတိကၡာ၊
နိဗၺာနံ ပရမံ ၀ဒႏိၲ ဗုဒၶါ။
နဟိ ပဗၺဇိေတာ ပရူပဃာတီ၊
န သမေဏာ ေဟာတိ ပရံ ၀ိေဟ႒ယေႏၲာ။ ဟူ၍ျဖစ္၏။
ထိုဂါထာမွ ေအာက္ဆံုးစာေၾကာင္းႏွစ္ေၾကာင္း၏ အဓိပၸာယ္မွာ- "ပရူပဃာတီ- တစ္ပါးေသာ သတၱ၀ါကို သတ္ျဖတ္ေလ့ရွိသူသည္၊ ပဗၺဇိေတာ- ရဟန္းသူျမတ္သည္၊ န ေဟာတိ- မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ ပရံ- သူတစ္ပါးကို၊ ၀ိေဟ႒ယေႏၲာ- ညွင္းဆဲႏွိပ္စက္ေသာသူ သည္၊ သမေဏာ- ကိေလသာခပ္သိမ္း ၿငိမ္းေအးေစတတ္ ရဟန္းသူျမတ္သည္၊ နေဟာတိ- မျဖစ္ႏိုင္ေပ။" ဤသို႔ဘုရားရွင္တိုင္း ဆံုးမေတာ္မူေသာ သူတစ္ပါးအား သတ္ ျဖတ္ျခင္းအမႈကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းသည္ မွန္ကန္ေကာင္းမြန္ေသာအလုပ္ကိုျပဳလုပ္ျခင္း သမၼာကမၼႏၲမဂၢင္ကို ျဖည့္က်င့္ျခင္းပင္ျဖစ္ပါသည္။
အတိတ္၌ သူတစ္ပါးစည္းစိမ္ဥစၥာတို႔ကို ခိုးယူခဲ႔ျခင္း မမွန္ကန္ေသာအမႈကို ျပဳ လုပ္ခဲ႔သူတို႔သည္ ယခု၌ ငတ္မြတ္ေခါင္းပါးမႈဆင္းရဲႏွင့္ ေတြ႔ႀကံဳၾကရ၏။ သူတစ္ပါးတို႔၌ လြန္စြာေပါၾကြယ္ျငားေသာ္လည္း မိမိ၌ရွားပါးလာဘ္တိတ္ေနျခင္းမွာ ထိုမေကာင္းေသာ ခိုး၀ွက္မႈျပဳလုပ္မိခဲ႔ျခင္းေၾကာင့္ပင္ျဖစ္၏။ တဖန္ ေပါၾကြယ္၀စြာ ရွိျငားေသာ္လည္း ဥစၥာ ပစၥည္းတို႔သည္ ေရ၊ မီး၊ မင္းဆိုး၊ ခိုးသူ၊ အေမြခံသားဆိုး သမီးဆိုးစသည့္ ရန္သူမ်ိဳး ငါးပါးတို႔ေၾကာင့္ ပ်က္ဆီးဆံုး႐ံႈးသြားၾကရျပန္၏။ ထိုသို႔ေသာ ဆိုးက်ိဳးအျပစ္တို႔အား သံေ၀ဂယူၿပီး သူတစ္ပါးဥစၥာကို ခိုးယူျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ရေပမည္။ သူ႔ဥစၥာခိုးျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊ သူ႔ဥစၥာတို႔ မပ်က္ဆီးမဆံုး႐ံႈးေအာင္ တတ္စြမ္းသမွ် ေစာင့္ေရွာင္ေပး ျခင္းျဖင့္ သမၼာကမၼႏၲမဂၢင္ကို ျဖည့္က်င့္ရာ၏။
အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔၊ အရသာ၊ အထိအေတြ႔စေသာ ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကို မွား ယြင္းစြာမွီ၀ဲျခင္းျဖင့္ သတၱ၀ါတို႔သည္ သံသရာ၌ အဖန္ဖန္က်င္လည္ၾကရ၏။ အႏၶပုထု ဇဥ္တို႔သည္ ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကို အ၀ိဇၨာ(မသိမႈ) ဦးစီး၍ တဏွာ(လိုခ်င္မႈ)ျဖင့္ သံုး ေဆာင္ၾက၏။ ငါ၊ ငါ့ဥစၥာဟူေသာ ဒိ႒ိျဖင့္လည္း ကပ္ၿငိတြယ္တာၾကကုန္၏။ ကုသိုလ္ အက်ိဳးေပးေၾကာင့္ ရရွိလာေသာ ပိုင္ဆိုင္မႈ၊ ေအာင္ျမင္မႈ၊ ေက်ာ္ၾကားမႈစသည္တို႔ကို ဒုကၡသစၥာဟူ၍ အမွန္မျမင္ႏိုင္ပဲ ေထာင္လႊားတက္ႂကြ မာန္မာနရွိေနၾကျပန္၏။ ဤသို႔ ေသာ ကိေလသာတို႔ျဖင့္ ကာမဂုဏ္တို႔ကို ေဖာက္ျပန္မွားယြင္းစြာ က်င့္ၾကံေနၾကျခင္း ေၾကာင့္ သံသရာမွ ႐ံုးမထြက္ႏိုင္ပဲ အဖန္ဖန္က်င္လည္ေနၾကရျခင္းျဖစ္ေပသည္။
ကာမဂုဏ္တို႔အေပၚ၌ မွားယြင္းစြာမသံုးေဆာင္မိေအာင္ အမွန္ျမင္ျခင္း(သမၼာဒိ႒ိ) ရွိၾကရပါမည္။ ဖလသမၼာဒိ႒ိမရေသးေသာ ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္တို႔သည္ ကာမဂုဏ္တို႔ကို ကမၼ သကတာသမၼာဒိ႒ိမွ အစျပဳ၍ ၀ိပႆနာသမၼာဒိ႒ိတို႔ျဖင့္ မွန္ကန္စြာသံုးေဆာင္ႏိုင္ ေအာင္ က်င္ႀကံႀကိဳးကုတ္ အားထုတ္ရာ၏။ သို႔မွသာ ကာမဂုဏ္တို႔အေပၚ၌ မွားယြင္းစြာ က်င့္ႀကံျခင္း မေကာင္းေသာျပဳလုပ္မႈတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ႏိုင္မည္ျဖစ္ပါသည္။ အျမင္မွန္ သမၼာဒိ႒ိျဖင့္ ကာမဂုဏ္တို႔ကို သံုးေဆာင္ျခင္းသည္ ၎ကို မွားယြင္းစြာက်င့္ၾကံျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ေနသည္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ မွန္ေသာျပဳလုပ္ျခင္း (သမၼာကမၼႏၲမဂၢင္) အက်င့္ ျမတ္ကို ျဖည့္က်င့္ေနျခင္းပင္ျဖစ္၏။ ဤသို႔ စဥ္ဆက္မျပတ္ ျဖည့္က်င့္ျခင္းျဖင့္ ဒုကၡ အေပါင္းရပ္၍ မေသဓာတ္တရားသည္ လွ်င္ျမန္စြာဆိုက္ေရာက္လာမည္ျဖစ္ေပသည္။
(၅) အမွန္အသက္ေမြးျခင္း
သမၼာအာဇီ၀ (သမၼာ- မွန္ကန္ေသာ၊ အာဇီ၀- အသက္ေမြးျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မမွန္မကန္ ေဖာက္ျပန္မွားယြင္းေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းတို႔ကို ေရွာင္ ၾကဥ္ရမည္ျဖစ္ပါသည္။ ဓမၼတို႔သည္ စိတ္လွ်င္ ေ႔႔ရွသြားရွိသည္ျဖစ္၍၊ စိတ္လွ်င္ အေကာင္အထည္ရွိသည္ျဖစ္၍၊ စိတ္လွ်င္ အႀကီးအမွဴးရွိသည္ျဖစ္၍ မေကာင္းေသာ စိတ္ ေ႔ရွသြားျဖင့္ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းမွန္သမွ်ကို ေရွာင္ၾကဥ္ၿပီး မွ်တစြာအသက္ ေမြးျခင္းျဖင့္ သမၼာအာဇီ၀မဂၢင္ကို ျဖည့္က်င့္ၾကရမည္ျဖစ္၏။
မိမိ၏ အက်ိဳးစီးပြားအတြက္ သူတစ္ပါးတို႔၏ အက်ိဳးစီးပြားတို႔အား ဆုတ္ယုတ္ေစ ေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းတို႔ျဖင့္ အသက္မေမြးသင့္ေပ။ ေလာက၌ ကိုယ္ပိုင္ဥစၥာ ပစၥည္းဟူသည္ အရွိေပ။ သို႔ေသာ္ မိမိျပဳလုပ္ထားေသာ ကံတရားတို႔ကို ကိုယ္ပိုင္ဟူ၍ မွတ္ယူရေပမည္။ ထိုသို႔ မွတ္ယူရာ၌လည္း ဒိ႒ိျဖင့္မွတ္ယူျခင္းကို မဆိုလို။ ပညာျဖင့္ မွတ္ယူျခင္းကိုသာ ဆိုလိုျခင္းျဖစ္ေပသည္။ မိမိ ျပဳလုပ္ေသာကံတရားတို႔သည္ အရိပ္ ကဲ႔သို႔ အစဥ္တစိုက္ လိုက္ေနေသာေၾကာင့္ ဒီဘ၀ ခ်မ္းခ်မ္းသာသာေနရၿပီးေရာဟူ၍ မိစၧာအာဇီ၀ (မွားယြင္းေသာအသက္ေမြးျခင္း)ျဖင့္ ဒီဘ၀တစ္နပ္စာ အတြက္သာၾကည့္ ၿပီး ဆင္ျခင္ဉာဏ္ကင္းမဲ႔ေနၾကလွ်င္ျဖင့္ သံသရာဆင္းရဲ အခါခါႏဲႊေနၾကရမည္ ျဖစ္၏။
စီးပြားဥစၥာရွာၾကရာ၌ ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကို မပယ္ရေသးေသာ အရိယာတို႔ သည္ပင္ ရွာၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္ အရိယာသူေတာ္ေကာင္းတို႔သည္ မိစၧာအာဇီ၀တို႔ျဖင့္ ကား စီးပြားမရွာေတာ႔ေပ။ အရိယာသူေတာ္စင္မ်ား ေရွာင္ၾကဥ္ၾကေသာ၊ ျမတ္ဗုဒၶလည္း တားျမစ္ေတာ္မူထားေသာ လူသားအားလံုး ေရွာင္ၾကဥ္ၾကရမည့္ မိစၧာအာဇီ၀ငါးမ်ိဳးတို႔ မွာ-
(၁) သတၱ၀ါတို႔ ေသေစႏိုင္ေသာ အဆိပ္မ်ားကို ကုန္ကူးျခင္း၊
(၂) သတၱ၀ါတို႔ ေသေစႏိုင္ေသာ လက္နက္မ်ားကို ကုန္ကူးျခင္း၊
(၃) သတၱ၀ါတို႔အား ေမ႔ေလ်ာ္ရန္အေၾကာင္းျဖစ္ေသာ မူးယစ္ေစသည့္ပစၥည္းမ်ား၊
ေသရည္ ေသ ရက္မ်ားကို ကုန္ကူးျခင္း၊
(၄) သားငါးမ်ားကို ကုန္ကူးျခင္း၊
(၅) ကၽြန္အျဖစ္၊ ျပည့္တန္ဆာအျဖစ္ အသံုးျပဳရန္ လူမ်ားကို ကုန္ကူးျခင္းတို႔ျဖစ္ပါ သည္။
ထိုငါးမ်ိဳးေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းတို႔ျဖင့္ အသက္ေမြးျမဴျခင္းသည္ မွား ယြင္း၏။ ယုတ္ညံ့၏။ မိမိတို႔၏ဘ၀ကို မြန္ျမတ္ေတာက္ေျပာင္ခ်င္လွ်င္ ထိုမိစၧာအာဇီ၀ ငါးမ်ိဳးကို ေရွာင္ၾကဥ္ရပါမည္။ ထိုသို႔စီးပြားရွာၿပီး စီးပြားျပည့္စံုစြာျဖင့္ ေနရျငားေသာ္ လည္း ဘ၀ကားညစ္ႏြမ္းေန၏။ ယခုတင္မက ေနာင္၌လည္း အပါယ္ငရဲ၌ ဆင္းရဲႀကီးစြာ ခံစားၾကရေပဦးမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သတိႀကီးစြာျဖင့္ "ကံ ကံ၏အက်ိဳး" ကို ဆင္ျခင္သင့္ေပ သည္။
မိစၧာအာဇီ၀ငါးမ်ိဳးျဖင့္ စီးပြားရွာၿပီး ယခုဘ၀ခ်မ္းသာေကာင္း ခ်မ္းသာႏိုင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ၎ျဖင့္ ခ်မ္းသာသည္ကားမဟုတ္ေပ။ ေရွး၌ျပဳလုပ္ခဲ႔ေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ ၏ အက်ိဳးေပးသာျဖစ္ပါသည္။ ကံအက်ိဳးေပးရာ၌ ေလးမ်ိဳးျဖင့္ အက်ိဳးေပးခြင့္ရွိ၏။ ၎ တို႔မွာ-
(၁) ဂ႐ုကကံ- ႀကီးေလးစြာ ျပဳလုပ္ထားေသာကံက အျခားကံတို႔ကို အက်ိဳး ေပးခြင့္မျပဳပဲ ၎ကံကသာ ေသခ်ာေပါက္္အက်ိဳးေပးေသာ ကံ၊
(၂) အာသႏၷကံ- ေသခါနီး၌ ျပဳလုပ္ေသာကံက အက်ိဳးေပးေသာကံ၊
(၃) အာစိဏၰကံ- အျမဲပံုမွန္ ျပဳလုပ္ေသာကံက အက်ိဳးေပးေသာကံ၊
(၄) ကဋတၱာကံ- ေရွး၌ျပဳေသာကံတို႔က ေနာင္တတိယဘ၀မွ အစျပဳ၍ နိဗၺာန္ မရမခ်င္း အခြင့္သာတိုင္း အက်ိဳးေပးေသာကံဟူ၍ ကံအက်ိဳး ေပးပံု ေလးမ်ိဳးရွိၾက၏။ မိစၧာအာဇီ၀ျဖင့္ စီးပြားရွာၿပီး ခ်မ္းသာ ျခင္းမွာ အစိဏၰကံက အက်ိဳးမေပးေသးပဲ ကဋတၱာကံက အက်ိဳးေပးျခင္းသေဘာကိုလည္း မွန္ကန္စြာနားလည္ထားရ ေပမည္။
ထိုသို႔ ကံအက်ိဳးေပးပံုေလးမ်ိဳးကို နားလည္ၾကၿပီး ေကာင္းတာလုပ္လွ်င္ ေကာင္း က်ိဳး၊ မေကာင္းတာလုပ္လွ်င္ မေကာင္းက်ိဳးေပးျခင္းကို သက္၀င္ယံုၾကည္ေသာ ကမၼ သကၠတာသမၼာဒိ႒ိႏွင့္ ျပည့္စံုသည္ျဖစ္၍ မိစၧာအာဇီ၀ငါးမ်ိဳးကိုေရွာင္ၾကဥ္ကာ သမၼာအာ ဇိ၀မဂၢင္တရားေတာ္ျမတ္ကို ျဖည့္က်င့္္ၾကပါေလ။
(၆) အမွန္အားထုတ္ျခင္း
သမၼာ၀ါယာမ (သမၼာ- မွန္ကန္ေသာ၊ ၀ါယာမ- အားထုတ္ျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မမွန္ကန္ေသာ၊ မွားယြင္းေသာအားထုတ္ျခင္း၀ီရိယကို ပယ္သတ္ရမည္ျဖစ္ ၏။ မွားယြင္းေသာ၀ီရိယကို အားထုတ္ရာ၌ ၀ီရိယအားႀကီးသူ ဆင္းရဲၿပီး ၀ီရိယအား နည္းသူ ခ်မ္းသာ၏။ မွန္ကန္ေသာ၀ီရိယကို အားထုတ္ရာ၌ ၀ီရိယအားႀကီးသူ ခ်မ္းသာ ၿပီး ၀ီရိယအားနည္းသူ ဆင္းရဲ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မိမိအားထုတ္ေနေသာ၀ီရိယသည္ မွန္ ေသာအားထုတ္ျခင္းေလာ၊ မွားယြင္းေသာအားထုတ္ျခင္းေလာ ဉာဏ္ျဖင့္ဆင္ျခင္သံုး သပ္ရမည္ျဖစ္၏။
ဆင္းရဲျခင္းကို လူတိုင္းမလိုလားၾကေသာ္လည္း အားထုတ္ေနသည္မွာ ဆင္းရဲ ေၾကာင္း၀ီရိယသာ ျဖစ္ေနတတ္ၾကေပသည္။ ပုဂံသို႔ ေရာက္ခ်င္ေသာ္လည္း ပုဂံကို ေက်ာခိုင္းၿပီး ေျပးေနသူႏွင့္ တူေနေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မွန္ကန္ေသာ၀ီရိယတို႔ကို သိၿပီး လိုက္နာက်င့္ၾကံမွ ခ်မ္းသာျခင္းကို မလြဲမေသြရၾကေပမည္။ တရားကို က်င့္ၾကံဘို႔ တရားကို အရင္ဆံုးေဆာင္ထားဘို႔လိုအပ္၏။ သေဘာေပါက္ဘို႔လည္းလိုအပ္၏။ ထို႔ ေၾကာင့္ မွန္ကန္ေသာ၀ီရိယအားထုတ္ျခင္းသေဘာကို ရွင္းလင္းစြာနားလည္ၿပီး အခ်ိန္ တိုင္း အားထုတ္သြားၾကရပါမည္။
မွန္ေသာအားထုတ္ျခင္းတို႔မွာ သမၼပၸဓာန္ေလးပါးတရားတို႔ပင္ ျဖစ္၏။။ ၎တို႔ မွာ-
(၁) မျဖစ္ေသးေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို မျဖစ္ေပၚလာေစရန္ အားထုတ္ျခင္း၊
(၂) ျဖစ္ၿပီးကုန္ေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို ပယ္ဖ်က္ျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း၊
(၃) မျပဳရေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ျဖစ္ေပၚလာေစရန္ အားထုတ္ျခင္း၊
(၄) ျပဳၿပီး ျပဳဆဲ ျဖစ္ကုန္ေသာ ဒါန၊ သီလ၊ ဘာ၀နာအစရွိေသာ ကုသိုလ္တရား
တို႔ကို အဆင့္ဆင့္ တိုးပြားေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း တို႔ျဖစ္ၾကေပသည္။
အတိတ္၌ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို ျပဳလုပ္မိခဲ႔ေလျခင္း၊ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို မျပဳ လုပ္မိခဲ႔ေလျခင္းဟူ၍ ပူေလာင္ေနေသာသေဘာသည္ ကုကၠစၥကိေလသာတရားပင္ျဖစ္ ၏။ ထိုသို႔ ပူေလာင္ေနျခင္းျဖင့္ မိမိ၌ ဘာအက်ိဳးမွမျဖစ္ပဲ အကုသိုလ္တရားတို႔သာလွ်င္ ထပ္မံ၍ တိုးလို႔ေနေပသည္။ ျဖစ္မလာေသးေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို ႀကိဳတင္ေတြး ေတာပူေလာင္ေနျခင္းသည္လည္း အကုသိုလ္တရားပင္ျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္မလာ ေသးေေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို ႀကိဳတင္ေတြးေတာမေနပဲ ႀကံဳေတြ႔လာလွ်င္ ေျမြေပြး ေရွာင္သကဲ႔သို႔ေရွာင္ၿပီး ျဖစ္ၿပီးကုန္ေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကုိလည္း ေနာက္ထပ္မျဖစ္ ေအာင္သာလွ်င္ အားထုတ္ျခင္း သမၼာ၀ီရိယကို ျဖည့္က်င့္္ၾကရပါမည္။
"ကုသလံ အန၀ဇၹသုခ ၀ိပါကလကၡဏံ"- ကုသိုလ္တရားသည္ အျပစ္ကင္းၿပီး ခ်မ္းသာေသာ အက်ိဳးကိုေပးေသာလကၡဏာျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ခ်မ္းသာကိုအလိုရွိ ေသာပုဂၢိဳလ္သည္ ကုသိုလ္တရားကို အလိုရွိသူျဖစ္ရပါမည္။ ထိုသို႔ခ်မ္းသာျခင္းကို ေပး တတ္ေသာကုသိုလ္တရားတို႔၌ ယခုလို ဘုရားရွင္ကိုယ္ေတာ္ျမတ္ႀကီး၏ သာသနာ ေတာ္ႏွင့္ ေတြ႔ႀကံဳေနခိုက္တြင္ မဂ္ခ်မ္းသာ ဖိုလ္ခ်မ္းသာရေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္မွ သာလွ်င္ သာသနာေတာ္ႏွင့္ ေတြ႔ႀကံဳရက်ိဳး၊ လူျဖစ္ရက်ိဳးနပ္ေပမည္။
အတိတ္က အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာတည္္းဟူေသာ အေၾကာင္းတရားတို႔ေၾကာင့္ ယခု၌ ဒုကၡသစၥာကို ရရွိေနၾကေပသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ပုထုဇဥ္္အျဖစ္ က်င္လည္ေနရေသာ သံသ ရာသည္ ၾကာေညာင္းခဲ႔ေလၿပီ။ ဒုကၡဆင္းရဲတို႔ႏွင့္ ျပည့္ႏွက္ေနၿပီး အသြင္အမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ အႀကိမ္ႀကိမ္ေသခဲ႔ရေလၿပီ။ အ၀ိဇၨာမ်က္ႏွာဖံုးျဖင့္ ခ်မ္းသာတု၊ ခ်မ္းသာေယာင္တို႔ကို လည္း ခ်မ္းသာအစစ္ထင္မွတ္ၿပီး တခံုမင္မင္ျဖင့္ ပံုတင္ကာခံစားခဲ႔ေပၿပီ။ ထို႔ေၾကာင့္ ပုထုဇဥ္အမိုက္ဇာတ္ ဒီဘ၀အၿပီးသတ္မွ ေတာ္ေပမည္။
ပုထုဇဥ္တို႔ မခံစားဘူးေသးေသာခ်မ္းသာမွာ မဂ္ဖိုလ္ခ်မ္းသာသာ က်န္ေတာ႔၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ရွိထားၿပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကုိလည္း ျပဳလုပ္ေနက်အတိုင္း ထိန္းထား ၿပီး မိမိ၌မျဖစ္ေပၚေသးေသာ ကုသိုလ္တရားမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္ဖိုလ္မွ အစျပဳ၍ အရဟတၱမဂ္ဖိုလ္သို႔တိုင္ ရရွိခံစားႏိုင္ေအာင္ သမၼာ၀ီရိယကို က်င့္ႀကံႀကိဳးစား အားထုတ္ၾကပါကုန္။
(၇) အမွန္သတိရွိျခင္း
သမၼာသတိ (သမၼာ- မွန္ေသာ၊ သတိ- အမွတ္ရျခင္း၊ သတိရွိျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ အကုသိုလ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ တရားတို႔အေပၚ၌ အမွတ္ရျခင္း၊ သတိျဖစ္ေနျခင္းမွာ မွားေသာ သတိျဖစ္၏။ ကုသိုလ္တရား၊ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္းတရားကို အမွတ္ရျခင္းမွာ မွန္ေသာ သတိျဖစ္၏။ သတိသည္ အလံုးစံုေသာ တရားတို႔၏ အခ်ဳပ္လည္းျဖစ္၏။ ကုသိုယ္တရား တို႔၌ အၿမဲေမြ႔ေလ်ာ္ႏိုင္ရန္ သတိတရားသည္ လြန္စြာအေရးႀကီးလွေပသည္။
ျမတ္ဗုဒၶသည္ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူခါနီးမွာပင္ သတိတရားရွိႏွင့္ဘို႔ အေရးအႀကီး ဆံုး မွာၾကားေတာ္မူခဲ႔၏။ ၎မွာ "ငါ၏ ခ်စ္သား၊ ခ်စ္သမီးတို႔… ယခုအခ်ိန္၌ သင္တို႔ အား ငါဘုရား မွားၾကားေတာ္မူခဲ႔မည္။ ႐ုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤါရတရားတို႔သည္ ပ်က္ဆီးျခင္းသ ေဘာ ရွိၾကကုန္၏။ သင္တို႔သည္ မေမ႔ေလ်ာ႔ေသာ ေကာင္းေသာသတိတရားႏွင့္ ျပည့္စံု ၍ ေနရစ္ၾကကုန္ေလာ႔" ဟူ၍ျဖစ္၏။ ဤမွ် အေရးတႀကီးမွာၾကားေတာ္မူခဲ႔ေသာ သတိ တရားကို ၿမဲစြာလက္ကိုင္ထားရမည္ျဖစ္၏။ ရခဲလွေသာ လူ႔ဘ၀၊ ၾကားနာရခဲလွေသာ သူေတာ္ေကာင္းတရား၊ ေတြ႔ၾကံဳရခဲလွေသာ ဗုဒၶသာသနာ၊ ျပည့္စံုခဲလွေသာ သဒၶါ တရား၊ ျဖစ္ခြင့္ရခဲလွေသာ ရဟန္းဘ၀ဟူ၍ ရခဲလွျခင္း ဒုလႅဘတရားငါးပါး ႏွင့္ ႀကံဳႀကိဳက္ေနပါလ်က္ ေမ႔ေလ်ာ႔ေပါ့ဆ မေနသင့္လွေပ။ ေသေရးကို မဆင္ျခင္ ေနေရး သာ ျပင္ဆင္၍ ဇရာယဥ္ အလွ်င္စီးလို႔ သတိတရား ေမ႔ေနလွ်င္ျဖင့္ လူ႔ဘ၀အျဖစ္႐ံႈး အပါယ္မွာ စုန္းစုန္းျမဳပ္ရေပရေပလိမ္႔မည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သတိသမၸဇဥ္ အစဥ္မွီး၍ မဂၢင္ ယာဥ္ အျမန္စီးသင့္လွေပသည္။
ေက်းဇူးေတာ္ရွင္လယ္တီဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ သတိေဖာ္ျပ ဆံုးမစာျဖစ္ သည့္-
ငါးအာ႐ံုအင္အစု၊ ခင္မႈနဲ႔ေန႔ကုန္၊
နင္ယခုေမ႔ပံုလို၊ ေတြ႔မၾကံဳစခန္း။
ပါယ္ေလး၀ ေသာကဘံုမွာ၊
ေမ်ာရ႐ံု ရွိေတာ႔ခမန္း။
ေအာက္၀ီစိ ေသခင္းအငူမွာ၊
ေခါင္းမျပဴစတမ္း၊
ႏွစ္အရွည္ နစ္မည္လမ္းကိုလ၊
နင္ေမွ်ာ္စမ္း နင့္ကိုယ္။
ေဒသနာထင္အလင္းရယ္ႏွင့္၊
နင့္အဖ်င့္ ပိုထက္သာပို၊
သည္ေလာဘ စ႐ိုက္အိုကို၊
မလိုက္လို ေရွာင္ပစ္လို႔၊
ေနာင္အသစ္ တကယ္ျပင္လွ်င္၊
ေကာင္းဘို႔အစဥ္။
ခြင့္သာခိုက္မွ မလိုက္ခ်င္လွ်င္၊
အမိုက္ႏွင့္ျပင္ ရွိေသးေလလိမ္႔လား။
ခြင့္သာဆဲမွ မခဲခ်င္လွ်င္
အလြဲႏွင့္ျပင္ ရွိေသးေလလိမ္႔လား။
ခြင့္သာတုန္းကမွ မလိုက္ခ်င္လွ်င္၊
အ႐ံႈးႏွင့္ျပင္ ရွိေသးေလလိမ္႔လား။
ဟူသည့္ သတိေပးသည့္အတိုင္း ကာမဂုဏ္ငါးပါးျဖင့္သာ အခ်ိန္ကိုမကုန္လင့္ေစပဲ ကုသိုလ္အဟုန္ အရွိန္ကုန္ ျမွင့္ေစသင့္ေပသည္။
ထို႔ေၾကာင့္ သမၼာသတိ ျမဲစြာရွိ၍ ပညာျဖင့္ မွန္စြာသိသင့္လွ၏။ သတိ၏ လကၡ ဏာမ်ားမွာ-
(၁) စိတ္ကုိ အာ႐ံု၌ ခိုင္ခံ႔ေစေသာသေဘာ၊ တည္တံ႔ေစေသာသေဘာ၊
(၂) ေတြေတြေ၀ေ၀ မိႈင္မိႈင္ေငးေငး မရွိျခင္းသေဘာ၊
(၃) စိတ္ကို ေကာင္းစြာ ထိန္းသိမ္းႏိုင္ေသာသေဘာ၊
(၄) သညာေတြကို ျမဲျမံတည္တ႔ံစြာ ထားႏို္င္ေသာသေဘာ ဟူ၍ရွိ၏။ တဖန္ သတိ၏လကၡဏာမ်ားမွာ-
(၁) ကာယကံ၊ ၀စီကံ၊ မေနာကံဒုစ႐ိုက္ေတြကို ထိန္းေသာအေနျဖင့္ ေစာင့္ၾကည့္
သည့္သေဘာ၊
(၂) ႏိုင္ႏိုင္ႀကီးၾကည့္ၿပီး တစ္ေနရာတည္းမွာ ရွိေနေအာင္ ခ်ည္ထားႏိုင္ေသာသ
ေဘာ၊
(၃) ငုပ္လွ်ိဳးေနေသာအရာေတြကို ေဖာ္ထုတ္ေသာသေဘာ လကၡဏာမ်ား ရွိေပ သည္။ ထြက္ေလ၀င္ေလကိုမွတ္ျခင္းသည္ သတိတရား၊ ထြက္ေလ၀င္ေလအေပၚ၌ ၿမဲေနေအာင္ တည္ျခင္းသည္လည္း သတိတရား၊ ထြက္ေလ၀င္ေလေပၚမွာ ဓာတ္ေလး ပါးတြဲေနတာ ေဖာ္ထုတ္ေပးျခင္းသည္ သတိတရားပင္ျဖစ္ေပသည္။ ထိုသို႔ သတိသည္ အေသးစိတ္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာတတ္ေသာ သေဘာရွိသည္ျဖစ္၍ 'သတိမမူ ဂူမျမင္၊ သတိမူမွ ျမဴျမင္ရ' ဆိုသကဲ႔သို႔ ျဖစ္ေပသည္။
'သတိေ၀း ကေလးျဖစ္ေတာ႔သည္။ အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔၊ အရသာ၊ အထိအ ေတြ႕စေသာ ကာမဂုဏ္တရားတို႔ ခံစားရာ၌ သတိမပါသူ၏ အာ႐ံုခံစားမႈသည္ မ်က္မျမင္ ထမင္းစားရာ မစားသင့္သည္မ်ားကိုလည္း မျမင္ေတာ႔သည့္ပမာျဖစ္၏။ သတိသည္ အသိကိုႀကိဳးကိုင္ေနေသာ မိဘအရာ၀င္ျဖစ္ေခ်၏။' ဟူသည့္ ေက်းဇူးေတာ္ရွင္မဟာ ေဗာဓိၿမိဳင္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ သတိေပး ဆံုးမစာမွာလည္း လြန္စြာမွတ္သားဖြယ္ ေကာင္းလွေပသည္။
သမၼာသတိသည္ နိဗၺာန္တံခါးကို ဖြင့္ေပးသည့္ ေသာ့ႏွင့္တူေပသည္။ သတိမပါ ဆားမပါဟင္း စားရသလိုျဖစ္၏။ ႀကံသမွ် သတိမပါ၊ ေျပာသမွ် သတိကြာ၊ ျပဳသမွ် သတိဟာေနသူသည္ ရွင္လ်က္ေသေသာသူ၊ ေသခါနီးက် ေသာကပူ၊ တမလြန္ဘ၀ ဒုကၡထူ၊ နိဗၺာန္ကို ေက်ာခိုင္းသူပင္ျဖစ္ေတာ႔၏။ ထို႔ေၾကာင့္ သတိတရားလက္ကိုင္ထား ဘို႔ အေရးႀကီးေပသည္။ မိမိ၌သတိရွိဘို႔ အက်င့္ေလးပါး ရွိထားဘို႔လိုအပ္၏။ သတိ ျဖစ္ခ်င္သူသည္-
(၁) သတိျဖစ္သူႏွင့္ေပါင္းျခင္း၊
(၂) သတိျဖစ္ေစေသာ တရားဓမၼတို႔ကို နာၾကားျခင္း၊
(၃) သတိျဖစ္ေအာင္လုပ္ျခင္း၊
(၄) အေရးအႀကီးဆံုးကေတာ႔ သတိျဖစ္ခ်င္တဲ႔စိတ္ ရွိရမည္ ျဖစ္ပါသည္။
"နိဗၺာန္အေရး၊ ေမွ်ာ္ေထာက္ေတြး၍၊ ေနေရးမခင္၊ ေသေရးျပင္ေလာ႔၊ ဆင္ျခင္သတိ၊ ျမဲစြာရွိမွ၊ ဗုဒၶေခတ္ျမတ္၊ ေတြ႕က်ိဳးနပ္မည္၊ မလပ္သတိ ရွိပါေစ။"
(၈) အမွန္တည္ၾကည္ျခင္း
သမၼာသမာဓိ (သမၼာ- မွန္ကန္ေသာ၊ သမာဓိ- တည္ၾကည္ျခင္းဟု အနက္ရွိ၏။ မိ
မိ၏စိတ္ကေလး ပူ ညစ္ ေနာက္ ႐ႈပ္ေနျခင္းသည္ သမၼာသမာဓိကင္း၍ျဖစ္၏။ သမၼာ သမာဓိရွိေနခ်ိန္၌မူ စိတ္ကေလးမွာ ေအး သန္႔ ၾကည္ ရွင္းေနမည္ျဖစ္၏။ မေကာင္းမႈ၌ ေျပးသြားတတ္ေသာစိတ္ကို မေစာင့္ေရွာက္ပဲ လႊတ္ထားပါက သမာဓိမျဖစ္ႏိုင္ေပ။ သမာဓိဆိုသည္မွာ စိတ္ကို စည္းကမ္းသတ္မွတ္ျခင္းပင္ျဖစ္၏။ စိတ္ကို စည္းကမ္းမရွိ လႊတ္ထားလွ်င္ စိတ္သည္ လြန္စြာျပန္႔က်ဲေနမည္ျဖစ္၏။
သမာဓိ၏အဓိပၸာယ္ကို ေက်းဇူးေတာ္ရွင္ ဓမၼဒူတဆရာေတာ္အရွင္ေဆကိႏၵ၏ ရပိုင္ခြင့္စာအုပ္မွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပပါမည္။ "သမာဓိဆိုသည္မွာ မိမိ၏စိတ္ကေလး တည္ၿငိမ္ၿပီး ၾကည္လင္မႈရွိေနျခင္းကိုေခၚ၏။ စိတ္မခ်မ္းသာလွ်င္ သမာဓိမျဖစ္ေပ။ သမာဓိ ရွိခ်င္လွ်င္ စိတ္ခ်မ္းသာမႈရွိရပါမည္။ စိတ္ခ်မ္းသာမႈရွိသည္ ဆိုရာ၌လည္း တစ္ျခားမထင္ ႏွင့္။ ကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္ေနျခင္းကို ဆို၏။ ကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္မွ သမာဓိျဖစ္၏။ သမာဓိျဖစ္မွ လည္း စိတ္ခ်မ္းသာေပ၏။ ကုသိုလ္စိတ္မျဖစ္လွ်င္ သမာဓိမျဖစ္ေပ။ သမာဓိမျဖစ္လွ်င္ စိတ္ဆင္းရဲ၏။ စိတ္ဆင္းရဲျခင္းမွာလည္း ကိုယ္ရတာႏွင့္ ကိုယ္မေက်နပ္၍ျဖစ္၏။ ကိုယ္႔ ရပိုင္ခြင့္ကို ကိုယ္မေက်နပ္လွ်င္ စိတ္ဆင္းရဲရ၏။ မိမိရထားေသာ အခြင့္အေရး၊ လာဘ္ လာဘ၊ စည္းစိမ္ဥစၥာကို အထင္ေသးေနလွ်င္လည္း စိတ္ဆင္းရဲ၏။ စိတ္ဆင္းရဲေနျခင္း ေၾကာင့္ သမာဓိမရျခင္းျဖစ္ေပ၏။"
လႊတ္ထားေသာစိတ္သည္ နဖားႀကိဳးျဖဳတ္ထားေသာႏြားႏွင့္တူ၏။ နဖားႀကိဳးျဖဳတ္ ထားေသာႏြားသည္ ေတြ႔ရာသီးႏွံပင္တို႔ကို ဆြဲယူစားေသာက္တတ္ၿပီး ျပန္ဖမ္းရန္လည္း အလြန္ခက္သကဲ႔သို႔ ေစာင့္ေရွာက္ထားျခင္းမရွိေသာစိတ္သည္လည္း ေတြ႔ရာအာ႐ံုတို႔၌ ဆင္ျခင္ဉာဏ္ကင္းစြာ အငန္းမရခံစားတတ္ၿပီး ကိေလသာတို႔ျဖင့္ အၿမဲညစ္ေထးေနကာ ျပန္႔က်ဲေနေပ၏။ သမာဓိမရွိေသာစိတ္သည္ ေမ်ာက္ႏွင့္လည္းတူ၏။ ေမ်ာက္သည္ လက္ထဲ၌ စားစရာရွိေနလွ်င္ပင္ အၿငိမ္မေန၊ ဟိုသစ္ကိုင္းကူးလိုက္ သည္သစ္ကိုင္းကူး လိုက္၊ လႈပ္လႈပ္ရြရြ ဣေႁႏၵမရသကဲ႔သို႔ သမာဓိမရွိလွ်င္ စိတ္သည္ အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔၊ အရသာ၊ အထိအေတြ႔၊ မေနာစေသာ အာ႐ံုေျခာက္ပါး၌ တစ္ခုၿပီးတစ္ခု လွည့္လည္ကာ သာယာေနေပ၏။ တစ္အာ႐ံုတည္းႏွင့္မ၀ႏိုင္ပဲ ေတြ႔သမွ်အာ႐ံုတို႔၌ ကိေလသာစိတ္ျဖင့္ ေပ်ာ္ေမြ႔ေနေပ၏။
ထိုသို႔ "တဏွာမကင္းသူတို႔၏ မ်က္စိအစထား၊ နား၊ ႏွာေခါင္း၊ လွ်ာ၊ ကိုယ္၊ စိတ္ဟူေသာ တံခါး ေျခာက္စင္းကား သံသရာကိုခ်ဲ႕ေသာ ဒိ႒ိ၊ တဏွာ၊ မာန၊ တို႔၏ ကစားကြင္းမ်ားခ်ည္း ျဖစ္ၾကေလ ရာ အာ႐ံုပံုရိပ္ ဂုဏ္ဟိတ္ခတ္၍ အထပ္ထပ္ ၾကည့္၊ ၾကား၊ စား၊ နမ္း၊ ထိေတြ႔ခန္း လမ္းဖြင့္ေပး ေသာ္ တိုးၾကည့္ေလ တစ္မ်ိဳးထိေလ၊ ဦးၾကည့္ေလ တိုးၿငိေလျဖင့္ စိတ္ကူးရင္း ခႏၶာကိုယ္ နားခြင့္ မရ၊ ၾကာေသာ္ အစြဲနာက်၍ ဒုကၡလွလွႀကီး ေရာက္ရတတ္ေပသည္။"
ေက်းဇူးေတာ္ရွင္မဟာေဗာဓိၿမိဳင္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ ဆံုးမစကားတို႔မွာလည္း လြန္စြာပင္ မွတ္သားက်င့္ႀကံဖြယ္ေကာင္းလွေပသည္။ "ကိုယ္က်ေတာ႔ ညွာ၊ စိတ္က်ေတာ႔ အလိုလိုက္၊ သခင္မင္း အလ်င္းမျဖစ္ထိုက္။ ကိုယ္ႏွင့္စိတ္ကို စားက်က္ငါးခု ၏အၾကား ကိေလသာတို႔ျဖင့္ လႊတ္ေပးထားကာ စိတ္သြားတိုင္း ကိုယ္ပါေနခဲ႔ေသာ္ကား ကိေလသာ မေကာင္းေၾကာင္းေျပာ၍ ဘုရားဆံုးမရာ မလိုက္ေလ်ာ၊ ဘုရားေက်ာခိုင္းေန ေသာ ပုထုဇဥ္အ႐ိုင္းဘ၀မွ ဘယ္ေသာကာလမွ် ေ႔ရွမတိုးေပ။ အာ႐ံုအလိုက္မွားေလ မိုက္အားေကာင္းေလခ်ည္းသာျဖစ္မည္။ အာ႐ံု အလိုက္မ်ားေလ အမွားခင္ေလခ်ည္းသာ ျဖစ္ေနေပမည္။"
ထို႔ေၾကာင့္ စိတ္ကို သမာဓိျဖစ္ေအာင္ က်င့္ၾကံအားထုတ္မွသာလွ်င္ ကိုယ္ႏွင့္ စိတ္တို႔ ၿငိမ္းၿငိမ္းခ်မ္းခ်မ္းေနရေပမည္။ သမာဓိရွိျခင္းေၾကာင့္ "၀ိေ၀ကသုခ- တစ္စိတ္ တည္း၊ တစ္အာ႐ံုတည္း၌ တည္ေနေသာခ်မ္းသာ"ကိုရ၏။ ထိုသို႔ တစ္အာ႐ံုတည္း၌ တည္ေနသည္ဆိုရာမွာလည္း မေကာင္းေသာအာ႐ံု၌ တစ္အာ႐ံုထားႏိုင္ျခင္းကို မဆိုလိုေပ။ စိတ္ကို နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း ကုသိုလ္အာ႐ံုတစ္ခုခု၌ တည္ၿငိမ္ေအာင္ ထားႏိုင္ျခင္းကိုသာ ဆိုလိုျခင္းျဖစ္၏။ နိဗၺာန္ႏွင့္ အနီးဆံုးရွိေသာ သမာဓိကေတာ႔ ႐ုပ္နာမ္တရားတို႔အေပၚ၌ အၿမဲတည္ေနသည့္ ၀ိပႆနာခဏိက သမာဓိႏွင့္ ျဖစ္ပ်က္ရႈ ဉာဏ္မတိုင္ခင္ သမာထ ေ႔ရွသြားရွိေသာ စ်ာနသမာဓိတို႔ျဖစ္၏။
စိတ္သည္ အာ႐ံုေျခာက္ပါး၌ ေျပးသြားတတ္ေပရာ စိတ္သြားတိုင္းကိုယ္ပါ ေနခဲ႔ ေသာ္ ခႏၶာကိုယ္မွာ နားရေတာ့မည္မဟုတ္ပါ။ မေကာင္းေသာ အကုသိုလ္ အမႈတို႔ကို လည္း တစ္ခုၿပီးတစ္ခု လုပ္မိေနေပမည္။ စိတ္သည္ အင္မတန္ျမန္လြန္းသည္ျဖစ္ျခင္း ေၾကာင့္ လြန္စြာသိမ္ေမြ႔နက္နဲေပ၏။ သိရန္လည္း အေတာ္ပင္ခက္ခဲ၏။ သမာဓိမရွိလွ်င္ ထိုသို႔ သိမ္ေမြ႔နက္နဲေသာ စိတ္ကို မည္သို႔မွ် သိႏိုင္မည္မဟုတ္ေခ်။ ဒိ႒ိႏွင့္ယွဥ္ေသာ အကုသိုလ္စိတ္ လက္တစ္ဖ်စ္ျဖစ္မိတိုင္း ငရဲမီးသည္ ငရဲ၌ ထိုမွ်မကပင္ အလိုအ ေလ်ာက္ေမႊးေနေလ၏။ ထိုမွ ဆန္႔က်င္ဘက္ သမာဓိ စိတ္ျဖင့္ ၀ိပႆနာဉာဏ္္ျဖစ္လွ်င္ ေတာ႔ ေမႊးၿပီးေသာငရဲမီးတို႔ကိုၿငိမ္းေစသလို မဂ္ဉာဏ္ဖိုလ္ ဉာဏ္ႏွင့္လည္း တျဖည္း ျဖည္း နီးေနေပ၏။
ထို႔ေၾကာင့္ "ေလးသမားသည္ မိမိ၏ျမွားကို လိုသလို ေျဖာင့္ယူသကဲ႔သို႔၊ လယ္ သမားသည္ ေရကိုလိုရာသို႔ ေျမာင္းသြယ္၍ယူသကဲ႔သို႔ ပညာရွိသည္လည္း မိမိ၏ စိတ္ကို ေျဖာင့္မတ္ေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္ရာ၏။" ဟူေသာ ဓမၼပဒပါဠိေတာ္၌ ဘုရားရွင္ ဆံုးမခဲ႔သည့္အတိုင္း က်င့္ၾကံရေပမည္။ လူ႔ဘ၀သည္ အင္မတန္ရခဲေပရာ ဘုရားသာသနာနဲ႔ ႀကံဳေနတုန္း မိမိ၏စိတ္ကို ကုသိုလ္ေကာင္းမႈတို႔၌ ေမြ႕ေလ်ာ္ေအာင္ ႀကိဳးစားသင့္ေပ၏။ အခုလို လူ႔ဘ၀မွာ "ကုသိုလ္ ေကာင္းမႈတို႔၌ ေမ႔ေလ်ာ႔ေနလွ်င္ေတာ႔ အသက္သာရွင္ေနရေသာ္လည္း ေသၿပီးလွ်င္ အပါယ္သို႔ က်ေရာက္ရမည္၊ အႀကိမ္ႀကိမ္ လည္း ေနာက္ထပ္ေသရဦးမည္ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ရွင္လ်က္ေသ ေသာသူႏွင့္ တူေနေပ ၏။" ဟူ၍ ဘုရားရွင္က သမာ၀တီမိဖုရားႏွင့္ မာဂ႑ီမိဖုရားတို႔ကို အေၾကာင္းျပဳၿပီး ဓမၼပဒပါဠိေတာ္၌ ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ႔၏။ ထိုေၾကာင့္ ရခဲလွသည့္ လူ႔ဘ၀မွာ မေကာင္း မႈ၌ ေမြ႔ေလ်ာ္တတ္သည့္ စိတ္၏အလိုသို႔မလိုက္ဘဲ မေသရာျမတ္နိဗၺာန္သို႔ ပို႔ေဆာင္ တတ္ေသာသမၼာသမာဓိျဖစ္ေအာင္ က်င့္ႀကံႀကိဳးကုတ္ အားထုတ္ၾကပါကုန္။
"လြန္စြာရွည္ၾကာ၊ သံသရာ၀ယ္၊ ဆရာမိဘ၊ ေမာင္ႏွမႏွင့္၊ သားလွသမီး၊ ေဒၚဘႀကီးဟု၊ မၿငီးဆင့္ကဲ၊ ျပန္လွန္တြဲခဲ႔၊ ခုလည္းတဖန္၊ ေတြ႔ၾကျပန္လည္း၊ မလြဲဧကန္၊ ခြဲရျပန္မည္၊ သို႔သည္ျဖစ္ျခင္း၊ သံေ၀ျပင္းရ၊ ေဆြခ်င္းေက်းဇူး၊ ရွိခဲ႔ဘူးကို၊ အထူးဆပ္ရန္၊ စိတ္အားသန္ျဖင့္၊ က်င့္ရန္မွန္စြ၊ ျမတ္ဓမၼကို၊ ေ၀ငွေပ၏၊ သမာဓိမွန္၊ မေဖာက္ျပန္မွ၊ နိဗၺာန္ထိုးထြင္း၊ ဉာဏ္အလင္းျဖင့္၊ ရွင္းရွင္းပိုင္ပိုင္၊ သိျမင္ႏိုင္မည္၊ လက္ကိုင္သတိ၊ မလႊတ္ဘိႏွင့္။"
သံသရာဆိုသည္မွာ အဘယ္နည္း။ "ေမြးဖြားျခင္း- ဇာတိ၊ အိုမင္း ရင့္ေရာ္ျခင္း- ဇရာ၊ ေဖာက္ျပန္ျခင္း- ဗ်ာတိ၊ ပ်က္စီးခ်ဳပ္ေပ်ာက္ျခင္း- မရဏ"တို႔ အဆက္မျပတ္ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းသေဘာကို ဆိုလိုျခင္း ျဖစ္သည္။ ထိုဆင္းရဲတို႔၏အဆံုးကို ျမင္ေတာ္မူၿပီးခဲ႔ေသာ ျမတ္စြာ ဘုရားသည္ မဂၢင္ရွစ္ပါးက်င့္စဥ္တရားတို႔ကို ေဟာျပဆံုးမေတာ္ မူခဲ႔ပါသည္။ ဤဆံုးမေတာ္မူခဲ႔ေသာ မဂၢင္ရွစ္ပါးတရား ေတာ္ႀကီး သည္ အဖိုးမျဖတ္ႏိုင္ေသာ တရားေတာ္ႀကီးျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ လိုက္ နာက်င့္ႀကံၾကသူတို႔အဖို႔ အင္မတန္အက်ိဳးႀကီးမားလွေသာ တရား ေတာ္ႀကီးပင္ျဖစ္ပါသည္။ ထိုမဂၢင္ရွစ္ပါး က်င့္စဥ္တရား တို႔မွာ-
(၁) သမၼာဒိ႒ိ = မွန္ေသာအျမင္ရွိျခင္း။ (ပညာမဂၢင္)
(၂) သမၼာသကၤပၸ =မွန္ေသာၾကံစည္ေတြးေတာျခင္း။ (ပညာမဂၢင္)
(၃) သမၼာ၀ါစာ = မွန္ေသာေျပာဆိုျခင္း။ (သီလမဂၢင္)
(၄) သမၼာကမၼႏၲ = မွန္ေသာျပဳလုပ္ျခင္း။ (သီလမဂၢင္)
(၅) သမၼာအာဇီ၀ = မွန္ေသာအသက္ေမြးျခင္း။ (သီလမဂၢင္)
(၆) သမၼာ၀ါယမ =မွန္ေသာ၀ီရိယရွိျခင္း၊အားထုတ္ျခင္း။ (သမာဓိမဂၢင္)
(၇) သမၼာသတိ = မွန္ေသာသတိရွိျခင္း။ (သမာဓိမဂၢင္)
(၈) သမၼာသမာဓိ = မွန္ေသာတည္ၾကည္ျခင္း။ (သမာဓိမဂၢင္) တို႔ ျဖစ္ၾက၏။
(၁) အမွန္ျမင္္ျခင္း
သမၼာဒိ႒ိ (သမၼာ- မွန္ကန္စြာ၊ ဒိ႒ိ- ျမင္ျခင္း၊ အယူရွိျခင္း) ျဖစ္ပါ သည္။ အမွန္ဆံုးေသာအျမင္ကေတာ႔ သစၥာေလးပါးျမင္ျခင္းကို ဆို လိုပါသည္။ ခႏၶာႏွင့္နိဗၺာန္ အလြန္ ေ၀းကြာစြာရွိေနသည္ မဟုတ္ပါ ေပ။ နိဗၺာန္ႏွင့္ခႏၶာတို႔သည္ တစ္ဆက္တည္းရွိသည္ဟု ျမတ္ဗုဒၶ မိန္႔ၾကားေတာ္မူခဲ႔ပါသည္။ အဘယ္႔ေၾကာင့္ေ၀းသည္ဟု ထင္ေနရ သနည္း။ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟစေသာ ကိေလသာေရအလွ်င္တို႔ ဖံုးလႊမ္းေနျခင္းေၾကာင့္ ေ၀းေနရျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဆိုလိုသည္မွာ နိဗၺာန္သည္ တစ္ဘက္ကမ္း၊ ခႏၶာကို က်န္တစ္ဘက္ကမ္းဟုဆို လွ်င္ ၾကား၌ရွိေသာ ေရအလွ်င္တို႔ ဖံုးလႊမ္းထားျခင္းေၾကာင့္ ကမ္း ႏွစ္ခု တစ္ဆက္တည္းရွိေနမွန္း မသိရေလာက္ေအာင္ ေ၀းကြာ သည္ဟု ထင္ေနရျခင္းပင္ျဖစ္၏။ ထိုေရတို႔ကို ဖယ္ထုတ္လိုက္လွ်င္ တစ္ဆက္တည္းရွိမွန္း ျမင္ႏိုင္မည္ျဖစ္ပါသည္။
သစၥာေလးပါးတို႔မွာ ဒုကၡသစၥာ- ဆင္းရဲက်ိဳးအမွန္တရား၊ သမုဒယ သစၥာ- ဆင္းရဲေၾကာင္းအမွန္တရား၊ နိေရာဓသစၥာ- ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း အမွန္တရား၊ မဂၢသစၥာ- ခ်ဳပ္ၿငိမ္းေၾကာင္း လမ္းမွန္တရားဟူ၍ျဖစ္ ၏။ ဒုကၡသစၥာ(ခႏၶာငါးပါး)သည္ သိ႐ံုသာသိ ရမည့္အက်ိဳးတရား၊ သမုဒယသစၥာ(ကိေလသာ)သည္ ပယ္သတ္ရမည့္အေၾကာင္း တရား၊ နိေရာဓသစၥာ(နိဗၺာန္)သည္ ဆိုက္ေရာက္ရမည့္တရား၊ မဂၢ သစၥာ(မဂၢင္ရွစ္ပါး)သည္ ပြားမ်ားရမည့္တရားတို႔ျဖစ္ၾက၏။ ဒုကၡကို သိလိုက္႐ံုျဖင့္ လိုခ်င္မႈေလာဘကိုပယ္သလို ၿငိမ္းခ်မ္းျခင္းနိေရာဓ ကိုဆိုက္ျခင္းႏွင့္ ပြာမ်ားျခင္းမဂၢတို႔သည္ တစ္ၿပိဳင္နက္တည္းပင္ျဖစ္ ၏။ ေသာတာပန္မျဖစ္ေသးသည့္ ၀ိပႆနာအားထုတ္ေနေသာ ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္သည္ ဒုကၡကိုသစၥာထိုက္ေအာင္ မသိေသးသည္ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ပယ္ျခင္း၊ ဆိုက္ျခင္း၊ ပြားျခင္း တို႔သည္ သစၥာ ထိုက္ဦးမည္ မဟုတ္ေသးေခ်။ သို႔ေသာ္လည္း ဒုကၡသိျခင္းကို အဖန္ဖန္ ဥာဏ္ဦးေနျခင္းျဖင့္ ပယ္ျခင္း၊ ဆိုက္ျခင္း၊ ပြားျခင္းတို႔ သည္လည္း တစ္ၿပိဳင္နက္ျဖစ္ေနေပမည္။ ဤေနရာ၌ ပုထုဇဥ္တို႔၏ မဂၢင္သည္ ငါးပါးသာရွိေနဦးမည္ျဖစ္သည္။ သီလမဂၢင္သည္ ေသာ တာပန္အရိယာမွသာလွ်င္ အဓိ(ၿမဲေသာ)သီလ ျဖစ္သြားသည္ျဖစ္ ျခင္းေၾကာင့္ မဂၢင္ရွစ္ပါး စံုလင္သြားရေပသည္။ ပုထုဇဥ္တို႔၏သီလ မွာ မခိုင္ၿမဲေသးသည္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ သစၥာထိုက္ေသာသီလ မျဖစ္ ေသးျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဥပရိပဏၰာသပါဠိေတာ္၊ အ႒ကထာတို႔မွလာ ေသာ သမၼာဒိ႒ိငါးမ်ိဳးရွိ၏။ ၎တို႔ မွာ-
(၁) ကမၼသကတာ သမၼာဒိ႒ိ- ေကာင္းက်ိဳး၊ မေကာင္းက်ိဳးတို႔သည္ ဖန္ဆင္းရွင္က မဖန္တီး၊ မိမိျပဳလုပ္ခဲ႔ေသာ ေကာင္းမႈကံတို႔က ေကာင္းက်ိဳးကိုဖန္တီးမည္ျဖစ္ၿပီး၊မေကာင္းေသာကံတို႔က မေကာင္း က်ိဳးတို႔ကို ဖန္တီးမည္ျဖစ္သည္ဟု အျမင္မွန္ျခင္း။
(၂) ၀ိပႆနာသမၼာဒိ႒ိ- ငါ၊ သူတစ္ပါး၊ ေယာက်္ား၊ မိန္းမမရွိ၊ (႐ူ ပကၡႏၶာ- ေဖာက္ျပန္ပ်က္စီးတတ္ေသာသေဘာ တရားအစု(႐ုပ္တ ရား)၊ သညာကၡႏၶာ- မွတ္သားတတ္ေသာ သေဘာတရားအစု (နာမ္တ ရား)၊ သခၤါရကၡႏၶာ- ႀကံစည္ေတြးေတာတတ္ေသာ သေဘာတရားအစု (နာမ္တရား)၊ ေ၀ဒ နာကၡႏၶာ- ခံစားတတ္ေသာ သေဘာတရားအစု (နာမ္တရား)၊ ၀ိညာဏကၡႏၶာ- သိတတ္ေသာ သေဘာတရားအစု(နာမ္တရား)တို႔သာလွ်င္ရွိ သည္ဟုသိျမင္ၿပီး ျဖစ္ျခင္း/ပ်က္ျခင္းသေဘာ ကိုသာရွိသည္ဟု အျမင္မွန္ျခင္း။
(၃) မဂၢသမၼာဒိ႒ိ- ခႏၶာငါးပါး၏ ျဖစ္ပ်က္သေဘာ ဒုကၡသစၥာကို ဘဲ ျမင္ျခင္း။
(၄) ဖလသမၼာဒိ႒ိ- မဂ္ေၾကာင့္ရေသာအက်ိဳး (နိဗၺာန္ကို အမွန္ျမင္ ျခင္း)။
(၅) ပစၥ၀ကၡဏာသမၼဒိ႒ိ- နိဗၺာန္၏ၿငိမ္းေအးခ်မ္းသာယာမႈကို ျပန္ၿပီးဆင္ ျခင္သံုးသပ္ျခင္းျဖင့္ အမွန္ျမင္ျခင္းဟူ၍ ျဖစ္ပါ သည္။
တဖန္လည္း သမုတိနယ္(ပညတ္နယ္)မွာရွိေသာ သမၼဒိ႒ိ(၁၀)မ်ိဳး လည္း ရွိပါေသးသည္။ ၎တို႔မွာ-
(၁) အတၳိဒိႏၷံေလာေက- ေလာကမွာ အျပစ္မရွိေကာင္းေသာ ၀တၳဳ ပစၥည္းေတြကို ေပးလွဴျခင္းျပဳသူသည္ ေကာင္း က်ိဳး ခ်မ္းသာရရွိၿပီး အျပစ္ရွိၿပီး မေကာင္းေသာပစၥည္းေတြကို လွဴတာကေတာ႔ မေကာင္းက်ိဳးဘဲ ေပးတယ္ဟူ၍ အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၂) အတၳယိ႒ံ- အႀကီးအက်ယ္လွဴရင္ အႀကီးအက်ယ္ရသည္ ဟူ၍ အျမင္မွန္ရိွျခင္း။
(၃) အတၳိသုကတ ဒုကၠဋာနံ- ေကာင္းမႈျပဳလုပ္ေသာ ကုသိုလ္ကံ သည္ ႀကီးက်ယ္ေကာင္းျမတ္ေသာ အက်ိဳးရင္းသုခ၊ ေသးငယ္ ေကာင္းစားသည့္ အက်ိဳးဖ်ားသုခေတြကို မုခ်ေပးၿပီး မေကာင္းမႈ ျပဳလုပ္ေသာ အကုသိုလ္ကံကေတာ႔ ႀကီးက်ယ္ဆိုးရြားသည့္ အက်ိဳးရင္းကိုေရာ၊ ေသးငယ္သည့္ ဆိုးက်ိဳးမ်ားေရာ ေပးသည္ဟူ၍ ယံုၾကည္ၿပီး မေကာင္းမႈကို ေရွာင္ၾကဥ္တတ္သည့္ အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၄) အတၳိဟုတံ- တိရစၧာန္ေတြကို ေကၽြးေမြးေပးလွဴျခင္းသည္ လည္း ေကာင္းက်ိဳးေပးသည္ဟူ၍ အျမင္မွန္ရွိ ျခင္း။
(၅) အတၳိမာတာ- ေလာကမွာ မိခင္ကို ႐ိုေသေလးစား၊ ေကၽြးေမြး ေပးကမ္းျခင္း၊ ေကာင္းစြာသၿဂိဳဟ္ျခင္း၊ အလွဴဒါနျပဳၿပီး အမွ်ေပး ေ၀ျခင္း ျပဳလုပ္ေပးရမည္၊ မျပဳလုပ္ဘဲမေနအပ္၊ ျပဳလုပ္ေသာ သားသမီးမွာ ေကာင္းက်ိဳးခ်မ္းသာရသည္၊ မျပဳလုပ္ေသာ သားသမီး မွာ ဆင္းရဲဒုကၡ မုခ်ျဖစ္မည္ စသျဖင့္ အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၆) အတၳိပိတာ- ေမြးသဖခင္ ေက်းဇူးရွင္အေပၚမွာလည္း မိခင္ ကဲ႔သို႔ပင္ သားသမီးမ်ားက ျပဳလုပ္က်င့္ႀကံသင့္သည္ဟု အျမင္မွန္ ရွိျခင္း။
(၇) အတၳိ သတၱာ ၾသပပါတိဏ- ဒီေလာကမွာ သက္ရွိထင္ရွား ျမင္ ေကာင္းသည့္ သတၱ၀ါေတြရွိသလို မျမင္ေကာင္းသည့္ ၾသပ ပါတ္ ပဋိသေႏၶေနသူ နတ္၊ ျဗဟၼာ၊ တေစၧ၊ ၿပိတၱာ၊ သရဲေတြလည္းရွိ သည္ဟု အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၈) အတၳိအယံ ေလာေကာ- မိမိတို႔ရထားသည့္ ခႏၶာႏွင့္ဘ၀ ဆိုတာသည္လည္း ပညတ္သေဘာ အမွန္ရွိေနတာဘဲဟူ၍ အျမင္ မွန္ရွိျခင္း။
(၉) အတိၳ ပေရာ ေလာေကာ- တမလြန္ဘ၀ဆိုတာရွိသည္၊ ေသ လွ်င္ ေနာက္ဘ၀တစ္ပါးမွာ ကံအားေလွ်ာ္စြာ ဘ၀တစ္ခုျဖစ္ ၾကရဦး မည္ဟု အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
(၁၀) အတိၳ ေလာေက သမဏျဗမေဏာ - ဒီေလာကမွာ အ က်င့္ ျမင့္ျမတ္ သည့္ ပုဂၢိဳလ္ေတြရွိသည္၊ သဗၺညဳတဥာဏ္ရသည့္ ဘုရားပေစၥက ဗုဒၶါေတြ၊ စ်ာန္၊ အဘိဥာဏ္ ရသည့္ပုဂၢိဳလ္ေတြ လည္း ရိွသည္ဟူ၍ အျမင္မွန္ရွိျခင္း။
ဤျပဆိုခဲ႔ေသာ (၁၀) မ်ိဳးတို႔သည္လည္း သမုတိနယ္ပယ္၌ အျမင္ မွန္ျခင္း သမၼာဒိ႒ိတို႔ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ အျမင္မွန္ရွိျခင္းျဖင့္ ေလာက ၏အမွန္တရားကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိမည္ ျဖစ္ပါသည္။ အျမင္မွန္မရွိသ၍ ကာလပတ္လံုး ေလာက၏အမွန္တရားကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိ ႏိုင္မည္ မဟုတ္ေခ်။ ထို႔ေၾကာင့္ ကၽြႏ္ုပ္တို႔သည္ ျမတ္ဗုဒၶေဟာၾကားခဲ႔ေသာ သစၥာေလးပါး တရားေတာ္ျမတ္ႀကီးကို မဂ္ဉာဏ္ဖိုလ္ဥာဏ္တို႔ျဖင့္ အမွန္ျမင္ရေအာင္ အေျခခံသမၼာဒိ႒ိမွအစျပဳ၍ ၀ိပႆနာသမၼာဒိ႒ိ အထိ္ မိမိ၌ကိန္းေအာင္းလာေအာင္ က်င့္ႀကံႀကိဳး ကုတ္အားထုတ္ ဘို႔ လိုအပ္ပါသည္။
(၂) အမွန္ေတြးျခင္း
သမၼာသကၤပၸ(သမၼာ- မွန္ကန္စြာ၊ သကၤပၸ- ၾကံစည္ျခင္း၊ ေတြးေတာျခင္း) ျဖစ္ပါ သည္။ အမွန္ကို ေတြးေတာႏိုင္ဘို႔ အမွန္ကိုဦးစြာျမင္ဘို႔ လိုအပ္ပါ၏။ တဖန္ အမွန္ျမင္ ဘို႔လည္း အမွန္ကိုေတြးဘို႔ လိုအပ္မည္ျဖစ္ပါသည္။ ထိုသို႔ အျပန္အလွန္ အက်ိဳးျပဳေန ေသာသေဘာသည္ပင္လွ်င္ တရားသေဘာနိယာမျဖစ္၏။ သကၤပၸသေဘာသည္ တြန္း တင္ေပးျခင္းသေဘာျဖစ္၏။ သမၼာဒိ႒ိျဖင့္ အမွန္ျမင္ထားေသာသေဘာကို ျပန္မက် ေအာင္ လုပ္ေပျခင္းကိုဆိုေပသည္။ အမွန္ကို အျမင့္ဆံုးအေနျဖင့္ ေတြးေတာျခင္းက ေတာ႔ သစၥာေလးပါးတရားတို႔ကုိ အမွန္အားျဖင့္ ေတြးေတာေနျခင္းျဖစ္ပါသည္။
လူ၊ နတ္၊ ျဗဟၼာ၊ တိရစၧာန္စသျဖင့္ ပညတ္ထားေသာ အမည္နာမတို႔ကို ျဖဳတ္ လိုက္လွ်င္ အားလံုးသည္ သံုးဆယ္႔တစ္ဘံုသား သတၱ၀ါတို႔ပင္ျဖစ္ၾကပါသည္။ အဆင့္ အတန္းဟူေသာ ခြဲျခားဆက္ဆံတတ္သည့္သေဘာသည္ မာနကိေလသာ၏ ျခယ္လွယ္ မႈပင္ျဖစ္၏။ လူလူခ်င္း စာနာေထာက္ထားတတ္႐ံုသာမက တိရစၧာန္ေလးေတြကိုလည္း စာနာေထာက္ထားတတ္ရပါမည္။ မိမိ၏ကိုယ္က်ိဳးစီးပြားအတြက္ သူတစ္ပါးတို႔၏ ကိုယ္ က်ိဳးစီးပြားကို ဖ်က္စီးဘို႔ ႀကံစည္ေနျခင္းသည္ မေလ်ာ္ကန္မသင့္ျမတ္လွေသာ အေတြး ပင္ျဖစ္၏။ မိမိ၏က်န္းမာေရးအတြက္ ယင္ေကာင္ေလးေတြ၊ ျခင္ေလးေတြကို သတ္ဘို႔ ႀကံစည္ျခင္းသည္ မစာနာ မေထာက္ထားေသာ ၾကံစည္မႈပင္ျဖစ္၏။ အားလံုးသည္ ပင္လွ်င္ သတၱ၀ါတို႔ မဟုတ္ၾကပါေလာ။ ဤမွ်ရွည္လ်ားလွေသာသံသရာ၌ မိမိသည္ပင္ လွ်င္ ျခင္၊ ယင္တို႔ျဖစ္ခဲ႔ဖူးေလၿပီ။ မိမိႏွင့္ ေဆြမ်ိဳးမေတာ္စပ္ဘူးခဲ႔ေသာသူမရွိခဲ႔ဟူ၍ ျမတ္စြာဘုရားေဟာၾကားခဲ႔ပါသည္။ တစ္ခါတုန္းက ျမတ္စြာဘုရားသည္ အရွင္ အာနႏၵာ ဆြမ္းစားေနစဥ္ သံုးေဆာင္ေနဆဲျဖစ္ေသာ ငါးဟင္းမွာ တခ်ိန္က သားေတာ္စပ္ဖူးခဲ႔ ေၾကာင္း တန္ခိုးေတာ္ျဖင့္ ျပသလိုက္ရာ ဆြမ္းမစား၀ံ႔ဘဲ ျဖစ္ခဲ႔ဖူးေလ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ နိဗၺာန္မရေသးေသာ သတၱ၀ါအားလံုးသည္ သံသရာခရီးသည္မ်ားျဖစ္ၾကရာ အခ်င္းခ်င္း စာနာသင့္လွေပသည္။
ေပးကမ္းလွဴဒါန္းျခင္းအမႈသည္ အခ်င္းခ်င္း႐ိုင္းပင္းျခင္း၊ ေကာင္းမႈျပဳျခင္းပင္ ျဖစ္ ပါသည္။ မိမိရထားေသာ အခြင့္အေရး၊ လာဘ္လာဘ၊ ဥစၥာပစၥည္းတို႔အား သူတစ္ပါး တို႔ႏွင့္ ေ၀မွ်စားသံုးျခင္းသည္ မွန္ေသာေတြးျခင္းမွလာေသာ ေကာင္းေသာအလုပ္ျဖစ္ ၏။ မိမိပိုင္ဆိုင္ထားေသာ အရာအားလံုးတို႔သည္ ေသလွ်င္ထားခဲ႔ရမည္သာျဖစ္ပါ သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ နိဗၺာန္ကိုအလိုရွိေသာဆႏၵျဖင့္ ကိုယ္႔မွာရွိေသာ အသိပညာ၊ ဗဟုသု တ၊ အခြင့္အေရး၊ လာဘ္လာဘတို႔ကို ကိုယ္ခ်ည္း သံုးေဆာင္မေနပဲ သူတစ္ပါးတို႔ အားလည္း ေ၀မွ်သံုးေဆာင္ျခင္းျဖင့္ မိမိ၌ပါရမီကုသိုလ္အထူးတို႔ ပါသြားမည္ျဖစ္ေပ သည္။ ေရတစ္ခြက္ေပးလွဴသည္ျဖစ္ေစ ထိုဒါနေကာင္းမႈသည္ နိဗၺာန္၏အေထာက္အပံ႔ ျဖစ္ေအာင္ နိဗၺာန္သို႔ရည္မွန္း၍သာ ေပးလွဴၾကပါေလ။
သူတစ္ပါးတို႔ ဆင္းရဲေၾကာင္းကိုသာ ေတြးေတာေနျခင္းသည္ မ်က္ေမွာက္ကာလ မိမိမွာပူေလာင္ေနရသလို သူတစ္ပါးတို႔အတြက္လည္း အက်ိဳးရွိလာစရာ အေၾကာင္းမရွိ ေပ။ တစ္ေယာက္ႏွင့္ တစ္ေယာက္ ႐ံႈ႕ခ်ျခင္း၊ ကဲ႔ရဲ႕ျခင္း၊ အျပစ္တင္ျခင္း၊ အထင္ေသး ျခင္းတို႔ျဖင့္ေနေနၾကလွ်င္ ယခုဘ၀ အဘယ္သို႔အက်ိဳးရွိအံ႔နည္း။ သံသရာမွာျဖစ္ေပၚ လာမည့္ ဆင္းရဲျခင္းအေၾကာင္းသာလွ်င္ ျဖစ္ေနေပမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သူတစ္ပါးတို႔ခ်မ္း သာေၾကာင္းကိုသာ အစဥ္ေတြးေတာေနၿပီး မိမိကိုယ္တိုင္လည္း ခ်မ္းသာစြာေနႏိုင္ ေအာင္ က်င့္ၾကံသင့္လွေပသည္။
ဧကာယေနာဟူေသာ တစ္ခုတည္းေသာမေသရာလမ္း မဂၢင္ရွစ္ပါးတရားေတာ္ ျမတ္ႀကီးကို ျမတ္ဗုဒၶသည္ ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ႔ေလၿပီ။ ထို႔ေၾကာင့္ ယခုလိုမဂၢင္ရွစ္ပါး တရားေတာ္ျမတ္ႀကီးႏွင့္ ႀကံဳႀကိဳက္ေနပါေသာ္လည္း မက်င့္ၾကံမပြားမ်ားပဲေနေနၾက လွ်င္ျဖင့္ မိမိအတြက္ ေပၚေပါက္လာေသာလမ္းမဟုတ္ပဲ ျဖစ္ေနေပမည္။ "ရန္သူ၀ိုင္း ထား၊ ထိုေယာက်္ားကား၊ လမ္းေပါက္သာလ်က္၊ ေျပးမထြက္၊ လမ္းတြက္မဟုတ္ေခ်။" ဆို သည့္ ေက်းဇူးေတာ္ရွင္မဟာစည္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ အဆံုးအမကဲ႔သို႔ ျဖစ္ေနေပ မည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လမ္းသြားခ်င္းပက္ပင္းဆံုေနတုန္း ငါႀကံတာမွ အမွန္၊ ငါေျပာတာမွ သေဘာမိ၊ ငါလုပ္တာမွ အဟုတ္ဟူ၍လည္း အခ်င္းခ်င္းအျငင္းပြားမေနၾကေတာ႔ဘဲ မိမိ၌ရွိေသာ ကိေလသာတရားတို႔ၿငိမ္းေအာင္ မဂၢင္ေဖာင္ႀကီးအျမန္စီး ခရီးႏွင္သင့္လွ ေပၿပီ။
မိမိ၏ ေကာင္းမွန္ေသာႀကံစည္မႈ၊ ေျပာဆိုမႈ၊ ျပဳက်င့္မႈတို႔ျဖင့္ အတူေနမ်ားဂုဏ္ ျမင့္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္သင့္ၾကပါသည္။ ထိုသို႔ေဆာင္ရြက္ျခင္းျဖင့္ မိမိ၏ဂုဏ္တို႔ ျမင့္မား လာမည္ျဖစ္ၿပီး ထိုထို ေကာင္းမႈတရားတို႔ကို ျပန္လည္၍ ေအာက္ေမ႔လိုက္တိုင္းလည္း ျပန္လည္၀မ္းေျမာက္ေနရေပမည္။ လူ႔ဘ၀ျဖစ္ရ သမုဒၵရာေရတစ္ပြက္မွ်သာၾကာတာမို႔ ထာ၀ရခ်မ္းသာ မေသရာလမ္းကို အျမန္သာ ေလွ်ာက္လွမ္းၾကပါကုန္။
(၃) အမွန္ေျပာျခင္း
သမၼာ၀ါစာ (သမၼာ- မွန္ေသာ၊ ၀ါစာ- ေျပာဆိုျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ ေလာက၌ ဆို
၌ ေျပာဆိုၾကေသာစကားတို႔မွာ ေျခာက္မ်ိဳးရွိၾကကုန္၏။ ထိုသို႔ ေျပာဆိုၾကေသာ စကား တို႔မွာ-
(၁) ဟုတ္လည္းမဟုတ္၊ သူလည္းမနာလို၊ အက်ိဳးလည္း မရွိေသာစကား၊
(၂) ဟုတ္ေတာ႔ဟုတ္သည္၊ သူတစ္ပါးက မနာလို၊ အက်ိဳးလည္းမရွိတဲ႔စကား၊
(၃) ဟုတ္လည္းမဟုတ္၊ အက်ိဳးလည္းမရွိ၊ သူတစ္ပါး နာလိုေသာစကား၊
(၄) ဟုတ္ေတာ႔ဟုတ္၏၊ သူတစ္ပါးလည္း နာလို၏၊ အက်ိဳးမရွိေသာစကား၊
(၅) ဟုတ္လည္းဟုတ္၏၊ အက်ိဳးလည္းရွိ၏၊ သူတစ္ပါး မနာလိုေသာစကား၊
(၆) ဟုတ္လည္းဟုတ္သည္၊ အက်ိဳးလည္းရွိသည္၊ သူတစ္ပါး နာလိုေသာစကား တို႔ျဖစ္ၾကပါသည္။ ထိုသို႔ေျပာဆိုၾကေသာ စကားေျခာက္ခြန္း၌ ဘုရားရွင္ႏွင့္ သူေတာ္ ေကာင္းအရိယာပုဂၢိဳလ္တို႔သည္ နံပါတ္ (၅) ႏွင့္ (၆) ႏွစ္ခြန္းကိုသာ ေျပာဆိုၾကပါသည္။ စကားေျခာက္ခြန္းရွိေသာ္လည္း ႏွစ္ခြန္းကိုသာေျပာဆိုသင့္ေၾကာင္းကို "စကားေျခာက္ ခြန္း၊ လူ၌ထြန္း၊ ေလးခြန္းကိုပယ္၊ ႏွစ္ခြန္းတည္။" ဟူ၍ ေရွးပညာရွိတို႔ စပ္ဆိုခဲ႔ၾကေပ သည္။
ျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ "ဟုတ္လည္းဟုတ္သည္၊ အက်ိဳးလည္းရွိသည္၊ သူ တစ္ပါး မနာလိုေသာစကား"ကို ေျပာဆိုရာ၌ ဇြတ္ေျပာဆိုသည္ကား မဟုတ္ပါေပ။ အခ်ိန္ကာလကိုၾကည့္၍ေျပာဆို၏။ ဘယ္သို႔ေသာအခ်ိန္လဲဟုဆိုလွ်င္ ေလးဘက္ ေထာက္သြားေသာ ထိုင္တတ္စအရြယ္ အသိဉာဏ္မရွိေသးေသာ ကေလးငယ္တစ္ ေယာက္သည္ ကြဲရွေနေသာ အိုးျခမ္းပဲ႔တို႔ကို စားစရာအမွတ္ျဖင့္ ၀ါးမ်ိဳရန္ ပါးစပ္ အတြင္းသို႔ ထည့္ေနရာ၌ ကေလးငယ္၏ဖခင္သည္ ထိုအခ်င္းအရာကို ျမင္၍ ကေလး၏ ပါးစပ္အတြင္းမွ အိုးျခမ္းပဲ႔တို႔ကို အျမန္ဆံုးထုတ္ေပးျခင္းကို ကေလးငယ္သည္ သူ၏ စားစရာအမွတ္ထင္ထားေသာ အရာတို႔ကို ဖခင္ကထုတ္ေပးရာ မႀကိဳက္၍ငိုေသာ္လည္း ဖခင္က မိမိ၏သားငယ္သည္ မႏွစ္သက္ေသာေၾကာင့္ ငိုျခင္းကို ဂ႐ုမမူေတာ႔ပဲ အသက္ မေသဘို႔သာ အေရးႀကီးသည္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ အခ်ိန္ကာလကိုမလင့္ေစပဲ ျပဳမူသကဲ႔ သို႔ အနႏၲေက်းဇူးရွင္ ျမတ္စြာဘုုရားရွင္ကိုယ္ေတာ္ျမတ္ႀကီးသည္လည္း သံသရာ၌ ဆင္းရဲဒုကၡေရာက္ေနၾကေသာ ပုထုဇဥ္တို႔သည္ ဆံုးမစကားတို႔ကို မႀကိဳက္မႏွစ္သက္ ေသာ္လည္း အခ်ိန္ကာလကိုၾကည့္ေတာ္မူၿပီး ဆံုးမေတာ္မူျခင္းျဖစ္၏။
ျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ "ဟုတ္လည္းဟုတ္သည္၊ အက်ိဳးလည္းရွိသည္၊ သူတစ္ပါး နာလိုေသာစကား" ကိုေတာ့ သတၱ၀ါတို႔၏စိတ္သည္ ယခုအခ်ိန္မွာ ေကာင္းေသာ္လည္း ေနာင္အခ်ိန္၌ မေကာင္းတတ္ျခင္း၊ မေကာင္းမႈ၌သာ ေမြ႔ေလ်ာ္မႈမ်ားျခင္းတို႔ေၾကာင့္ သတၱ၀ါတို႔၏စိတ္ ေကာင္းေနေသာအခ်ိန္၌ အခ်ိန္ကာလကို မစိုင္းငန္႔ပဲ ေဟာၾကား ေတာ္မူျခင္းျဖစ္၏။ မွန္ကန္ေသာ သစၥာတရားတို႔ကို သတၱ၀ါတို႔၏အက်ိဳးကို လိုလား ေတာ္မူေသာေၾကာင့္ ေလးအသေခ်ၤႏွင့္ ကမၻာတစ္သိန္း ကာလပတ္လံုး မွန္ေသာစကား တို႔ကိုသာ ဆိုခဲ႔ေတာ္မူျခင္း သစၥာပါရမီေတာ္ျမတ္္ကို မေဖာက္မျပန္ ျဖည့္က်င့္ေတာ္ မူခဲ႔ျခင္းျဖစ္ေပသည္။
သမၼာ၀ါစာျဖစ္ေအာင္ ေျပာဆိုရာ၌ မွန္ကန္တဲ႔စကားျဖစ္လွ်င္ ၿပီးေရာဟူ၍ မမွတ္ ယူသင့္ေပ။ မ်က္လံုးကန္းေန၍ အားငယ္ေနေသာ ပုဂၢိဳလ္တစ္ေယာက္အား ငကန္းဟူ၍ ေခၚလွ်င္ သင့္ေလ်ာ္မည္မဟုတ္ေပ။ တဖန္ ယဥ္ေက်းစြာလည္း ေျပာဆိုတတ္ရပါမည္။ ယဥ္ေက်းစြာေျပာဆိုျခင္းျဖင့္ သူတစ္ပါးတို နာ၀င္ခ်ိဳသာေသာေၾကာင့္ မိမိ၏မွန္ကန္ ေကာင္းမြန္ေသာ အႀကံအစည္တို႔ ေအာင္ျမင္ၿပီးေျမာက္မည္ျဖစ္ပါသည္။ ခ်ိဳေတာ့ ခ်ိဳသာ၏၊ ေကာင္းက်ိဳးျဖစ္ေအာင္ မေျပာဆိုပဲ သူတစ္ပါးအား ခ်ိဳခ်ိဳသာသာျဖင့္ ႏိွပ္ ကြပ္ေျပာဆိုတတ္ေသာစကားမ်ိဳးတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ရေပမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေကာင္းက်ိဳး ျဖစ္ေအာင္ ေျပာဆိုတတ္ရန္လည္း လိုအပ္ပါသည္။ တခ်ိဳ႕ေသာစကားတို႔သည္ မိမိ ေျပာဆိုလိုက္ေသာေၾကာင့္ တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး မညီညြတ္ေတာ့ပဲ ခိုက္ရန္ျဖစ္သြားေစ ေသာ စကားမ်ိဳးလည္း ရွိတတ္ေပသည္။ ထိုသို႔ေသာ စကားမ်ိဳးမွာ မွန္လည္းမွန္၊ ယဥ္လည္းယဥ္ေက်းေသာ္လည္း အျခားသူႏွစ္ဦးတို႔၏ တစ္ဦးအေပၚတစ္ဦးထားရွိေသာ ေမတၱာတရားတို႔ကို ၿပိဳကြဲပ်က္စီးေစတတ္ေသာေၾကာင့္ ေရွာင္ၾကဥ္သင့္ေပသည္။ ထို႔ ေၾကာင့္ သူႏွစ္ဦးတို႔ ညီညြတ္ေစေသာစကားမ်ိဳး၊ မညီမညြတ္ျဖစ္ေနေသာသူတို႔အား ညီညြတ္ေစေသာ၊ အားျဖည့္ေပးေသာ စကားတို႔ကို ေျပာဆိုၾကရပါမည္။
တဖန္လည္း အခ်ိန္ကာလ၊ ေရာက္ရွိေနေသာ အရပ္ေဒသႏွင့္ နားေထာင္သူတို႔ ၏ အေျခအေန၊ လက္ခံႏိုင္မႈကိုလည္း ၾကည့္ၿပီးေျပာဆိုတတ္ရပါမည္။ အခ်ိန္မတန္ ေသးပဲ ေျပာဆိုမိလွ်င္ အမွားကို လမ္းျပမိတတ္ျခင္း၊ အက်ိဳးကိုထိေရာက္ေအာင္ မေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေတာ႔ပဲ အခက္အခဲႏွင့္ ရင္ဆိုင္ရတတ္ျခင္း ျဖစ္တတ္ေပသည္။ အရပ္ ေဒသက လက္မခံႏိုင္ေသာစကားမ်ိဳးကို ေျပာဆိုျခင္းျဖင့္ တန္ဘိုးရွိေသာ စကားပင္ျဖစ္ ေသာ္လည္း ၀ိုင္း၍ဟားတိုက္ခံရလွ်င္ "ေထာင္တန္တဲ႔ စကား ရယ္ေပါ့" ျဖစ္တတ္ေပ သည္။ ပုဂၢိဳလ္ကိုလည္းၾကည့္ၿပီး ေျပာဆိုတတ္မွ သင့္ေလ်ာ္ေပမည္။ "က၊ ခ" (ကႀကီး၊ ခေကြး)ပင္ မတတ္ေသးေသာ ကေလးငယ္အား ပရိတ္ႀကီးပါဠိကို သင္ေပးေန၍ မသင့္ ေတာ္လွေပ။ မိမိ၏ တတ္ေစခ်င္လွ၊ ေတာ္ေစခ်င္လွေသာေစတနာသည္ မည္မွ်ပင္ႀကီး မားေနေသာ္လည္း အေမာသာ အဖတ္တင္ေနမည္ ျဖစ္ေပသည္။
ေနာက္ဆံုးအေနျဖင့္ အေရးအႀကီးဆံုးကေတာ႔ ေလာကႀကီးကို တလြဲတေခ်ာ္ ျဖစ္ေစမည့္စကားတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ရမည္ျဖစ္ပါသည္။ သတၱ၀ါတို႔သည္ တစ္သံသရာ လံုး၌ သညာ၀ိပလႅာသ (အမွတ္မွား)၊ ၀ိဇၨာ၀ိပလႅာသ (အသိမွား)၊ ဒိ႒ိ၀ိပလႅာသ (အယူ မွားျခင္း)တို႔ျဖင့္ က်င္လည္လာခဲ႔ျခင္းေၾကာင့္ ဂဂၤါ၀ါဠဳသဲစုမက ပြင့္ေတာ္မူၿပီးၾကကုန္ ေသာ ဘုရားအဆူဆူတို႔ႏွင့္ အႀကိမ္ႀကိမ္လြဲေခ်ာ္ခဲ႔ရျခင္းမွာ ထိုအမွားသံုးခ်က္ မလြတ္ခဲ႔ ေသာေၾကာင့္ျဖစ္၏။ ထိုသို႔မွားယြင္းေသာစကားမ်ိဳး၊ လြဲေခ်ာ္ေသာစကားမ်ိဳးကို ေျပာဆို မိျခင္းေၾကာင့္ တစ္ျခားသူတို႔ တလြဲမွတ္ယူသြားၿပီး လိုက္နာလုပ္ေဆာင္ေနၾကၿပီ၊ က်င့္ ႀကံေနၾကၿပီဆိုလွ်င္ မိမိ၌ ႀကီးေလးေသာအျပစ္တို႔ က်ေရာက္လာမည္ျဖစ္သည္။ အမွား တကာ့ အမွားတို႔တြင္ အယူမွားျခင္းသည္ အမွားဆံုးေသာ မွားျခင္းျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မိမိကိုယ္တိုင္ အယူမွန္ေအာင္ က်င့္ၾကံၿပီး အယူမွန္စကားတို႔ကို ေျပာဆိုတတ္မွသာ လွ်င္ တျခားသူတို႔ အမွတ္မွန္၊ အသိမွန္၊ အယူမွန္ၾကမည္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ သမၼာ၀ါစာ မဂၢင္ကို ျပည့္၀စြာက်င့္ၾကံသြားႏိုင္ၿပီး နိဗၺာန္သို႔ လွ်င္ျမန္စြာမ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္ၾကမည္ျဖစ္ ေပသည္။
(၄) အမွန္ျပဳလုပ္ျခင္း
သမၼာကမၼႏၲ (သမၼာ- မွန္ေသာ၊ ကမၼႏၲ- ျပဳလုပ္ျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ အမွန္မကန္ မွားယြင္းေသာအလုပ္တို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ၿပီး မွန္ကန္ေကာင္းမြန္ေသာအလုပ္ တို႔ကို ျပဳလုပ္ျခင္းျဖင့္ သမၼာကမၼႏၲမဂၢင္ကို ျဖည့္က်င့္ၾကရပါမည္။ မွန္ကန္ေသာ ျပဳလုပ္ ျခင္းတို႔မွာ-
(၁) သူတစ္ပါးတို႔၏အသက္ကို သတ္ျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊
(၂) သူတစ္ပါးတို႔၏ဥစၥာတို႔ကို ခိုးျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊
(၃) ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကို ေဖာက္ျပန္မွားယြင္းစြာ က်င့္ႀကံျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း ဟူေသာအလုပ္တို႔သည္ မွန္ကန္ေကာင္းမြန္ေသာအလုပ္တို႔ျဖစ္ၾကပါသည္။ ထိုသို႔ေရွာင္ ၾကဥ္ျခင္းႏွင့္အတူ သူ႔အသက္ကို ကယ္ဆယ္ျခင္း၊ သူ႔ဥစၥာကို ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း၊ ကာမ ဂုဏ္တရားတို႔ကို မွားယြင္းစြာက်င့္ၾကံေနသူတို႔အား လမ္းမွန္သို႔ေရာက္ေအာင္ အျမင္မွန္ ေပးျခင္း၊ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း စသည္တို႔ကိုလည္း မိမိ၏တတ္စြမ္းသမွ်ေသာ ၀ီရိယ၊ ပညာ တရားတို႔ျဖင့္ သူတစ္ပါးတို႔အတြက္ ခြဲေ၀ျဖန္႔ထုတ္ ျပဳလုပ္ၾကရမည္ျဖစ္၏။
သူတစ္ပါးတို႔၏အသက္ကို သတ္ျဖတ္ညွင္းဆဲျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းသီလတရား သည္ ဂဂၤါ၀ါဠဳသဲစုမက ပြင့္ေတာ္မူၿပီးေသာ ျမတ္ဗုဒၶတိုင္း၏ ရဟန္းေတာ္တို႔အား ေဟာ ၾကားေလ႔ရွိသည့္ ၾသ၀ါဒပါတိေမာကၡေဒသနာမွ ပထမဂါထာေတာ္ အဆံုးအမျဖစ္ပါ သည္။ ရဟန္းေတာ္တို႔အား ဆံုးမေတာ္မူေသာ္လည္း လူသားတိုင္း လိုက္နာသင့္ေသာ အဆံုးအမတရားျဖစ္ပါသည္။ ၎မွာ-
ခႏၲီ ပရမံ တေပါ တိတိကၡာ၊
နိဗၺာနံ ပရမံ ၀ဒႏိၲ ဗုဒၶါ။
နဟိ ပဗၺဇိေတာ ပရူပဃာတီ၊
န သမေဏာ ေဟာတိ ပရံ ၀ိေဟ႒ယေႏၲာ။ ဟူ၍ျဖစ္၏။
ထိုဂါထာမွ ေအာက္ဆံုးစာေၾကာင္းႏွစ္ေၾကာင္း၏ အဓိပၸာယ္မွာ- "ပရူပဃာတီ- တစ္ပါးေသာ သတၱ၀ါကို သတ္ျဖတ္ေလ့ရွိသူသည္၊ ပဗၺဇိေတာ- ရဟန္းသူျမတ္သည္၊ န ေဟာတိ- မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ ပရံ- သူတစ္ပါးကို၊ ၀ိေဟ႒ယေႏၲာ- ညွင္းဆဲႏွိပ္စက္ေသာသူ သည္၊ သမေဏာ- ကိေလသာခပ္သိမ္း ၿငိမ္းေအးေစတတ္ ရဟန္းသူျမတ္သည္၊ နေဟာတိ- မျဖစ္ႏိုင္ေပ။" ဤသို႔ဘုရားရွင္တိုင္း ဆံုးမေတာ္မူေသာ သူတစ္ပါးအား သတ္ ျဖတ္ျခင္းအမႈကို ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းသည္ မွန္ကန္ေကာင္းမြန္ေသာအလုပ္ကိုျပဳလုပ္ျခင္း သမၼာကမၼႏၲမဂၢင္ကို ျဖည့္က်င့္ျခင္းပင္ျဖစ္ပါသည္။
အတိတ္၌ သူတစ္ပါးစည္းစိမ္ဥစၥာတို႔ကို ခိုးယူခဲ႔ျခင္း မမွန္ကန္ေသာအမႈကို ျပဳ လုပ္ခဲ႔သူတို႔သည္ ယခု၌ ငတ္မြတ္ေခါင္းပါးမႈဆင္းရဲႏွင့္ ေတြ႔ႀကံဳၾကရ၏။ သူတစ္ပါးတို႔၌ လြန္စြာေပါၾကြယ္ျငားေသာ္လည္း မိမိ၌ရွားပါးလာဘ္တိတ္ေနျခင္းမွာ ထိုမေကာင္းေသာ ခိုး၀ွက္မႈျပဳလုပ္မိခဲ႔ျခင္းေၾကာင့္ပင္ျဖစ္၏။ တဖန္ ေပါၾကြယ္၀စြာ ရွိျငားေသာ္လည္း ဥစၥာ ပစၥည္းတို႔သည္ ေရ၊ မီး၊ မင္းဆိုး၊ ခိုးသူ၊ အေမြခံသားဆိုး သမီးဆိုးစသည့္ ရန္သူမ်ိဳး ငါးပါးတို႔ေၾကာင့္ ပ်က္ဆီးဆံုး႐ံႈးသြားၾကရျပန္၏။ ထိုသို႔ေသာ ဆိုးက်ိဳးအျပစ္တို႔အား သံေ၀ဂယူၿပီး သူတစ္ပါးဥစၥာကို ခိုးယူျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ရေပမည္။ သူ႔ဥစၥာခိုးျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း၊ သူ႔ဥစၥာတို႔ မပ်က္ဆီးမဆံုး႐ံႈးေအာင္ တတ္စြမ္းသမွ် ေစာင့္ေရွာင္ေပး ျခင္းျဖင့္ သမၼာကမၼႏၲမဂၢင္ကို ျဖည့္က်င့္ရာ၏။
အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔၊ အရသာ၊ အထိအေတြ႔စေသာ ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကို မွား ယြင္းစြာမွီ၀ဲျခင္းျဖင့္ သတၱ၀ါတို႔သည္ သံသရာ၌ အဖန္ဖန္က်င္လည္ၾကရ၏။ အႏၶပုထု ဇဥ္တို႔သည္ ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကို အ၀ိဇၨာ(မသိမႈ) ဦးစီး၍ တဏွာ(လိုခ်င္မႈ)ျဖင့္ သံုး ေဆာင္ၾက၏။ ငါ၊ ငါ့ဥစၥာဟူေသာ ဒိ႒ိျဖင့္လည္း ကပ္ၿငိတြယ္တာၾကကုန္၏။ ကုသိုလ္ အက်ိဳးေပးေၾကာင့္ ရရွိလာေသာ ပိုင္ဆိုင္မႈ၊ ေအာင္ျမင္မႈ၊ ေက်ာ္ၾကားမႈစသည္တို႔ကို ဒုကၡသစၥာဟူ၍ အမွန္မျမင္ႏိုင္ပဲ ေထာင္လႊားတက္ႂကြ မာန္မာနရွိေနၾကျပန္၏။ ဤသို႔ ေသာ ကိေလသာတို႔ျဖင့္ ကာမဂုဏ္တို႔ကို ေဖာက္ျပန္မွားယြင္းစြာ က်င့္ၾကံေနၾကျခင္း ေၾကာင့္ သံသရာမွ ႐ံုးမထြက္ႏိုင္ပဲ အဖန္ဖန္က်င္လည္ေနၾကရျခင္းျဖစ္ေပသည္။
ကာမဂုဏ္တို႔အေပၚ၌ မွားယြင္းစြာမသံုးေဆာင္မိေအာင္ အမွန္ျမင္ျခင္း(သမၼာဒိ႒ိ) ရွိၾကရပါမည္။ ဖလသမၼာဒိ႒ိမရေသးေသာ ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္တို႔သည္ ကာမဂုဏ္တို႔ကို ကမၼ သကတာသမၼာဒိ႒ိမွ အစျပဳ၍ ၀ိပႆနာသမၼာဒိ႒ိတို႔ျဖင့္ မွန္ကန္စြာသံုးေဆာင္ႏိုင္ ေအာင္ က်င္ႀကံႀကိဳးကုတ္ အားထုတ္ရာ၏။ သို႔မွသာ ကာမဂုဏ္တို႔အေပၚ၌ မွားယြင္းစြာ က်င့္ႀကံျခင္း မေကာင္းေသာျပဳလုပ္မႈတို႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ႏိုင္မည္ျဖစ္ပါသည္။ အျမင္မွန္ သမၼာဒိ႒ိျဖင့္ ကာမဂုဏ္တို႔ကို သံုးေဆာင္ျခင္းသည္ ၎ကို မွားယြင္းစြာက်င့္ၾကံျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ေနသည္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ မွန္ေသာျပဳလုပ္ျခင္း (သမၼာကမၼႏၲမဂၢင္) အက်င့္ ျမတ္ကို ျဖည့္က်င့္ေနျခင္းပင္ျဖစ္၏။ ဤသို႔ စဥ္ဆက္မျပတ္ ျဖည့္က်င့္ျခင္းျဖင့္ ဒုကၡ အေပါင္းရပ္၍ မေသဓာတ္တရားသည္ လွ်င္ျမန္စြာဆိုက္ေရာက္လာမည္ျဖစ္ေပသည္။
(၅) အမွန္အသက္ေမြးျခင္း
သမၼာအာဇီ၀ (သမၼာ- မွန္ကန္ေသာ၊ အာဇီ၀- အသက္ေမြးျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မမွန္မကန္ ေဖာက္ျပန္မွားယြင္းေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းတို႔ကို ေရွာင္ ၾကဥ္ရမည္ျဖစ္ပါသည္။ ဓမၼတို႔သည္ စိတ္လွ်င္ ေ႔႔ရွသြားရွိသည္ျဖစ္၍၊ စိတ္လွ်င္ အေကာင္အထည္ရွိသည္ျဖစ္၍၊ စိတ္လွ်င္ အႀကီးအမွဴးရွိသည္ျဖစ္၍ မေကာင္းေသာ စိတ္ ေ႔ရွသြားျဖင့္ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းမွန္သမွ်ကို ေရွာင္ၾကဥ္ၿပီး မွ်တစြာအသက္ ေမြးျခင္းျဖင့္ သမၼာအာဇီ၀မဂၢင္ကို ျဖည့္က်င့္ၾကရမည္ျဖစ္၏။
မိမိ၏ အက်ိဳးစီးပြားအတြက္ သူတစ္ပါးတို႔၏ အက်ိဳးစီးပြားတို႔အား ဆုတ္ယုတ္ေစ ေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းတို႔ျဖင့္ အသက္မေမြးသင့္ေပ။ ေလာက၌ ကိုယ္ပိုင္ဥစၥာ ပစၥည္းဟူသည္ အရွိေပ။ သို႔ေသာ္ မိမိျပဳလုပ္ထားေသာ ကံတရားတို႔ကို ကိုယ္ပိုင္ဟူ၍ မွတ္ယူရေပမည္။ ထိုသို႔ မွတ္ယူရာ၌လည္း ဒိ႒ိျဖင့္မွတ္ယူျခင္းကို မဆိုလို။ ပညာျဖင့္ မွတ္ယူျခင္းကိုသာ ဆိုလိုျခင္းျဖစ္ေပသည္။ မိမိ ျပဳလုပ္ေသာကံတရားတို႔သည္ အရိပ္ ကဲ႔သို႔ အစဥ္တစိုက္ လိုက္ေနေသာေၾကာင့္ ဒီဘ၀ ခ်မ္းခ်မ္းသာသာေနရၿပီးေရာဟူ၍ မိစၧာအာဇီ၀ (မွားယြင္းေသာအသက္ေမြးျခင္း)ျဖင့္ ဒီဘ၀တစ္နပ္စာ အတြက္သာၾကည့္ ၿပီး ဆင္ျခင္ဉာဏ္ကင္းမဲ႔ေနၾကလွ်င္ျဖင့္ သံသရာဆင္းရဲ အခါခါႏဲႊေနၾကရမည္ ျဖစ္၏။
စီးပြားဥစၥာရွာၾကရာ၌ ကာမဂုဏ္တရားတို႔ကို မပယ္ရေသးေသာ အရိယာတို႔ သည္ပင္ ရွာၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္ အရိယာသူေတာ္ေကာင္းတို႔သည္ မိစၧာအာဇီ၀တို႔ျဖင့္ ကား စီးပြားမရွာေတာ႔ေပ။ အရိယာသူေတာ္စင္မ်ား ေရွာင္ၾကဥ္ၾကေသာ၊ ျမတ္ဗုဒၶလည္း တားျမစ္ေတာ္မူထားေသာ လူသားအားလံုး ေရွာင္ၾကဥ္ၾကရမည့္ မိစၧာအာဇီ၀ငါးမ်ိဳးတို႔ မွာ-
(၁) သတၱ၀ါတို႔ ေသေစႏိုင္ေသာ အဆိပ္မ်ားကို ကုန္ကူးျခင္း၊
(၂) သတၱ၀ါတို႔ ေသေစႏိုင္ေသာ လက္နက္မ်ားကို ကုန္ကူးျခင္း၊
(၃) သတၱ၀ါတို႔အား ေမ႔ေလ်ာ္ရန္အေၾကာင္းျဖစ္ေသာ မူးယစ္ေစသည့္ပစၥည္းမ်ား၊
ေသရည္ ေသ ရက္မ်ားကို ကုန္ကူးျခင္း၊
(၄) သားငါးမ်ားကို ကုန္ကူးျခင္း၊
(၅) ကၽြန္အျဖစ္၊ ျပည့္တန္ဆာအျဖစ္ အသံုးျပဳရန္ လူမ်ားကို ကုန္ကူးျခင္းတို႔ျဖစ္ပါ သည္။
ထိုငါးမ်ိဳးေသာ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းတို႔ျဖင့္ အသက္ေမြးျမဴျခင္းသည္ မွား ယြင္း၏။ ယုတ္ညံ့၏။ မိမိတို႔၏ဘ၀ကို မြန္ျမတ္ေတာက္ေျပာင္ခ်င္လွ်င္ ထိုမိစၧာအာဇီ၀ ငါးမ်ိဳးကို ေရွာင္ၾကဥ္ရပါမည္။ ထိုသို႔စီးပြားရွာၿပီး စီးပြားျပည့္စံုစြာျဖင့္ ေနရျငားေသာ္ လည္း ဘ၀ကားညစ္ႏြမ္းေန၏။ ယခုတင္မက ေနာင္၌လည္း အပါယ္ငရဲ၌ ဆင္းရဲႀကီးစြာ ခံစားၾကရေပဦးမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သတိႀကီးစြာျဖင့္ "ကံ ကံ၏အက်ိဳး" ကို ဆင္ျခင္သင့္ေပ သည္။
မိစၧာအာဇီ၀ငါးမ်ိဳးျဖင့္ စီးပြားရွာၿပီး ယခုဘ၀ခ်မ္းသာေကာင္း ခ်မ္းသာႏိုင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ၎ျဖင့္ ခ်မ္းသာသည္ကားမဟုတ္ေပ။ ေရွး၌ျပဳလုပ္ခဲ႔ေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ ၏ အက်ိဳးေပးသာျဖစ္ပါသည္။ ကံအက်ိဳးေပးရာ၌ ေလးမ်ိဳးျဖင့္ အက်ိဳးေပးခြင့္ရွိ၏။ ၎ တို႔မွာ-
(၁) ဂ႐ုကကံ- ႀကီးေလးစြာ ျပဳလုပ္ထားေသာကံက အျခားကံတို႔ကို အက်ိဳး ေပးခြင့္မျပဳပဲ ၎ကံကသာ ေသခ်ာေပါက္္အက်ိဳးေပးေသာ ကံ၊
(၂) အာသႏၷကံ- ေသခါနီး၌ ျပဳလုပ္ေသာကံက အက်ိဳးေပးေသာကံ၊
(၃) အာစိဏၰကံ- အျမဲပံုမွန္ ျပဳလုပ္ေသာကံက အက်ိဳးေပးေသာကံ၊
(၄) ကဋတၱာကံ- ေရွး၌ျပဳေသာကံတို႔က ေနာင္တတိယဘ၀မွ အစျပဳ၍ နိဗၺာန္ မရမခ်င္း အခြင့္သာတိုင္း အက်ိဳးေပးေသာကံဟူ၍ ကံအက်ိဳး ေပးပံု ေလးမ်ိဳးရွိၾက၏။ မိစၧာအာဇီ၀ျဖင့္ စီးပြားရွာၿပီး ခ်မ္းသာ ျခင္းမွာ အစိဏၰကံက အက်ိဳးမေပးေသးပဲ ကဋတၱာကံက အက်ိဳးေပးျခင္းသေဘာကိုလည္း မွန္ကန္စြာနားလည္ထားရ ေပမည္။
ထိုသို႔ ကံအက်ိဳးေပးပံုေလးမ်ိဳးကို နားလည္ၾကၿပီး ေကာင္းတာလုပ္လွ်င္ ေကာင္း က်ိဳး၊ မေကာင္းတာလုပ္လွ်င္ မေကာင္းက်ိဳးေပးျခင္းကို သက္၀င္ယံုၾကည္ေသာ ကမၼ သကၠတာသမၼာဒိ႒ိႏွင့္ ျပည့္စံုသည္ျဖစ္၍ မိစၧာအာဇီ၀ငါးမ်ိဳးကိုေရွာင္ၾကဥ္ကာ သမၼာအာ ဇိ၀မဂၢင္တရားေတာ္ျမတ္ကို ျဖည့္က်င့္္ၾကပါေလ။
(၆) အမွန္အားထုတ္ျခင္း
သမၼာ၀ါယာမ (သမၼာ- မွန္ကန္ေသာ၊ ၀ါယာမ- အားထုတ္ျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မမွန္ကန္ေသာ၊ မွားယြင္းေသာအားထုတ္ျခင္း၀ီရိယကို ပယ္သတ္ရမည္ျဖစ္ ၏။ မွားယြင္းေသာ၀ီရိယကို အားထုတ္ရာ၌ ၀ီရိယအားႀကီးသူ ဆင္းရဲၿပီး ၀ီရိယအား နည္းသူ ခ်မ္းသာ၏။ မွန္ကန္ေသာ၀ီရိယကို အားထုတ္ရာ၌ ၀ီရိယအားႀကီးသူ ခ်မ္းသာ ၿပီး ၀ီရိယအားနည္းသူ ဆင္းရဲ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ မိမိအားထုတ္ေနေသာ၀ီရိယသည္ မွန္ ေသာအားထုတ္ျခင္းေလာ၊ မွားယြင္းေသာအားထုတ္ျခင္းေလာ ဉာဏ္ျဖင့္ဆင္ျခင္သံုး သပ္ရမည္ျဖစ္၏။
ဆင္းရဲျခင္းကို လူတိုင္းမလိုလားၾကေသာ္လည္း အားထုတ္ေနသည္မွာ ဆင္းရဲ ေၾကာင္း၀ီရိယသာ ျဖစ္ေနတတ္ၾကေပသည္။ ပုဂံသို႔ ေရာက္ခ်င္ေသာ္လည္း ပုဂံကို ေက်ာခိုင္းၿပီး ေျပးေနသူႏွင့္ တူေနေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မွန္ကန္ေသာ၀ီရိယတို႔ကို သိၿပီး လိုက္နာက်င့္ၾကံမွ ခ်မ္းသာျခင္းကို မလြဲမေသြရၾကေပမည္။ တရားကို က်င့္ၾကံဘို႔ တရားကို အရင္ဆံုးေဆာင္ထားဘို႔လိုအပ္၏။ သေဘာေပါက္ဘို႔လည္းလိုအပ္၏။ ထို႔ ေၾကာင့္ မွန္ကန္ေသာ၀ီရိယအားထုတ္ျခင္းသေဘာကို ရွင္းလင္းစြာနားလည္ၿပီး အခ်ိန္ တိုင္း အားထုတ္သြားၾကရပါမည္။
မွန္ေသာအားထုတ္ျခင္းတို႔မွာ သမၼပၸဓာန္ေလးပါးတရားတို႔ပင္ ျဖစ္၏။။ ၎တို႔ မွာ-
(၁) မျဖစ္ေသးေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို မျဖစ္ေပၚလာေစရန္ အားထုတ္ျခင္း၊
(၂) ျဖစ္ၿပီးကုန္ေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို ပယ္ဖ်က္ျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း၊
(၃) မျပဳရေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ျဖစ္ေပၚလာေစရန္ အားထုတ္ျခင္း၊
(၄) ျပဳၿပီး ျပဳဆဲ ျဖစ္ကုန္ေသာ ဒါန၊ သီလ၊ ဘာ၀နာအစရွိေသာ ကုသိုလ္တရား
တို႔ကို အဆင့္ဆင့္ တိုးပြားေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း တို႔ျဖစ္ၾကေပသည္။
အတိတ္၌ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို ျပဳလုပ္မိခဲ႔ေလျခင္း၊ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို မျပဳ လုပ္မိခဲ႔ေလျခင္းဟူ၍ ပူေလာင္ေနေသာသေဘာသည္ ကုကၠစၥကိေလသာတရားပင္ျဖစ္ ၏။ ထိုသို႔ ပူေလာင္ေနျခင္းျဖင့္ မိမိ၌ ဘာအက်ိဳးမွမျဖစ္ပဲ အကုသိုလ္တရားတို႔သာလွ်င္ ထပ္မံ၍ တိုးလို႔ေနေပသည္။ ျဖစ္မလာေသးေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို ႀကိဳတင္ေတြး ေတာပူေလာင္ေနျခင္းသည္လည္း အကုသိုလ္တရားပင္ျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္မလာ ေသးေေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကို ႀကိဳတင္ေတြးေတာမေနပဲ ႀကံဳေတြ႔လာလွ်င္ ေျမြေပြး ေရွာင္သကဲ႔သို႔ေရွာင္ၿပီး ျဖစ္ၿပီးကုန္ေသာ ဒုစ႐ိုက္တရားတို႔ကုိလည္း ေနာက္ထပ္မျဖစ္ ေအာင္သာလွ်င္ အားထုတ္ျခင္း သမၼာ၀ီရိယကို ျဖည့္က်င့္္ၾကရပါမည္။
"ကုသလံ အန၀ဇၹသုခ ၀ိပါကလကၡဏံ"- ကုသိုလ္တရားသည္ အျပစ္ကင္းၿပီး ခ်မ္းသာေသာ အက်ိဳးကိုေပးေသာလကၡဏာျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ခ်မ္းသာကိုအလိုရွိ ေသာပုဂၢိဳလ္သည္ ကုသိုလ္တရားကို အလိုရွိသူျဖစ္ရပါမည္။ ထိုသို႔ခ်မ္းသာျခင္းကို ေပး တတ္ေသာကုသိုလ္တရားတို႔၌ ယခုလို ဘုရားရွင္ကိုယ္ေတာ္ျမတ္ႀကီး၏ သာသနာ ေတာ္ႏွင့္ ေတြ႔ႀကံဳေနခိုက္တြင္ မဂ္ခ်မ္းသာ ဖိုလ္ခ်မ္းသာရေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္မွ သာလွ်င္ သာသနာေတာ္ႏွင့္ ေတြ႔ႀကံဳရက်ိဳး၊ လူျဖစ္ရက်ိဳးနပ္ေပမည္။
အတိတ္က အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာတည္္းဟူေသာ အေၾကာင္းတရားတို႔ေၾကာင့္ ယခု၌ ဒုကၡသစၥာကို ရရွိေနၾကေပသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ပုထုဇဥ္္အျဖစ္ က်င္လည္ေနရေသာ သံသ ရာသည္ ၾကာေညာင္းခဲ႔ေလၿပီ။ ဒုကၡဆင္းရဲတို႔ႏွင့္ ျပည့္ႏွက္ေနၿပီး အသြင္အမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ အႀကိမ္ႀကိမ္ေသခဲ႔ရေလၿပီ။ အ၀ိဇၨာမ်က္ႏွာဖံုးျဖင့္ ခ်မ္းသာတု၊ ခ်မ္းသာေယာင္တို႔ကို လည္း ခ်မ္းသာအစစ္ထင္မွတ္ၿပီး တခံုမင္မင္ျဖင့္ ပံုတင္ကာခံစားခဲ႔ေပၿပီ။ ထို႔ေၾကာင့္ ပုထုဇဥ္အမိုက္ဇာတ္ ဒီဘ၀အၿပီးသတ္မွ ေတာ္ေပမည္။
ပုထုဇဥ္တို႔ မခံစားဘူးေသးေသာခ်မ္းသာမွာ မဂ္ဖိုလ္ခ်မ္းသာသာ က်န္ေတာ႔၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ရွိထားၿပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကုိလည္း ျပဳလုပ္ေနက်အတိုင္း ထိန္းထား ၿပီး မိမိ၌မျဖစ္ေပၚေသးေသာ ကုသိုလ္တရားမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္ဖိုလ္မွ အစျပဳ၍ အရဟတၱမဂ္ဖိုလ္သို႔တိုင္ ရရွိခံစားႏိုင္ေအာင္ သမၼာ၀ီရိယကို က်င့္ႀကံႀကိဳးစား အားထုတ္ၾကပါကုန္။
(၇) အမွန္သတိရွိျခင္း
သမၼာသတိ (သမၼာ- မွန္ေသာ၊ သတိ- အမွတ္ရျခင္း၊ သတိရွိျခင္း)ဟု အနက္ရွိ၏။ အကုသိုလ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ တရားတို႔အေပၚ၌ အမွတ္ရျခင္း၊ သတိျဖစ္ေနျခင္းမွာ မွားေသာ သတိျဖစ္၏။ ကုသိုလ္တရား၊ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္းတရားကို အမွတ္ရျခင္းမွာ မွန္ေသာ သတိျဖစ္၏။ သတိသည္ အလံုးစံုေသာ တရားတို႔၏ အခ်ဳပ္လည္းျဖစ္၏။ ကုသိုယ္တရား တို႔၌ အၿမဲေမြ႔ေလ်ာ္ႏိုင္ရန္ သတိတရားသည္ လြန္စြာအေရးႀကီးလွေပသည္။
ျမတ္ဗုဒၶသည္ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူခါနီးမွာပင္ သတိတရားရွိႏွင့္ဘို႔ အေရးအႀကီး ဆံုး မွာၾကားေတာ္မူခဲ႔၏။ ၎မွာ "ငါ၏ ခ်စ္သား၊ ခ်စ္သမီးတို႔… ယခုအခ်ိန္၌ သင္တို႔ အား ငါဘုရား မွားၾကားေတာ္မူခဲ႔မည္။ ႐ုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤါရတရားတို႔သည္ ပ်က္ဆီးျခင္းသ ေဘာ ရွိၾကကုန္၏။ သင္တို႔သည္ မေမ႔ေလ်ာ႔ေသာ ေကာင္းေသာသတိတရားႏွင့္ ျပည့္စံု ၍ ေနရစ္ၾကကုန္ေလာ႔" ဟူ၍ျဖစ္၏။ ဤမွ် အေရးတႀကီးမွာၾကားေတာ္မူခဲ႔ေသာ သတိ တရားကို ၿမဲစြာလက္ကိုင္ထားရမည္ျဖစ္၏။ ရခဲလွေသာ လူ႔ဘ၀၊ ၾကားနာရခဲလွေသာ သူေတာ္ေကာင္းတရား၊ ေတြ႔ၾကံဳရခဲလွေသာ ဗုဒၶသာသနာ၊ ျပည့္စံုခဲလွေသာ သဒၶါ တရား၊ ျဖစ္ခြင့္ရခဲလွေသာ ရဟန္းဘ၀ဟူ၍ ရခဲလွျခင္း ဒုလႅဘတရားငါးပါး ႏွင့္ ႀကံဳႀကိဳက္ေနပါလ်က္ ေမ႔ေလ်ာ႔ေပါ့ဆ မေနသင့္လွေပ။ ေသေရးကို မဆင္ျခင္ ေနေရး သာ ျပင္ဆင္၍ ဇရာယဥ္ အလွ်င္စီးလို႔ သတိတရား ေမ႔ေနလွ်င္ျဖင့္ လူ႔ဘ၀အျဖစ္႐ံႈး အပါယ္မွာ စုန္းစုန္းျမဳပ္ရေပရေပလိမ္႔မည္။ ထို႔ေၾကာင့္ သတိသမၸဇဥ္ အစဥ္မွီး၍ မဂၢင္ ယာဥ္ အျမန္စီးသင့္လွေပသည္။
ေက်းဇူးေတာ္ရွင္လယ္တီဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ သတိေဖာ္ျပ ဆံုးမစာျဖစ္ သည့္-
ငါးအာ႐ံုအင္အစု၊ ခင္မႈနဲ႔ေန႔ကုန္၊
နင္ယခုေမ႔ပံုလို၊ ေတြ႔မၾကံဳစခန္း။
ပါယ္ေလး၀ ေသာကဘံုမွာ၊
ေမ်ာရ႐ံု ရွိေတာ႔ခမန္း။
ေအာက္၀ီစိ ေသခင္းအငူမွာ၊
ေခါင္းမျပဴစတမ္း၊
ႏွစ္အရွည္ နစ္မည္လမ္းကိုလ၊
နင္ေမွ်ာ္စမ္း နင့္ကိုယ္။
ေဒသနာထင္အလင္းရယ္ႏွင့္၊
နင့္အဖ်င့္ ပိုထက္သာပို၊
သည္ေလာဘ စ႐ိုက္အိုကို၊
မလိုက္လို ေရွာင္ပစ္လို႔၊
ေနာင္အသစ္ တကယ္ျပင္လွ်င္၊
ေကာင္းဘို႔အစဥ္။
ခြင့္သာခိုက္မွ မလိုက္ခ်င္လွ်င္၊
အမိုက္ႏွင့္ျပင္ ရွိေသးေလလိမ္႔လား။
ခြင့္သာဆဲမွ မခဲခ်င္လွ်င္
အလြဲႏွင့္ျပင္ ရွိေသးေလလိမ္႔လား။
ခြင့္သာတုန္းကမွ မလိုက္ခ်င္လွ်င္၊
အ႐ံႈးႏွင့္ျပင္ ရွိေသးေလလိမ္႔လား။
ဟူသည့္ သတိေပးသည့္အတိုင္း ကာမဂုဏ္ငါးပါးျဖင့္သာ အခ်ိန္ကိုမကုန္လင့္ေစပဲ ကုသိုလ္အဟုန္ အရွိန္ကုန္ ျမွင့္ေစသင့္ေပသည္။
ထို႔ေၾကာင့္ သမၼာသတိ ျမဲစြာရွိ၍ ပညာျဖင့္ မွန္စြာသိသင့္လွ၏။ သတိ၏ လကၡ ဏာမ်ားမွာ-
(၁) စိတ္ကုိ အာ႐ံု၌ ခိုင္ခံ႔ေစေသာသေဘာ၊ တည္တံ႔ေစေသာသေဘာ၊
(၂) ေတြေတြေ၀ေ၀ မိႈင္မိႈင္ေငးေငး မရွိျခင္းသေဘာ၊
(၃) စိတ္ကို ေကာင္းစြာ ထိန္းသိမ္းႏိုင္ေသာသေဘာ၊
(၄) သညာေတြကို ျမဲျမံတည္တ႔ံစြာ ထားႏို္င္ေသာသေဘာ ဟူ၍ရွိ၏။ တဖန္ သတိ၏လကၡဏာမ်ားမွာ-
(၁) ကာယကံ၊ ၀စီကံ၊ မေနာကံဒုစ႐ိုက္ေတြကို ထိန္းေသာအေနျဖင့္ ေစာင့္ၾကည့္
သည့္သေဘာ၊
(၂) ႏိုင္ႏိုင္ႀကီးၾကည့္ၿပီး တစ္ေနရာတည္းမွာ ရွိေနေအာင္ ခ်ည္ထားႏိုင္ေသာသ
ေဘာ၊
(၃) ငုပ္လွ်ိဳးေနေသာအရာေတြကို ေဖာ္ထုတ္ေသာသေဘာ လကၡဏာမ်ား ရွိေပ သည္။ ထြက္ေလ၀င္ေလကိုမွတ္ျခင္းသည္ သတိတရား၊ ထြက္ေလ၀င္ေလအေပၚ၌ ၿမဲေနေအာင္ တည္ျခင္းသည္လည္း သတိတရား၊ ထြက္ေလ၀င္ေလေပၚမွာ ဓာတ္ေလး ပါးတြဲေနတာ ေဖာ္ထုတ္ေပးျခင္းသည္ သတိတရားပင္ျဖစ္ေပသည္။ ထိုသို႔ သတိသည္ အေသးစိတ္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာတတ္ေသာ သေဘာရွိသည္ျဖစ္၍ 'သတိမမူ ဂူမျမင္၊ သတိမူမွ ျမဴျမင္ရ' ဆိုသကဲ႔သို႔ ျဖစ္ေပသည္။
'သတိေ၀း ကေလးျဖစ္ေတာ႔သည္။ အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔၊ အရသာ၊ အထိအ ေတြ႕စေသာ ကာမဂုဏ္တရားတို႔ ခံစားရာ၌ သတိမပါသူ၏ အာ႐ံုခံစားမႈသည္ မ်က္မျမင္ ထမင္းစားရာ မစားသင့္သည္မ်ားကိုလည္း မျမင္ေတာ႔သည့္ပမာျဖစ္၏။ သတိသည္ အသိကိုႀကိဳးကိုင္ေနေသာ မိဘအရာ၀င္ျဖစ္ေခ်၏။' ဟူသည့္ ေက်းဇူးေတာ္ရွင္မဟာ ေဗာဓိၿမိဳင္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ သတိေပး ဆံုးမစာမွာလည္း လြန္စြာမွတ္သားဖြယ္ ေကာင္းလွေပသည္။
သမၼာသတိသည္ နိဗၺာန္တံခါးကို ဖြင့္ေပးသည့္ ေသာ့ႏွင့္တူေပသည္။ သတိမပါ ဆားမပါဟင္း စားရသလိုျဖစ္၏။ ႀကံသမွ် သတိမပါ၊ ေျပာသမွ် သတိကြာ၊ ျပဳသမွ် သတိဟာေနသူသည္ ရွင္လ်က္ေသေသာသူ၊ ေသခါနီးက် ေသာကပူ၊ တမလြန္ဘ၀ ဒုကၡထူ၊ နိဗၺာန္ကို ေက်ာခိုင္းသူပင္ျဖစ္ေတာ႔၏။ ထို႔ေၾကာင့္ သတိတရားလက္ကိုင္ထား ဘို႔ အေရးႀကီးေပသည္။ မိမိ၌သတိရွိဘို႔ အက်င့္ေလးပါး ရွိထားဘို႔လိုအပ္၏။ သတိ ျဖစ္ခ်င္သူသည္-
(၁) သတိျဖစ္သူႏွင့္ေပါင္းျခင္း၊
(၂) သတိျဖစ္ေစေသာ တရားဓမၼတို႔ကို နာၾကားျခင္း၊
(၃) သတိျဖစ္ေအာင္လုပ္ျခင္း၊
(၄) အေရးအႀကီးဆံုးကေတာ႔ သတိျဖစ္ခ်င္တဲ႔စိတ္ ရွိရမည္ ျဖစ္ပါသည္။
"နိဗၺာန္အေရး၊ ေမွ်ာ္ေထာက္ေတြး၍၊ ေနေရးမခင္၊ ေသေရးျပင္ေလာ႔၊ ဆင္ျခင္သတိ၊ ျမဲစြာရွိမွ၊ ဗုဒၶေခတ္ျမတ္၊ ေတြ႕က်ိဳးနပ္မည္၊ မလပ္သတိ ရွိပါေစ။"
(၈) အမွန္တည္ၾကည္ျခင္း
သမၼာသမာဓိ (သမၼာ- မွန္ကန္ေသာ၊ သမာဓိ- တည္ၾကည္ျခင္းဟု အနက္ရွိ၏။ မိ
မိ၏စိတ္ကေလး ပူ ညစ္ ေနာက္ ႐ႈပ္ေနျခင္းသည္ သမၼာသမာဓိကင္း၍ျဖစ္၏။ သမၼာ သမာဓိရွိေနခ်ိန္၌မူ စိတ္ကေလးမွာ ေအး သန္႔ ၾကည္ ရွင္းေနမည္ျဖစ္၏။ မေကာင္းမႈ၌ ေျပးသြားတတ္ေသာစိတ္ကို မေစာင့္ေရွာက္ပဲ လႊတ္ထားပါက သမာဓိမျဖစ္ႏိုင္ေပ။ သမာဓိဆိုသည္မွာ စိတ္ကို စည္းကမ္းသတ္မွတ္ျခင္းပင္ျဖစ္၏။ စိတ္ကို စည္းကမ္းမရွိ လႊတ္ထားလွ်င္ စိတ္သည္ လြန္စြာျပန္႔က်ဲေနမည္ျဖစ္၏။
သမာဓိ၏အဓိပၸာယ္ကို ေက်းဇူးေတာ္ရွင္ ဓမၼဒူတဆရာေတာ္အရွင္ေဆကိႏၵ၏ ရပိုင္ခြင့္စာအုပ္မွ ေကာက္ႏႈတ္ေဖာ္ျပပါမည္။ "သမာဓိဆိုသည္မွာ မိမိ၏စိတ္ကေလး တည္ၿငိမ္ၿပီး ၾကည္လင္မႈရွိေနျခင္းကိုေခၚ၏။ စိတ္မခ်မ္းသာလွ်င္ သမာဓိမျဖစ္ေပ။ သမာဓိ ရွိခ်င္လွ်င္ စိတ္ခ်မ္းသာမႈရွိရပါမည္။ စိတ္ခ်မ္းသာမႈရွိသည္ ဆိုရာ၌လည္း တစ္ျခားမထင္ ႏွင့္။ ကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္ေနျခင္းကို ဆို၏။ ကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္မွ သမာဓိျဖစ္၏။ သမာဓိျဖစ္မွ လည္း စိတ္ခ်မ္းသာေပ၏။ ကုသိုလ္စိတ္မျဖစ္လွ်င္ သမာဓိမျဖစ္ေပ။ သမာဓိမျဖစ္လွ်င္ စိတ္ဆင္းရဲ၏။ စိတ္ဆင္းရဲျခင္းမွာလည္း ကိုယ္ရတာႏွင့္ ကိုယ္မေက်နပ္၍ျဖစ္၏။ ကိုယ္႔ ရပိုင္ခြင့္ကို ကိုယ္မေက်နပ္လွ်င္ စိတ္ဆင္းရဲရ၏။ မိမိရထားေသာ အခြင့္အေရး၊ လာဘ္ လာဘ၊ စည္းစိမ္ဥစၥာကို အထင္ေသးေနလွ်င္လည္း စိတ္ဆင္းရဲ၏။ စိတ္ဆင္းရဲေနျခင္း ေၾကာင့္ သမာဓိမရျခင္းျဖစ္ေပ၏။"
လႊတ္ထားေသာစိတ္သည္ နဖားႀကိဳးျဖဳတ္ထားေသာႏြားႏွင့္တူ၏။ နဖားႀကိဳးျဖဳတ္ ထားေသာႏြားသည္ ေတြ႔ရာသီးႏွံပင္တို႔ကို ဆြဲယူစားေသာက္တတ္ၿပီး ျပန္ဖမ္းရန္လည္း အလြန္ခက္သကဲ႔သို႔ ေစာင့္ေရွာက္ထားျခင္းမရွိေသာစိတ္သည္လည္း ေတြ႔ရာအာ႐ံုတို႔၌ ဆင္ျခင္ဉာဏ္ကင္းစြာ အငန္းမရခံစားတတ္ၿပီး ကိေလသာတို႔ျဖင့္ အၿမဲညစ္ေထးေနကာ ျပန္႔က်ဲေနေပ၏။ သမာဓိမရွိေသာစိတ္သည္ ေမ်ာက္ႏွင့္လည္းတူ၏။ ေမ်ာက္သည္ လက္ထဲ၌ စားစရာရွိေနလွ်င္ပင္ အၿငိမ္မေန၊ ဟိုသစ္ကိုင္းကူးလိုက္ သည္သစ္ကိုင္းကူး လိုက္၊ လႈပ္လႈပ္ရြရြ ဣေႁႏၵမရသကဲ႔သို႔ သမာဓိမရွိလွ်င္ စိတ္သည္ အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔၊ အရသာ၊ အထိအေတြ႔၊ မေနာစေသာ အာ႐ံုေျခာက္ပါး၌ တစ္ခုၿပီးတစ္ခု လွည့္လည္ကာ သာယာေနေပ၏။ တစ္အာ႐ံုတည္းႏွင့္မ၀ႏိုင္ပဲ ေတြ႔သမွ်အာ႐ံုတို႔၌ ကိေလသာစိတ္ျဖင့္ ေပ်ာ္ေမြ႔ေနေပ၏။
ထိုသို႔ "တဏွာမကင္းသူတို႔၏ မ်က္စိအစထား၊ နား၊ ႏွာေခါင္း၊ လွ်ာ၊ ကိုယ္၊ စိတ္ဟူေသာ တံခါး ေျခာက္စင္းကား သံသရာကိုခ်ဲ႕ေသာ ဒိ႒ိ၊ တဏွာ၊ မာန၊ တို႔၏ ကစားကြင္းမ်ားခ်ည္း ျဖစ္ၾကေလ ရာ အာ႐ံုပံုရိပ္ ဂုဏ္ဟိတ္ခတ္၍ အထပ္ထပ္ ၾကည့္၊ ၾကား၊ စား၊ နမ္း၊ ထိေတြ႔ခန္း လမ္းဖြင့္ေပး ေသာ္ တိုးၾကည့္ေလ တစ္မ်ိဳးထိေလ၊ ဦးၾကည့္ေလ တိုးၿငိေလျဖင့္ စိတ္ကူးရင္း ခႏၶာကိုယ္ နားခြင့္ မရ၊ ၾကာေသာ္ အစြဲနာက်၍ ဒုကၡလွလွႀကီး ေရာက္ရတတ္ေပသည္။"
ေက်းဇူးေတာ္ရွင္မဟာေဗာဓိၿမိဳင္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီး၏ ဆံုးမစကားတို႔မွာလည္း လြန္စြာပင္ မွတ္သားက်င့္ႀကံဖြယ္ေကာင္းလွေပသည္။ "ကိုယ္က်ေတာ႔ ညွာ၊ စိတ္က်ေတာ႔ အလိုလိုက္၊ သခင္မင္း အလ်င္းမျဖစ္ထိုက္။ ကိုယ္ႏွင့္စိတ္ကို စားက်က္ငါးခု ၏အၾကား ကိေလသာတို႔ျဖင့္ လႊတ္ေပးထားကာ စိတ္သြားတိုင္း ကိုယ္ပါေနခဲ႔ေသာ္ကား ကိေလသာ မေကာင္းေၾကာင္းေျပာ၍ ဘုရားဆံုးမရာ မလိုက္ေလ်ာ၊ ဘုရားေက်ာခိုင္းေန ေသာ ပုထုဇဥ္အ႐ိုင္းဘ၀မွ ဘယ္ေသာကာလမွ် ေ႔ရွမတိုးေပ။ အာ႐ံုအလိုက္မွားေလ မိုက္အားေကာင္းေလခ်ည္းသာျဖစ္မည္။ အာ႐ံု အလိုက္မ်ားေလ အမွားခင္ေလခ်ည္းသာ ျဖစ္ေနေပမည္။"
ထို႔ေၾကာင့္ စိတ္ကို သမာဓိျဖစ္ေအာင္ က်င့္ၾကံအားထုတ္မွသာလွ်င္ ကိုယ္ႏွင့္ စိတ္တို႔ ၿငိမ္းၿငိမ္းခ်မ္းခ်မ္းေနရေပမည္။ သမာဓိရွိျခင္းေၾကာင့္ "၀ိေ၀ကသုခ- တစ္စိတ္ တည္း၊ တစ္အာ႐ံုတည္း၌ တည္ေနေသာခ်မ္းသာ"ကိုရ၏။ ထိုသို႔ တစ္အာ႐ံုတည္း၌ တည္ေနသည္ဆိုရာမွာလည္း မေကာင္းေသာအာ႐ံု၌ တစ္အာ႐ံုထားႏိုင္ျခင္းကို မဆိုလိုေပ။ စိတ္ကို နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း ကုသိုလ္အာ႐ံုတစ္ခုခု၌ တည္ၿငိမ္ေအာင္ ထားႏိုင္ျခင္းကိုသာ ဆိုလိုျခင္းျဖစ္၏။ နိဗၺာန္ႏွင့္ အနီးဆံုးရွိေသာ သမာဓိကေတာ႔ ႐ုပ္နာမ္တရားတို႔အေပၚ၌ အၿမဲတည္ေနသည့္ ၀ိပႆနာခဏိက သမာဓိႏွင့္ ျဖစ္ပ်က္ရႈ ဉာဏ္မတိုင္ခင္ သမာထ ေ႔ရွသြားရွိေသာ စ်ာနသမာဓိတို႔ျဖစ္၏။
စိတ္သည္ အာ႐ံုေျခာက္ပါး၌ ေျပးသြားတတ္ေပရာ စိတ္သြားတိုင္းကိုယ္ပါ ေနခဲ႔ ေသာ္ ခႏၶာကိုယ္မွာ နားရေတာ့မည္မဟုတ္ပါ။ မေကာင္းေသာ အကုသိုလ္ အမႈတို႔ကို လည္း တစ္ခုၿပီးတစ္ခု လုပ္မိေနေပမည္။ စိတ္သည္ အင္မတန္ျမန္လြန္းသည္ျဖစ္ျခင္း ေၾကာင့္ လြန္စြာသိမ္ေမြ႔နက္နဲေပ၏။ သိရန္လည္း အေတာ္ပင္ခက္ခဲ၏။ သမာဓိမရွိလွ်င္ ထိုသို႔ သိမ္ေမြ႔နက္နဲေသာ စိတ္ကို မည္သို႔မွ် သိႏိုင္မည္မဟုတ္ေခ်။ ဒိ႒ိႏွင့္ယွဥ္ေသာ အကုသိုလ္စိတ္ လက္တစ္ဖ်စ္ျဖစ္မိတိုင္း ငရဲမီးသည္ ငရဲ၌ ထိုမွ်မကပင္ အလိုအ ေလ်ာက္ေမႊးေနေလ၏။ ထိုမွ ဆန္႔က်င္ဘက္ သမာဓိ စိတ္ျဖင့္ ၀ိပႆနာဉာဏ္္ျဖစ္လွ်င္ ေတာ႔ ေမႊးၿပီးေသာငရဲမီးတို႔ကိုၿငိမ္းေစသလို မဂ္ဉာဏ္ဖိုလ္ ဉာဏ္ႏွင့္လည္း တျဖည္း ျဖည္း နီးေနေပ၏။
ထို႔ေၾကာင့္ "ေလးသမားသည္ မိမိ၏ျမွားကို လိုသလို ေျဖာင့္ယူသကဲ႔သို႔၊ လယ္ သမားသည္ ေရကိုလိုရာသို႔ ေျမာင္းသြယ္၍ယူသကဲ႔သို႔ ပညာရွိသည္လည္း မိမိ၏ စိတ္ကို ေျဖာင့္မတ္ေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္ရာ၏။" ဟူေသာ ဓမၼပဒပါဠိေတာ္၌ ဘုရားရွင္ ဆံုးမခဲ႔သည့္အတိုင္း က်င့္ၾကံရေပမည္။ လူ႔ဘ၀သည္ အင္မတန္ရခဲေပရာ ဘုရားသာသနာနဲ႔ ႀကံဳေနတုန္း မိမိ၏စိတ္ကို ကုသိုလ္ေကာင္းမႈတို႔၌ ေမြ႕ေလ်ာ္ေအာင္ ႀကိဳးစားသင့္ေပ၏။ အခုလို လူ႔ဘ၀မွာ "ကုသိုလ္ ေကာင္းမႈတို႔၌ ေမ႔ေလ်ာ႔ေနလွ်င္ေတာ႔ အသက္သာရွင္ေနရေသာ္လည္း ေသၿပီးလွ်င္ အပါယ္သို႔ က်ေရာက္ရမည္၊ အႀကိမ္ႀကိမ္ လည္း ေနာက္ထပ္ေသရဦးမည္ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ရွင္လ်က္ေသ ေသာသူႏွင့္ တူေနေပ ၏။" ဟူ၍ ဘုရားရွင္က သမာ၀တီမိဖုရားႏွင့္ မာဂ႑ီမိဖုရားတို႔ကို အေၾကာင္းျပဳၿပီး ဓမၼပဒပါဠိေတာ္၌ ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ႔၏။ ထိုေၾကာင့္ ရခဲလွသည့္ လူ႔ဘ၀မွာ မေကာင္း မႈ၌ ေမြ႔ေလ်ာ္တတ္သည့္ စိတ္၏အလိုသို႔မလိုက္ဘဲ မေသရာျမတ္နိဗၺာန္သို႔ ပို႔ေဆာင္ တတ္ေသာသမၼာသမာဓိျဖစ္ေအာင္ က်င့္ႀကံႀကိဳးကုတ္ အားထုတ္ၾကပါကုန္။
"လြန္စြာရွည္ၾကာ၊ သံသရာ၀ယ္၊ ဆရာမိဘ၊ ေမာင္ႏွမႏွင့္၊ သားလွသမီး၊ ေဒၚဘႀကီးဟု၊ မၿငီးဆင့္ကဲ၊ ျပန္လွန္တြဲခဲ႔၊ ခုလည္းတဖန္၊ ေတြ႔ၾကျပန္လည္း၊ မလြဲဧကန္၊ ခြဲရျပန္မည္၊ သို႔သည္ျဖစ္ျခင္း၊ သံေ၀ျပင္းရ၊ ေဆြခ်င္းေက်းဇူး၊ ရွိခဲ႔ဘူးကို၊ အထူးဆပ္ရန္၊ စိတ္အားသန္ျဖင့္၊ က်င့္ရန္မွန္စြ၊ ျမတ္ဓမၼကို၊ ေ၀ငွေပ၏၊ သမာဓိမွန္၊ မေဖာက္ျပန္မွ၊ နိဗၺာန္ထိုးထြင္း၊ ဉာဏ္အလင္းျဖင့္၊ ရွင္းရွင္းပိုင္ပိုင္၊ သိျမင္ႏိုင္မည္၊ လက္ကိုင္သတိ၊ မလႊတ္ဘိႏွင့္။"
You received this email because you are subscribed to the real_time feed for http://htunhlaing.blogspot.com/feeds/posts/default. To change your subscription settings, please log into RSSFWD.