ႏွလံုးသားေလး မနာက်င္ၾကေစဖို႕
ကမၻာၾကီးဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္လာသည္ႏွင့္အမွ် လူေတြရဲ႕ ေနထိုင္စားေသာက္မႈပံုစံေတြဟာလည္း ေၿပာင္းလဲလာပါတယ္။ ထိုအခါ ေရာဂါအေပါင္းဟာလဲ မဖိတ္ေခၚဘဲနဲ႕၀င္ေရာက္လာၾကပါတယ္။ အထူးသၿဖင့္ Life Style ေၿပာင္းလဲၿခင္းေၾကာင့္ ၿဖစ္ပြါးရေသာ ေရာဂါေတြထဲမွာ ႏွလံုးေရာဂါ ၊ ေသြးတိုးေရာဂါေတြဟာ လူသားေတြရဲ႕ အသက္ကိုၿခိမ္းေၿခာက္ေနပါတယ္။ Heart Attack လို႕ေခၚတဲ့ ႏွလံုးေရာဂါေၾကာင့္ ဆံုးရႈံးခဲ့ၾကရတဲ့ အသက္ေပါင္းဟာလဲ မနဲလွပါဘူး။ စကၠန္႕ ၊ မိနစ္နဲ႕အမွ် ေသဆံုးေနၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏွလံုးသားေလးေတြ က်န္းမာၾကေစဖို႕ ၊ မနာၾကင္ၾကရေစဖို႕ ႏွလံုးေသြးငတ္ၿခင္း ( AMI - Acute Myocardial Infarction ) ၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ သို႕မဟုတ္ Heart Attack ေၾကာင္းကို တင္ၿပေပးလိုက္ပါတယ္။
ႏွလံုးေသြးငတ္ၿခင္း ( AMI - Acute Myocardial Infarction ) ကို မ်ားေသာအားၿဖင့္ Heart Attack လို႕သိၾကပါတယ္။ Myocardial Infarction ဆိုတာ Myocardium ( ႏွလံုးၾကြက္သား ) ႏွင့္ Infarction (ေသြးငတ္ၿခင္းေၾကာင့္ ၾကြက္သားမ်ားေသဆံုးၿခင္း ) ဆိုတဲ့ စကားလံုးက တဆင့္လာၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံမွာ AMI ေၾကာင့္မဟုတ္ဘဲ ၊ Sudden Cardiac Death ကဲ့သို႕ အၿခားႏွလံုးေရာဂါေၾကာင့္ ရုတ္တရက္ေသဆံုးၿခင္းမ်ားကိုလဲ Heart Attack လို႕ ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲေနၾကပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႕ပတ္၀န္းက်င္မွာ ေန႕စဥ္ႏွင့္အမွ် Heart Attack ကိုခံစားေနရတဲ့ လူနာေတြကို ေတြ႕ေနပါတယ္။ Infarction ဘာေၾကာင့္ရသလဲဆိုရင္ ႏွလံုးၾကြက္သားေတြ ဆီကိုေအာက္စီဂ်င္သယ္ေဆာင္ေပးတဲ့ ေသြးေၾကာေလးေတြ ( Coronary Arteries ) ပိတ္ဆို႕မႈေၾကာင့္ ႏွလံုးၾကြက္သားေတြမွာ ေသြးလံုေလာက္စြာမရေသာေၾကာင့္ၿဖစ္ရတာပါ။ ေသြးလံုေလာက္စြာမရတဲ့အခါ ၾကြက္သားေတြနာၾကင္လာပါတယ္။ေနာက္ဆံုးတြင္ ေသြးလံုး၀မရေတာ့သည္အထိဆိုး၀ါးလာၿပီဆိုရင္ေတာ့ ၾကြက္သားဆဲလ္ေတြေသဆံုးသြားၾကပါတယ္။ ထိုအခါ ႏွလံုးရဲ႕လုပ္ေဆာင္မႈေတြခ်ိဳ႕ယြင္းလာပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး လံုး၀ရပ္တန္႕သြားၿပီး အသက္ဆံုးရံႈးရပါေတာ့တယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္ၿခင္း ၊ ေသြးထဲမွာ အဆီဓါတ္မ်ားၿခင္းေတြဟာ ဒီေရာဂါကိုၿဖစ္ေစတဲ့အေၾကာင္းထဲမွာပါ၀င္ပါတယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္ၿခင္းေၾကာင့္ ႏွလံုးေသြးေၾကာနံရံေလးေတြ ပ်က္ဆီးၿပီး ၊ အဆီခဲေလးေတြေၾကာင့္ ေသြးေၾကာေတြပိတ္ဆို႕ရပါတယ္။ ဒီလို အဆီခဲမ်ား ( Cholesterol ) ႏွင့္ Fibrous Tissue ေလးေတြ စုပံုပိတ္ဆို႕မႈကို Atherosclerosis လို႕ေခၚပါတယ္။ ဒီလိုစတင္ပိတ္ဆို႕လာၿပီဆိုရင္ လူုနာဟာ ရင္ဘတ္ေအာင့္လိုက္တာ ဆုိၿပီး ခံစားရတတ္ပါတယ္။ ဒါကို Angina Pectoris လို႕ေခၚပါတယ္။ အစပိုင္းမွာ ေအာင့္လိုက္ေပ်ာက္လိုက္ပါ။ တၿဖည္းၿဖည္း ေသြးေၾကာပိတ္တဲ့ ပမာဏပိုမ်ားလာတာနဲ႕အမွ် ရင္ဘတ္ေအာင့္တဲ့အၾကိမ္အေရအတြက္ ၊ ေအာင့္တဲ့ အခ်ိန္ၾကာၿမင့္စြာခံစားရတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးမွာေတာ့ Heart Attack ကိုခံစားရပါေတာ့တယ္။
ၿဖစ္ပြားမႈႏႈန္း
၁၉၉၂ ခုႏွစ္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးရဲ႕ ခန္႕မွန္းခ်က္အရ တစ္ကမၻာလံုးေသဆံုးမႈမ်ားရဲ႕ ၁၂.၆ ရာခုိင္ႏႈန္းဟာ ႏွလံုးေသြးငတ္မႈေၾကာင့္ ၿဖစ္ပါတယ္။ ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါႏွင့္ အသက္ရႈလမ္းေၾကာင္းေရာဂါမ်ားၿပီးလွ်င္ တတိယေၿမာက္အၿဖစ္အမ်ားဆံုးေရာဂါၿဖစ္ပါတယ္။ ကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးမႈမ်ားထက္ပင္ ပိုမ်ားပါတယ္။ အေမရိကန္ၿပည္ေထာင္စုတြင္ လူ ၅ ေယာက္ေသဆံုးလွ်င္ တစ္ေယာက္မွာ ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါေၾကာင့္ၿဖစ္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါဟာ အသက္အရြယ္မေရြးၿဖစ္တတ္ပါတယ္။ အသက္ၾကီးလာတာနဲ႕အမွ် ေရာဂါၿဖစ္ဖို႕အတြက္ အခြင့္အလမ္းပိုမ်ားလာပါတယ္။
ဘယ္လိုလူမ်ိဳးေတြမွာအၿဖစ္မ်ားလဲ
ႏွလံုးေသြးေၾကာေလးေတြပိတ္ဆို႕တဲ့ Atherosclerosis ေၾကာင့္ ႏွလံုးေသြးငတ္ၿခင္းၿဖစ္ရတာမို႕လို႕ ေအာက္မွာေဖာ္ၿပထားတဲ့ အခ်က္ေတြဟာ AMI ၿဖစ္ေစတဲ့ အဓိက ေၾကာင္းအရင္းခံေတြပဲၿဖစ္ပါတယ္။
၁။ ငယ္ရြယ္သူမ်ားထက္စာလွ်င္ အသက္ၾကီးေသာသူေတြမွာပိုအၿဖစ္မ်ားပါတယ္။
၂။ ေယာက္က်ားေလးေတြမွာ အၿဖစ္ပိုမ်ားပါတယ္။
၃။ ေဆးလိပ္ေသာက္ၿခင္း ။
၄။ ေသြးထဲတြင္အဆီဓါတ္မ်ားေနၿခင္း ( Hyperlipoproteinemia ) - အထူးသၿဖင့္ က်န္းမာေရးအတြက္ အေထာက္အကူၿပဳတဲ့ HDL - High Density Lipoprotein ေတြနဲေနၿပီး ၊ အက်ိဳးမၿပဳတဲ့ LDL- low Density Lipoprotein ေတြမ်ားေနၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။
၅။ ေသြးတိုးေရာဂါရွိသူမ်ား ။
၆။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါရွိသူမ်ား။
၇။ အ၀လြန္ေသာသူမ်ား ။
၈။ ယခင္က ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါရွိဖူးသူမ်ား ၊ ေလၿဖတ္ဖူးသူမ်ား ( Stroke )။
၉။ မၾကာခဏ ရင္ဘတ္ေအာင့္ေလ့ရွိသူမ်ား ( Angina ) ။
၁၀။ စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားေသာသူမ်ား ။
၁၁။ သေႏၶတားေဆး ( Oral Contraceptive Pills ) သုံးစြဲေနေသာ အမ်ိဳးသမီးမ်ား။
၁၂။ မိသားစုထဲတြင္ ေသြးတိုးႏွင့္ ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါရွိသူမ်ား ။
ႏွလံုးေသြးေၾကာဖြဲ႕စည္းမႈႏွင့္ ေသြးေၾကာက်ဥ္းၿခင္း
ကိုယ္ခႏၶာအဂၤ ါအစိတ္အပိုင္းအသီးသီးအတြက္ ေအာက္စီဂ်င္နဲ႕ အာဟာရဓါတ္ေတြလံုေလာက္စြာရရွိဖုိ႕အတြက္ ႏွလံုးႏွင့္ ေသြးေၾကာအဖြဲ႕အစည္းက ေသြးကိုသယ္ေဆာင္ေပးၾကပါတယ္။ ထို႕အတူ ႏွလံုးကိုယ္တိုင္လဲ ေသြးလိုအပ္ပါတယ္။ ႏွလံုးၾကြက္သားေတြဆီကို ေသြးသယ္ေဆာင္ေပးတဲ့ ေသြးေၾကာေလးေတြကိုေတာ့ Coronary Arteries လို႕ေခၚပါတယ္။ ဒီေသြးေၾကာေလးေတြဟာ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီး Aorta ကေနထြက္လာၿပီး ႏွလံုးရဲ႕ သက္ဆိုင္ရာ အစိတ္အပိုင္းေတြဆီကို ေသြးသယ္ေဆာင္ေပးပါတယ္။ အဓိကအားၿဖင့္ Coronary Arteries ႏွစ္ေခ်ာင္းရွိပါတယ္။ ႏွလံုးရဲ႕ ညာဘက္အၿခမ္းကို ေသြးပို႕ေဆာင္ေပးတဲ့ Right Coronary Artery ၊ ဘယ္ဘက္အၿခမ္းကို ေသြးပို႕ေဆာင္ေပးတဲ့ Left Coronary Artery တို႕ပဲၿဖစ္ပါတယ္။ Left Coronary Artery ကေန Circumflux Artery ႏွင့္ Anterior Descending Artery ဆိုၿပီး ေသြးေၾကာႏွစ္ေခ်ာင္းထပ္မံခြဲထြက္သြားပါတယ္။
ႏွလံုးေသြးေၾကာမ်ား
ေသြးေၾကာအသီးသီးက ေသြးပို႕ေဆာင္ေပးတဲ့ ႏွလံုးအစိတ္အပိုင္းေတြကေတာ့ -
၁။ Right Coronary Artery - ညာဘက္ေသြး၀င္ခန္းႏွင့္ ေသြးလႊတ္ခန္း ၊ ဘယ္ဘက္ေသြးလႊတ္ခန္း ေအာက္ဘက္ပိုင္း ၊ ႏွလံုးအခန္းေတြကိုပိုင္းၿခားထားေပးတဲ့ နံရံ ( Septum ) ေတြရဲ႕ အေနာက္ဘက္အပိုင္း ။
၂။ Circumflux Artery - ဘယ္ဘက္ေသြး၀င္ခန္း ၊ ဘယ္ဘက္ေသြးလႊတ္ခန္း ေဘးဘက္ႏွင့္ အေနာက္ဘက္အပိုင္း ။
၃။ Anterior Descending Artery - ဘယ္ဘက္ေသြးလႊတ္ခန္း အေရွ ႕ဘက္ႏွင့္ ေအာက္ဘက္ပိုင္း ၊ Septum ေတြရဲ႕ အေရွ ႕ဘက္ပိုင္း ။
ႏွလံုးေသြးေၾကာေလးေတြ က်ဥ္းေၿမာင္းပိတ္ဆို႕သြားမယ္ဆိုရင္ ဒီေသြးေၾကာေလးေတြက ေသြးပို႕ေဆာင္ေပးတဲ့ သက္ဆိုင္ရာ ႏွလံုးၾကြက္သားေလးေတြဟာ ေသြးလံုေလာက္စြာမရရွိၾကေတာ့ပါဘူး။ ေသြးေၾကာ ပိတ္ဆို႕မႈဟာ မိနစ္ ၂၀ မွ ၄၀ ထိၾကာသြားမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ႏွလံုးၾကြက္သားေတြေသဆံုးသြားႏိုင္ပါတယ္။ ႏွလံုးၾကြက္သားေတြ ၿပန္လည္ေကာင္းမြန္မွာမဟုတ္ေတာ့ပါဘူး ။ ေသြးမရတဲ့အခ်ိန္ပိုၾကာေလ ေသဆံုးတဲ့ၾကြက္သား ပမာဏပိုမ်ားေလၿဖစ္သည္။ ဒါေၾကာင့္ Time Is Muscle လို႕ဆိုရိုးရွိပါတယ္။ ေသဆံုးသြားတဲ့ ၾကြက္သားေတြေနရာမွာ အနာရြတ္ Fibrous တစ္ရႈးေတြနဲ႕အစားထိုးေပးပါတယ္။ ႏွလံုးၾကြက္သားမ်ား အလုပ္လုပ္ဖို႕အတြက္ လိုအပ္တဲ့ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ေတြဟာ ဒီအမာရြတ္တစ္ရႈးေတြကိုၿဖစ္သန္းၿပီး မစီးဆင္းႏိုင္ေတာ့ပါဘူး ။ ထိုအခါႏွလံုးရဲ႕လုပ္ေဆာင္မႈေတြဟာ စည္း၀ါးပ်က္ၿပီး ႏွလံုးခုန္တဲ့ ပံုစံမမွန္ေတာ့ပါဘူး ။ ဒါကို Arrhythemia လို႕ေခၚပါတယ္။ ဒီအေၿခအေနဟာ အလြန္ေၾကာက္ဖို႕ေကာင္းပါတယ္။ ႏွလံုးခုန္တဲ့ပံုစံမမွန္ေတာ့တဲ့အခါ ခႏၶာကုိယ္အစိတ္အပိုင္းေတြက လိုအပ္တဲ့ေသြးပမာဏကို ႏွလံုးက မညွစ္ထုတ္ေပးႏိုင္ေတာ့ပါဘူး ။ အဂၤ ါအစိတ္အပိုင္းေတြဟာ ေသြးလံုေလာက္စြာမရေတာ့ပါဘူး ။ ဒါကို Cardiogenic Shock လို႕ေခၚပါတယ္။ ဒီအေၿခအေနဟာ အသက္အႏၱရာယ္ကုိပင္ စိုးရိမ္ရပါတယ္။
ေသြးေၾကာပိတ္ဆို႕ေနပံု
ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
Heart Attack ရၿပီဆိုရင္ ေအာက္ပါလကၡဏာေတြကို ခံစားရပါတယ္။-
၁။ ရင္ဘတ္ေအာင့္ၿခင္း ( Chest Pain ) - ရင္ဘတ္ေအာင့္တာဟာ Heart Attack မရခင္ ၾကြက္သားေတြေသြးလံုေလာက္စြာမရကတည္းက ခံစားရတဲ့ ေရွးဦးလကၡဏာတစ္ခုပါ ။ ေအာင့္လိုက္ ေပ်ာက္လိုက္နဲ႕ကာလအေတာ္ၾကာခံစားလာရပါတယ္။ ေအာင့္တဲ့ပံုစံက ရင္ဘတ္ေပၚမွာ အေလးတံုးဖိထားသလို ၊ ႏွလံုးကို ဖ်စ္ညွစ္ထားသလို ခံစားရပါတယ္။ ရင္ဘတ္မွာေအာင့္ၿပီး ဘယ္ဘက္ပခံုးထိပ္ ၊ တစ္ခါတစ္ရံ လက္ဖ်ားအထိ ၊ လည္ပင္းနဲ႕ ေမးရိုးေတြဆီကိုလဲ နာက်င္မႈဟာ ပ်ံ႕သြားတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ေက်ာဘက္ေအာင့္ၿခင္းကိုလဲ ခံစားရပါတယ္။
နာက်င္မႈခံစားရေသာေနရာမ်ား
အေရွ ႕ဘက္
အေနာက္ဘက္
၂။ အသက္ရႈခက္ခဲၿခင္း ( Dyspnoea ) ။
၃။ ေခြၽးေစးမ်ားပ်ံၿခင္း ။
၄။ ပ်ိဳ႕အန္ၿခင္း ။
၅။ မူးေမ႕ၿခင္း ။
၆။ ရင္တုန္ၿခင္း ( Palpitation ) ။
ရ။ ေၿခဖ်ားလက္ဖ်ားမ်ား ေအးစက္ေနၿခင္း ။
ေနာက္ဆံုးတြင္ ရုတ္တရက္ေသဆံုးၿခင္းမ်ား ၿဖစ္တတ္ပါတယ္ ။
ဘယ္လုိသိႏိုင္လဲ
အထက္ေဖာ္ၿပပါ ေရာဂါလကၡဏာေတြအၿပင္ အၿခားေသာစမ္းသပ္စစ္ေဆးၿခင္းမ်ားၿဖင့္လဲသိရွိႏိုင္ပါတယ္။
၁။ ECG - Electrocardiogram
ECG ကိုေတာ့လူတိုင္းသိၿပီးသားၿဖစ္ပါတယ္ ။ ႏွလံုးၾကြက္သားမ်ားအတြင္း ၿဖတ္သန္းစီးဆင္းေနတဲ့ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ကို ပံုေဖာ္မွတ္တမ္းတင္ထားေပးတာၿဖစ္ပါတယ္ ။ လွ်ပ္စီးလႈိင္းကေလးေတြ ပံုစံေၿပာင္းလဲမႈကိုၾကည့္ၿပီး ႏွလံုးရဲ႕လုပ္ေဆာင္မႈကိုသိႏိုင္ပါတယ္။ Heart Attack ရၿပီဆိုရင္ ECG ရဲ႕ ST အစိတ္အပိုင္းဟာ ၿမင့္တက္ေနႏိုင္သလို ၊ နိမ့္က်ေနတတ္ပါတယ္။ T wave ေၿပာင္းၿပန္ၿဖစ္ေနတာကိုလဲ ေတြ႕ရတတ္ပါတယ္ ( T inversion ) ။ Attack စရတဲ့ အခ်ိန္ေပၚမွာမူတည္ၿပီး ေတြ႕ရတဲ့ လကၡဏာေတြဟာလဲမတူပါဘူး ။
၂။ Coronary Angiogram - ႏွလံုးေသြးေၾကာမ်ားထဲကို ေဆးထိုးၿပီး ပိတ္ဆို႕ေနေသာ ေသြးေၾကာေနရာကိုရွာေဖြၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။
၃။ Cardiac Markers - ႏွလံုးၾကြက္သားေတြ ဒဏ္ရာရမယ္ဆုိရင္ Creatine Kinase , Troponin I , Lactate Dehydrogenase isozymes လို႕ေခၚတဲ့ဓါတ္ေတြကို ေသြးထဲမွာ ေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။
ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕၏ ေရာဂါသတ္မွတ္ခ်က္ ( WHO criteria )
၁။ မိနစ္ ၂၀ ေက်ာ္ေအာင္ ရင္ဘတ္ေအာင့္ၿခင္း။
၂။ ECG လႈိုင္းမ်ားေၿပာင္းလဲၿခင္း ။
၃။ Cardiac Marker မ်ားေတြ႕ၿခင္း ။
ဒီလကၡဏာေတြနဲ႕ၿပည့္စံုမယ္ဆိုရင္ MI အၿဖစ္သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။
အေရးေပၚကုသၿခင္း
Heart Attack ရတယ္ဆိုတာနဲ႕ ၾကြက္သားေတြဆီ ေအာက္စီဂ်င္မၿပတ္ေစဖို႕အတြက္ အေရးေပၚကုသမႈေတြလိုအပ္ပါတယ္။ သက္ဆိုင္ရာ ေဆးရံုကိုဆက္သြယ္ၿပီး အေရးေပၚကားေခၚပါ ။ ကားမလာခင္ ေအာက္ပါၿပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈမ်ားလုပ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။
၁။ ခႏၥာကိုယ္အေနအထား - အသက္ရႈေကာင္းမယ့္ သက္ေတာင့္သက္သာပံုစံမ်ိဳးရွိရပါမယ္။
၂။ ေလ၀င္ေလထြက္ေကာင္းေအာင္ အိမ္တံခါးမ်ားဖြင့္ၿခင္း ၊ အက်ၤ ီၾကယ္သီးမ်ားၿဖဳတ္ေပးပါ ။
၃။ ေအာက္စီဂ်င္ရွိပါက ေပးပါ ။
၄။ ေသြးခဲၿခင္းကို ကာကြယ္ေပးတဲ့ Asprin ကိုတိုက္ေကြၽးႏိုင္ပါတယ္။ လူနာကေဆးမၿမိဳခ်ႏိုင္ဘူးဆိုရင္ လွ်ာေအာက္မွာ ထားေပးႏိုင္ပါတယ္။
၅။ ေသြးေၾကာက်ယ္ေစေသာ Glyceryl Trinitrate ကို ညႊန္ၾကားထားပါက လွ်ာေအာက္မွာ ထဲ့ၿပီးငံုထားႏိုင္ပါတယ္။
၆။ လူနာဟာ အသက္ရႈရပ္တန္႕သြားမယ္ဆိုရင္ CPR - Cardiopulmonary Resuscitation လုပ္ေပးရပါမယ္။
ကုသမႈမ်ား
ပိတ္ဆို႕တဲ့ေသြးေၾကာ ပမာဏေပၚမူတည္ၿပီး ကုသမႈနည္းလမ္းေတြမတူညီပါဘူး ။
၁။ ေသြးခဲၿခင္းကို ကာကြယ္ေပးေသာ ေဆး၀ါးမ်ား ။
၂။ ပိတ္ဆို႕ေနေသာေသြးေၾကာေနရာတြင္ Stunt ထဲ့ၿခင္း ။
၃။ ပိတ္ဆို႕ေနေသာ ေသြးေၾကာကိုေက်ာ္လြန္ၿပီး ေသြးေၾကာဆက္ေပးၿခင္း ( CABG - Coronary Artery Bypass Graft surgery) ။
ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳးမ်ား
၁။ ႏွလံုးေကာင္းစြာအလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ၿခင္း ( Heart Failure ) ။
၂။ ႏွလံုးအလုပ္မလုပ္ေသာေၾကာင့္ အဂၤ ါမ်ားတြင္ ေသြးမလံုေလာက္ၿခင္း ( Cardiogenic Shock ) ။
၃။ Arrhythemia ။
၄။ ႏွလံုးအေၿမွးပါးေရာင္ရမ္းၿခင္း ( Pericarditis ) ။
၅။ ေသဆံုးသြားေသာႏွလံုးၾကြက္သားမ်ား ေပါက္ၿပဲၿခင္း ( Myocardial rupture ) ။
အခ်ဳပ္အားၿဖင့္ဆိုေသာ္ ဒီႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါေၾကာင့္ အသက္ဆံုးရႈံးၿခင္းေတြဟာ အခ်ိန္နဲ႕အမွ်ၿဖစ္ေနပါတယ္။ ေရာဂါၿဖစ္ပြားရတဲ့ အေၿခခံအခ်က္ေတြထဲမွာ လူေနထိုင္မႈ life style ေၿပာင္းလဲမႈေတြဟာလဲ တစ္ခုအပါအ၀င္ၿဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏွလံုးသားေလးေတြ မနာၾကင္ၾကေစဖို႕ ေဆးလိပ္၊ အရက္ေသာက္ၿခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ပါ ။ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားေလ့က်င့္ခန္းမ်ားလုပ္ေဆာင္ပါ ။ အဆီမ်ားေသာ အစားအစာမ်ားကို မစားပါႏွင့္ ။ ကိုယ္စိတ္ဖိစီးမႈနဲပါးေစဖို႕ တရားထိုင္ၿခင္းကဲ့သို႕ ဘာသာေရးလိုက္စားမႈမ်ားကိုလုပ္ေဆာင္ပါ လို႕တိုက္တြန္းရင္း လူတိုင္းက်န္းမာခ်မ္းသာေစေၾကာင္း ဆႏၵၿပဳလိုက္ပါတယ္။ ေလးစားစြာၿဖင့္ -
ကိုးကားစာရင္း
၁။ http://en.wikipedia.org/wiki/Acute_myocardial_infarction
၂။ http://www.emedicine.com/EMERG/topic327.htm
၃။ http://www.patient.co.uk/showdoc/40000539/
၄။ http://en.wikipedia.org/wiki/Coronary_artery
၅။ http://www.clevelandclinicmeded.com/medicalpubs/diseasemanagement/cardiology/acutemi/acutemi.htm
၆။ http://images.google.ru/imgres?imgurl=http://www.nhlbi.nih.gov/health/dci/images/stent_placement.gif&imgrefurl=http://www.nhlbi.nih.gov/health/dci/Diseases/stents/stents_all.html&h=585&w=450&sz=69&hl=ru&start=25&um=1&tbnid=G4FGvqDf_IUAZM:&tbnh=135&tbnw=104&prev=/images%3Fq%3Dcoronary%2Barteries%26start%3D20%26ndsp%3D20%26svnum%3D10%26um%3D1%26complete%3D1%26hl%3Dru%26newwindow%3D1%26client%3Dfirefox-a%26rls%3Dorg.mozilla:en-GB:official%26hs%3DBTe%26sa%3DN
ႏို႕ခ်ိဳတိုက္ေကြၽး ရင္ေသြးငယ္တို႕ က်န္းမာေရး
ကမၻာဦးစတည္းက လူသားေတြဟာ မိခင္ႏို႕ကို ေသာက္သံုးၿပီး လူ႕ဘ၀ကို စတင္ခဲ့ၾကပါတယ္။
လူသားတစ္ေယာက္အေနနဲ႕ က်န္းမာသန္စြမ္းဖို႕ ၊ ဥာဏ္ရည္ၿမင့္မားဖို႕ ၊ ၾကီးထြားရွင္သန္ဖို႕ အတြက္ မိခင္ႏို႕ရည္ဟာ အလြန္အေရးပါလွပါတယ္။ မိခင္ရဲ႕ ေစတနာ ၊ မိခင္ရဲ႕ ေမတၱာ ၊ အၾကင္နာေတြ ၊ မိခင္ရဲ႕ အေသြးအသားေတြနဲ႕ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ ႏို႕ရည္တစ္စက္ကိုေသာက္သံုးၿပီး ေလာကၾကီးအလယ္မွာ လူရယ္လို႕ရပ္တည္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ မိခင္ႏို႕ရည္ရဲ႕ တန္ဖိုးဟာ အလြန္ၾကီးမားလွပါတယ္။ မိခင္တို႕ရဲ႕ ေမတၱာတရားေတြကေတာ့ အႏႈိင္းအဆမဲ့ မြန္ၿမတ္လွပါတယ္။ သို႕ေသာ္ ယခုမ်က္ေမွာက္ကာလမွာ တစ္ခ်ိဳ႕၊ တစ္ခ်ိဳ႕ေသာ မိခင္ေတြအတြက္ မိမိတို႕ရင္ေသြးကို ႏို႕ခ်ိဳတိုက္ေကြၽးဖို႕ အခက္အခဲေတြရွိလာပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕က မိသားစုစား၀တ္ေနေရးကို အေၾကာင္းၿပသလို ၊ တစ္ခ်ိဳ႕ကလည္း မိမိလို႕ အလွအပ ပ်က္မွာစိုးတယ္ ဆိုတဲ့ အေၾကာင္းၿပခ်က္ေတြနဲ႕ မိမိတို႕ရင္ေသြးငယ္ကို ႏို႕ခ်ိဳတိုက္ေကြၽးဖို႕ ၀န္ေလးေနၾကပါတယ္။ ၿငင္းဆန္ေနၾကပါတယ္။ ႏို႕ခ်ိဳတိုက္ေကြၽးၿခင္းေၾကာင္႕ ရရွိႏိုင္တဲ့ အက်ိဳးရလာဒ္ေတြကို လက္လြတ္ဆံုးရႈံးေနပါတယ္။ ဒါဆိုရင္ မိခင္ႏို႕ရည္ဘယ္က ၿဖစ္လာလဲ ၊ မိခင္ႏို႕ရည္တိုက္ေကြၽးမယ္ဆိုရင္ ဘယ္လို အက်ိဳးေက်းဇူးေတြရရွိမလဲ .....................................................။
မိခင္ႏို႕ရည္ၿဖစ္ေပၚလာပံုအဆင့္ဆင့္
မိခင္ႏို႕ရည္ၿဖစ္ေပၚလာပံုသိရွိဖို႕အတြက္ မိခင္ရဲ႕ သားၿမတ္ဖြဲ႕စည္းပံုအေၾကာင္းကို အရင္သိရွိဖို႕လိုပါတယ္။ ႏို႕ရည္ဖြဲ႕စည္းဖို႕အတြက္ သားၿမတ္တစ္ခုမွာပါ၀င္တဲ့အစိတ္အပိုင္းေတြကေတာ့ -
၁။ Alveolus
၂။ Milk duct
၃။ Lactiferous tubules or Lactiferous ducts
၄။ Lactiferous sinuses
တို႕ပဲၿဖစ္ပါတယ္။
သားၿမတ္ဖြဲ႕စည္းပံု
ႏို႕ရည္စတင္ထုတ္လုပ္ေပးတဲ့ေနရာကေတာ့ Alveolus ေတြပဲၿဖစ္ပါတယ္။ Alveolus ေတြထဲမွာရွိတဲ့ Gland Cells ေတြကႏို႕ရည္ကို ထုတ္လုပ္ေပးပါတယ္။ Gland Cells ေတြကို myoepithelial cells ေတြနဲ႕၀န္းရံထားၿပီး Gland cells ေတြက ထုတ္လုပ္ေပးတဲ့ ႏို႕ရည္ေတြကို Milk duct ေတြထဲကို ညွစ္ထုတ္ေပးပါတယ္။ Milk duct ေတြမွတဆင့္ ႏို႕ရည္ေတြဟာ Lactiferous duts တစ္ေလွ်ာက္စီးဆင္းလာၿပီး Lactiferous sinuses ေတြထဲမွာ သိုေလွာင္ထားေပးပါတယ္။ ရင္ေသြးငယ္ေသာက္သံုးဖို႕အတြက္ ႏို႕ရည္ကို အသင့္ၿပင္ဆင္ထားေပးပါတယ္။
ေဟာ္မုန္းဓါတ္မ်ား
ထိုသို႕ ႏို႕ရည္ဖြဲ႕စည္းမႈနဲ႕ ရင္ေသြးငယ္ေသာက္စို႕မႈအတြက္ ေဟာ္မႈန္းဓါတ္ေတြကလဲ အေရးပါတဲ့ အခန္းကေနပါ၀င္လာပါတယ္။ အဓိက ေဟာ္မႈန္း ၂ မ်ိဳးကေတာ့ ဦးေႏွာက္ရဲ႕ ပစ္က်ဴထရီ ( Pituitary Gland ) အေရွ႕ဘက္အၿခမး္က ထုတ္လႊတ္ေပးတဲ့ Prolactin ႏွင့္ အေနာက္ဘက္အၿခမ္းက ထုတ္လႊတ္ေပးတဲ့ Oxytocin တို႕ပဲၿဖစ္ပါတယ္။ ရင္ေသြးငယ္ဟာ မိခင္ရဲ႕ သားၿမတ္ေခါင္းကို ငံုစို႕လိုက္မယ္ဆိုရင္ သားၿမတ္ေခါင္းထိပ္မွာရွိတဲ့ အာရံုေၾကာမ်ားကတဆင့္ မိခင္ဦးေႏွာက္အတြင္းမွာရွိတဲ့ ပစ္က်ဴထရီ ဂလင္း ကို လႈံ႕ေဆာ္ေပးပါတယ္။ ထိုအခါ ပစ္က်ဴထရီ ဂလင္းမ်ားမွ ပရိုလက္တင္ ႏွင့္ ေအာက္စီတိုစင္ ဟိုမႈန္းဓါတ္မ်ားကို စတင္ထုတ္လႊတ္ေပးပါတယ္။ Prolactin ( ပရိုလက္တင္ ) က ႏို႕ရည္ကို ဖြဲ႕စည္းေပးၿပီး ၊ Oxytocin ( ေအာက္စီတိုစင္ ) က သိုေလွာင္ထားတဲ့ ႏို႕ရည္မ်ားကို ရင္ေသြးငယ္ေသာက္သံုးဖို႕အတြက္ ညွစ္ခ်ေပးပါတယ္။ ထိုသို႕ ညွစ္ခ်ေပးတာကို ( Milk down reflux ) လို႕ေခၚပါတယ္။
ေဟာ္မႈန္းဓါတ္မ်ား၏ လုပ္ေဆာင္ပံုအဆင့္ဆင့္
ႏို႕ရည္ဖြဲ႕စည္းမႈဟာ ကိုယ္၀န္ ၁၆ ပါတ္ မွ ၂၀ ပါတ္တြင္ စတင္ခဲ့ေပမယ့္ Progesterone ( ပရိုဂ်က္စတီရုန္း ) ဓါတ္၏ တားဆီးမႈေၾကာင့္ ႏို႕ခ်ိဳထြက္ရွိၿခင္းမရွိပါဘူး ။ ကေလး မီးဖြားၿပီးေသာအခါ ပရိုဂ်က္စတီရုန္းဓါတ္ေတြ ေလွ်ာ့နည္းသြားၿပီး ႏို႕ရည္ဖြဲ႕စည္းမႈကို လုပ္ေဆာင္လာႏိုင္ပါတယ္။
မိခင္ႏို႕ရည္တြင္ပါ၀င္ေသာ ဓါတ္ပစၥည္းမ်ား
မိခင္ႏို႕ရည္ဟာ ရင္ေသြးငယ္တို႕ ၾကီးထြားရွင္သန္ဖို႕အတြက္ အေကာင္းဆံုးေသာ အစာအာဟာရၿဖစ္ပါတယ္။ အသက္ ၄လ မွ ၆ လအထိ အၿခားေသာ အစားအစာမေကြၽးဘဲ လံုေလာက္တဲ့ အာဟာရဓါတ္ေတြကို ရရွိေစပါတယ္။ ရင္ေသြးငယ္ရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္လိုအပ္ခ်က္ေပၚမွာမူတည္ၿပီး လံုေလာက္ေသာ ဗိုက္တာမင္ဓါတ္မ်ား ၊ အာဟာရဓါတ္မ်ား၊ မင္နရယ္ဓါတ္ပစၥည္းမ်ား ( Minerals ) ကို ၿဖည့္ဆည္းေပးၿပီး ေၾကညက္လြယ္ပါတယ္။
မိခင္ႏို႕ရည္မွာ ပါ၀င္တဲ့ ဓါတ္ပစၥည္းေတြကေတာ့ -
၁။ ကာဗိုဟုိက္ဒရိတ္ ( carbohydrate ) - မိခင္ႏို႕ရည္ထဲမွာအမ်ားဆံုးပါ၀င္တာကေတာ့ Lactose ၿဖစ္ၿပီး 6 - 7 g/dl ရွိပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္အတြက္လိုအပ္တဲ့ ကယ္စီယမ္ စုပ္ယူမႈမွာကူညီေပးပါတယ္။
၂။ ပရိုတင္း ( Proteins ) - ကေလးရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္ဟာ ပရိုတင္းအမ်ားၾကီး မေၿခဖ်က္ႏိုင္တဲ့အတြက္ မိခင္ႏို႕ရည္မွာ ပရိုတင္းဓါတ္အနည္းငယ္သာပါရွိပါတယ္။ ဒါ့အၿပင္ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ အာရုံေၾကာအတြက္လိုအပ္တဲ့ အမိုင္ႏိုအက္ဆစ္ ( Aminoacid ) ေတြပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီအမိုင္ႏိုအက္ဆစ္ေတြဟာ ႏြားႏို႕နဲ႕ ႏို႕မႈန္႕ေတြမွာ မပါရွိပါဘူး ။
၃။ အဆီ ( Fates ) - ႏို႕ရည္မွာ အာရံုေၾကာမ်ားအတြက္ လိုအပ္တဲ့ ဖက္တီးအက္ဆစ္ ( Polyunsaturated fatty acids) ေတြပါရွိပါတယ္။ ဒါ့အၿပင္ အသက္ကယ္ စတီးရြိဳက္ေဟာ္မုန္း ေတြဖြဲ႕စည္းမႈအတြက္လိုအပ္တဲ့ အၿခားေသာ fatty acids ေတြပါရွိပါတယ္။
၄။ ဗိုက္တာမင္ ႏွင့္ မင္နရယ္ဓါတ္မ်ား ( Vitamins and Minerals ) - အသက္ ၄ လမွ ၆ လအထိ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ လံုေလာက္တဲ့ ပမာဏပါရွိပါတယ္။ ( ဥပမာ- VitA, D, E, K , Iron, Zinc, Sodium, Potassium, Calcium ) .( မွတ္ခ်က္ - ႏို႕ရည္ထဲမွာ VitK ရဲ႕ ပါ၀င္မႈဟာနည္းပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကေလးငယ္ေမြးေမြးၿခင္း VitK 1mg ကိုအသားေဆးအေနနဲ႕ ထိုးေပးရပါတယ္။ VitK ဟာ ေသြးခဲႏိုင္မႈ( Blood Coagulation ) ကိုၿဖစ္ေစၿပီး ၊ လံုေလာက္တဲ့ ပမာဏမရွိပါက ေသြးယိုစီးမႈမ်ားၿဖစ္တတ္သည္ ။ )
၅။ အရည္ဓါတ္ ( Water and electrolytes ) - ေရပါ၀င္မႈ ၈၈ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိပါတယ္။
၆။ ခႏၶာကိုယ္ခုခံအားကို တိုးတက္ေစေသာဓါတ္ပစၥည္းမ်ား။( ဥပမာ- IgA , Interferon )
ဒီဓါတ္ပစၥည္းေတြဟာ ကေလးငယ္ရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္ ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈ ၊ ဥာဏ္ရည္ဥာဏ္ေသြးၿမင့္မားမႈ ၊ ခုခံအားၿမင့္မားတိုးတက္မႈတို႕ကို ၿဖစ္ေစၿပီး ေရာဂါအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ကာကြယ္ေပးထားပါတယ္။ ဓါတ္ပစၥည္းေတြရဲ႕ ပါ၀င္တဲ့ ပမာဏဟာ အၿမဲတမ္းပုံေသမရွိပါဘူး ။ ႏို႕တိုက္ေကြၽးတဲ့ သက္တမ္း ၊ အခ်ိန္အပိုင္းအၿခားေပၚမူတည္ၿပီး ေၿပာင္းလဲေနပါတယ္။ အဲဒီလို ကာလအပုိင္းအၿခားေပၚမွာမူတည္ၿပီး ႏို႕ရည္ကို အမ်ိဳးအစားမ်ားစြာ ထပ္မံခြဲၿခားထားပါတယ္။
ႏို႕ရည္အမ်ိဳးအစားမ်ား
၁။ Closterum ( ႏို႕ဦးရည္ )
မီးဖြားၿပီး ပထမ ၃ ရက္အတြင္းမွာ ထြက္တဲ့ ႏို႕ရည္ၿဖစ္ပါတယ္။ ဒီႏို႕ရည္မွာ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ အလြန္အေရးၾကီးတဲ့ Antibodies မ်ား ၊ ဗိုက္တာမင္ ပမာဏေတြပိုမိုပါ၀င္ပါတယ္။ အ၀ါေရာင္သန္းၿပီး ၊ အနည္းငယ္ပ်စ္ပါတယ္ ( yellow and thick ) ။ အနည္းငယ္သာထြက္ရွိေပမယ့္ ခႏၶာကိုယ္လိုအပ္ခ်က္အတြက္ လံုေလာက္တဲ့ ပမာဏကို ရရွိပါတယ္။ ဒီႏို႕ရည္ဟာ ကေလးငယ္ရဲ႕ ကိုယ္ခံအားကို ပိုမိုတိုးတက္ေစၿပီး ေရာဂါမ်ားမွ ကာကြယ္ေပးပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ အယူအဆလြဲမွားေနတာေလးကို တင္ၿပခ်င္ပါတယ္။ မိခင္အမ်ားစုဟာ ပထမဆံုးထြက္တဲ့ ႏို႕ရည္ အ၀ါေရာင္ေတြကို ကေလးငယ္ ၀မ္းပ်က္မွာ ဆိုးတယ္ဆိုၿပီး ညွစ္ထုတ္ၿပစ္တတ္ပါတယ္။ ကေလးငယ္ကို မတိုက္ေကြၽးပါဘူး ။ ဒါဟာလြဲမွားတဲ့ အယူအဆတစ္ခုပါ ။ ဒီႏို႕ရည္ဟာ ခုခံအားကိုၿမင့္မားေစတဲ့အတြက္ ေရာဂါမ်ား ၊ ၀မ္းပ်က္၀မ္းေလွ်ာၿခင္းမ်ားမွလဲ ကာကြယ္ေပးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကေလးငယ္ကို ကူးစက္ေရာဂါမ်ားမွကင္းေ၀းေစခ်င္တယ္ဆိုရင္ ဒီႏို႕ရည္ကို မၿဖစ္မေနတိုက္ေကြၽးရပါမယ္ ။
၂။ Transitional Milk
ႏို႕ဦးရည္ထြက္ၿပီး ေနာက္ ၂ ပါတ္အတြင္း ထြက္တဲ့ ႏို႕ရည္ကိုေတာ့ Transitional Milk လို႕ေခၚပါတယ္။ အဆီနဲ႕ သၾကားဓါတ္ေတြပိုမိုပါ၀င္ပါတယ္။
၃။ Mature Milk
မီးဖြားၿပီး ၂ ပါတ္ေနာက္ပိုင္းထြက္တဲ့ ႏို႕ရည္ေတြကိုေတာ့ Mature Milk လို႕ေခၚပါတယ္။ ဒီႏို႕ရည္ဟာ အၿဖဴေရာင္ၿဖစ္လာၿပီး ၊ ႏို႕ဦးရည္လို ပ်စ္ေနေတာ့ပါဘူး ။ ခႏၶာကိုယ္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဖို႕အတြက္ လိုအပ္တဲ့ အာဟာရဓါတ္ေတြ လံုေလာက္စြာပါ၀င္ပါတယ္။
၄။ Preterm Milk
ကိုယ္၀န္ ၃၇ ပါတ္မတိုင္မီ ေမြးဖြားတဲ့ ကေလးေတြကို လမေစ့တဲ့ ကေလး ( Preterm ) လို႕ေခၚပါတယ္။ လမေစ့တဲ့ ကေလးငယ္ေတြကို ေမြးဖြားထားတဲ့ မိခင္ကထြက္တဲ့ ႏို႕ရည္ကိုေတာ့ Preterm Milk လို႕ေခၚပါတယ္။ လမေစ့တဲ့ ကေလးေတြဟာ ပရိုတင္း၊ ဆိုဒီယမ္ ၊ ကယ္လိုရီ ၊ Iron ၊ Immunoglobulins ဓါေတြပိုမိုလိုအပ္တဲ့ အတြက္ Preterm Milk မွာ အဲဒီဓါတ္ေတြ ပိုမိုပါရွိပါတယ္။
ႏို႕ရည္အမ်ိဳးအစားမ်ား
ႏို႕တိုက္ေကြၽးၿခင္းေၾကာင့္ရႏိုင္ေသာ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ား
ႏို႕တိုက္ေကြၽးၿခင္းဟာ မိခင္ေရာ ၊ ကေလးအတြက္ပါ တန္ဖိုးမၿဖတ္ႏိုင္တဲ့ အက်ိဳးေက်းဇူးေတြကိုရရွိပါတယ္။
ကေလးငယ္အတြက္ရရွိႏိုင္ေသာအက်ိဳးေက်းဇူးမ်ား-
၁။ မိခင္ႏို႕ဟာ ကေလးငယ္အတြက္လံုေလာက္တဲ့အာဟာရဓါတ္ကိုေပးပါတယ္။ အခ်ိန္မေရြးရရွိႏိုင္ၿပီး ၊ အလြယ္တကူေၾကညက္လြယ္ပါတယ္။ လတ္ဆတ္ပါတယ္။
၂။ ကေလးငယ္၏ ခုခံအားႏွင့္ အာရုံေၾကာဖြဲ႕စည္းမႈကို ေကာင္းမြန္ေစၿခင္း ။
၃။ ကေလးငယ္၏ အစာလမ္းေၾကာင္းႏွင့္ လုပ္ေဆာင္မႈကို ၿပည့္စံုေကာင္းမြန္ေစၿခင္း ။
၄။ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ အၿမင္အာရုံကိုပိုမိုေကာင္းမြန္ေစေသာ fatty acids ႏွင့္ amino acids မ်ားပါ၀င္ၿခင္း ။ ကေလးငယ္၏ ဥာဏ္ရည္၊ ဥာဏ္ေသြး ပိုမိုၿမင့္မားေစၿခင္း ။ ( ႏို႕တိုက္ေသာကေလးမ်ားရဲ႕ IQ ဟာ ၊ ႏို႕မႈန္႕တိုက္ေသာကေလးမ်ားရဲ႕ IQ ထက္ 8-10 points ပိုမ်ားပါတယ္)။
၅။ ခုခံအားစနစ္ကို ပိုမိုေကာင္းမြန္ေစေသာေၾကာင့္ ေရာဂါအမ်ိဳးမိ်ဳးမွ ကာကြယ္ေပးပါတယ္။( ဥပမာ -၀မ္းပ်က္၀မ္းေလွ်ာၿခင္း ၊ အသက္ရႈလမ္းေၾကာင္းေရာဂါမ်ား ) ။
၆။ ကေလးငယ္၏ သြားႏွင့္ ေမးရိုးဖြဲ႕စည္းမႈကို မွန္ကန္ေကာင္းမြန္ေစၿပီး ၊ စကားေၿပာဆိုႏိုင္မႈကို ကူညီေပးပါတယ္။
၇။ ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးကို ကာကြယ္ေပးေသာ PABA - Para Amino Benzoic Acid ပါ၀င္ၿခင္း ။
၈။ ကေလးငယ္၏ ေတြးေခၚႏိုင္စြမ္းကို တိုးတက္ေစၿခင္း ။
၉။ မိခင္ႏွင့္ ရင္ေသြးၾကား ခ်စ္ၾကည္မႈကို ပိုမိုခိုင္မာေစၿခင္း ။
၁၀။ Food allergies မ်ားမွကာကြယ္ေပးၿခင္း ။
မိခင္အတြက္ရရွိႏိုင္ေသာ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ား-
၁။ ေငြေၾကးကုန္က်မႈမရွိၿခင္း ။
၂။ သားအိမ္က်ံဳ႕ အားေကာင္းေစေသာေၾကာင့္ မီးဖြားၿပီး ေသြးဆင္းၿခင္း ( Post Partum Bleedings ) မ်ားမွ ကာကြယ္ေပးၿခင္း ။
၃။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္စဥ္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္တက္ၿပီး ၀လာတတ္ပါတယ္။ ႏို႕တိုက္ေကြၽးၿခင္းၿဖင့္ ကိုယ္၀န္မေဆာင္မီက ကိုယ္အေလးခ်ိန္ကို ၿပန္လည္ရရွိေစပါတယ္။
၄။ ႏို႕တိုက္ေကြၽးၿခင္းၿဖင့္ ရင္သားကင္ဆာ ၊ မမိ်ဳးဥ ကင္ဆာ ( Ovarin cancer ) ၊ သားအိမ္ကင္ဆာ ႏွင့္ အရိုးမ်ား ပြၿပီး က်ိဳးဆတ္ေစေသာ Osteoporosis ေရာဂါမ်ားမွ ကာကြယ္ေပးၿခင္း ။
၅။ ရင္ေသြးငယ္ကို မိခင္ႏို႕တစ္မ်ိဳးတည္းသာ တိုက္ေကြၽးပါက မိခင္ မမ်ိဳးဥေၾကြၿခင္း Ovulation ကိုတားဆီးေပးသၿဖင့္ ေနာက္ထပ္ကိုယ္၀န္မရရွိႏိုင္ပါ။ ထိုကာလတြင္ ဓမၼတာထိန္ေနတတ္ၿပီး ကုိယ္၀န္တားေဆးမ်ားကဲ့သို႕ပင္ ၉၈-၉၉ ရာခိုင္ႏႈန္းထိ သားဆက္ၿခားေစပါတယ္။ ထိုသို႕သားဆက္ၿခားၿခင္းကို LAM - Lactational Amenorrhea Method လို႕ေခၚပါတယ္။
၆။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါရွင္ မိခင္မ်ားအတြက္ Insulin အသံုးၿပဳရေသာ ပမာဏကို ေလွ်ာ့နည္းေစပါတယ္။
၇။ မိခင္ႏွင့္ ရင္ေသြးၾကား ခ်စ္ၾကည္မႈကို ပိုမိုခိုင္မာေစပါတယ္။
ႏို႕ထြက္နဲေစေသာအေၾကာင္းအရင္းမ်ား
၁။ ကေလးကို ခြဲစိတ္ေမြးဖြားၿခင္းေၾကာင့္ ႏို႕ရည္ထြက္ရွိမႈ ေႏွာင့္ေႏွးတတ္ပါတယ္။
၂။ ႏို႕ဗူးတိုက္ေကြၽးၿခင္းေၾကာင့္လည္း ႏို႕ထြက္နဲေစပါတယ္။
၃။ ကေလးႏို႕ဆာေနခ်ိန္တြင္ မတိုက္ဘဲထားၿခင္း ။
၄။ မိခင္ႏို႕အၿပင္ အၿခားေသာ အစားအစာမ်ားေကြၽးၿခင္း ။
၅။ သေႏၶတားေဆးမ်ားသံုးစြဲၿခင္း ။
၆။ သားၿမတ္နာက်င္မႈေၾကာင့္ ႏို႕တိုက္ေကြၽးရန္ စိုးရြံ႕ၿခင္း ( ဥပမာ- သားၿမတ္ေရာင္ရမ္းၿခင္း ၊ သားၿမတ္ေခါင္းကြဲၿခင္း ၊ အနာၿဖစ္ၿခင္း ) ။
ဘယ္အခ်ိန္မွာ ႏို႕စတင္တိုက္ရမလဲ
ေစာႏိုင္သမွ်ေစာေစာတိုက္ေကြၽးရပါမယ္။ ရိုးရိုးဖြားၿမင္ေသာကေလးမ်ားကို မီးဖြားၿပီး ၃၀ မိနစ္အတြင္းစတင္တိုက္ေကြၽးရပါမယ္။ ခြဲစိတ္ေမြးဖြားေသာကေလးမ်ားအတြက္ မိခင္ ေမ့ေဆးၿပယ္ေသာအခ်ိန္က စတင္ၿပီးတိုက္ေကြၽးႏိုင္ပါတယ္။
တစ္ေန႕ဘယ္ႏွစ္ၾကိမ္တိုက္ေကြၽးရမလဲ
ကေလးဆာေသာ အခ်ိန္တိုင္းတိုက္ေကြၽးပါ။ အနည္းဆံုး တစ္ေန႕ကို ၇ ၾကိမ္မွ ၁၁ ၾကိမ္ထိ တိုက္ေကြၽးရပါမယ္။
ၿဖည့္စြက္စာ လိုအပ္ပါသလား
ကေလး အသက္ ၄ လမွ ၆ လအထိ မိခင္ႏို႕ရည္တစ္မ်ိဳးတည္းသာ လိုအပ္ပါတယ္။
ႏို႕တိုက္ေကြၽးစဥ္ေရွာက္ၾကဥ္ရမည့္အခ်က္မ်ား
ေဆးလိပ္ေသာက္ၿခင္း ၊ အရက္ေသာက္ၿခင္း တို႕ကိုေရွာင္ၾကဥ္ရပါမယ္။ ကင္ဆာေဆးသံုးစြဲေနသူမ်ားအေနနဲ႕ ႏို႕တိုက္ေကြၽးၿခင္းမၿပဳသင့္ပါဘူး ။ ထို႕အၿပင္ တီဘီေရာဂါ ၊ ခုခံအားက်ခင္းမႈေရာဂါ ကူစက္ခံထားရေသာ မိခင္မ်ားအေနနဲ႕လဲ ႏို႕တိုက္ေကြၽးၿခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္သင့္ပါတယ္။
ဘယ္အခါမွာၿဖည့္စြက္စာ ေကြၽးသင့္ပါသလဲ
ကေလးငယ္အသက္ ၄ လေက်ာ္လာလွ်င္ ခႏၶာကိုယ္ ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈအတြက္ အာဟာရ ပိုမိုလိုအပ္လာသၿဖင့္ မိခင္ႏို႕အၿပင္ အၿခားၿဖည့္စြက္စာမ်ားကိုလဲ စတင္ေကြၽးေမြးသင့္ပါတယ္။
ကေလးကိုယ္အေလးခ်ိန္ဘယ္ေလာက္တက္သင့္သလဲ
ႏို႕တိုက္ေကြၽးေနေသာကေလးမ်ားအေနနဲ႕ ေအာက္ပါႏႈန္းအတိုင္း ကိုယ္အေလးခ်ိန္တက္ပါတယ္။ -
အသက္ ၄ လ အထိ တစ္ပါတ္လွ်င္ ၁၇၀ ဂရမ္
အသက္ ၄ လမွ ၆ လအထိ တစ္ပါတ္လွ်င္ ၁၁၃ မွ ၁၄၂ ဂရမ္
အသက္ ၆ လမွ ၁ ႏွစ္အထိ တစ္ပါတ္လွ်င္ ၅၇ ဂရမ္မွ ၁၁၃ ဂရမ္ ။
အၾကမ္းဖ်င္းအားၿဖင့္ အသက္ ၄ လအခ်ိန္တြင္ ေမြးဖြားစဥ္က ရွိေသာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ထက္ ၂ ဆ ရွိရပါမယ္။
Exclusive Breast Feeding
Exclusive breast feeding ဆိုတာ တၿခားအစား အစာမ်ား မေကြၽးဘဲ မိခင္ႏို႕တစ္မ်ိဳးတည္းတိုက္ေကြၽးၿခင္းကိုေခၚပါတယ္။ ကေလးငယ္ကို မိခင္ႏို႕မွတပါး ေရေတာင္မွ မတိုက္ရပါဘူး ။ ေရတိုက္ဖို႕လဲ မလိုအပ္ပါဘူး ။ မိခင္ႏို႕မွာ ေရဓါတ္ပါ၀င္မႈက ၈၈ ရာခိုင္ႏႈန္းပါ၀င္တဲ့အတြက္ ေရထပ္မံတိုက္ေကြၽးစရာမလိုပါဘူး ။ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕၏ သတ္မွတ္ခ်က္အရ ကေလး အသက္ ၆ လအထိ မိခင္ႏို႕တစ္မ်ိဳးတည္းကိုသာ တိုက္ေကြၽးသင့္ပါတယ္။
လုပ္ငန္းခြင္၀င္ေသာ မိခင္မ်ားဘယ္လိုႏို႕တိုက္ေကြၽးမလဲ
လုပ္ငန္းခြင္၀င္ေသာ မိခင္မ်ားအေနနဲ႕ မိမိရင္ေသြးကို ဆက္လက္ႏို႕တိုက္ေကြၽးလို႕ရပါတယ္။ အလုပ္မသြားမီ ႏို႕ရည္ကို စနစ္တက် သန္႕ရွင္းစြာ ညွစ္ယူၿပီး ၊ သန္႕ရွင္းေသာ ဖန္ခြက္အတြင္းသုိေလွာင္ထားၿပီး တိုက္ေကြၽးသင့္ပါတယ္။ ညွစ္ထားေသာ ႏို႕ရည္မ်ား ( Expressed Breastmilk ) မ်ားကို ေအးေသာ ေနရာမွာထားရပါမယ္။ သို႕ေသာ္ ေရခဲရေလာက္ေအာင္ မေအးရပါ။ အလြန္ေအးပါက ႏို႕ရည္အတြင္းရွိ အခ်ိဳ႕ေသာ ဆဲလ္မ်ား ေသသြားတတ္ေသာၾကာင့္ ႏို႕ရည္ကို ခဲမထားရပါ။ အနည္းငယ္ေအးလွ်င္ရပါသည္။
ကမၻာ့ႏို႕ခ်ိဳတိုက္ေကြၽးေရး ရက္သတၱပါတ္
ႏွစ္စဥ္ ၾသဂုတ္လ ၁ ရက္မွ ၇ ရက္ထိ ကမၻာ့ႏို႕ခ်ိဳတိုက္ေကြၽးေရး ရက္သတၱပါတ္အၿဖစ္သတ္မွတ္ၿပီး ႏိုင္ငံအသီးသီးတြင္ မိခင္ႏို႕တိုက္ေကြၽးေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ေနၾကပါတယ္။ ၿမန္မာႏိုင္ငံမွာလဲ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္က စတင္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။
ယခုေနာက္ပိုင္းဖြံ႕ ၿဖိဳးတိုးတက္လာေသာကာလတြင္ မိခင္ႏို႕တိုက္ေကြၽးမႈမွာနည္းပါးလာၿပီး ၊ ႏို႕မႈန္႕ႏွင့္ အၿခားေသာ ႏို႕အစားထိုးပစၥည္းမ်ားကို အသံုးၿပဳလာၾကပါတယ္။ ထိုအခါ အာဟာရမလံုေလာက္ၿခင္း ၊ ကူးစက္ေရာဂါမ်ားပိုမို ကူးစက္ခံရၿခင္း ၊ အခ်ိန္မတန္ဘဲ အသက္ဆံုးရႈံးရၿခင္းမ်ားကို ၾကံဳေတြ႕လာရပါတယ္။တို႕ေၾကာင့္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးက ၁၉၉၀ ခုႏွစ္မွာ ႏို႕မႈန္႕ႏွင့္ အၿခားႏို႕အစားထိုးပစၥည္းမ်ား ေၾကာ္ၿငာေရာင္းခ်ၿခင္းကို တားၿမစ္သည့္ ေၾကညာခ်က္ ( Innocenti Declaration ) ကိုထုတ္ၿပန္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေၾကညာခ်က္မွာ ေအာက္ပါအခ်က္အလက္မ်ားလဲပါ၀င္ပါတယ္။
၁။ ႏို႕မႈန္႕ႏွင့္ ႏို႕အစားထိုးပစၥည္းမ်ားကို ေၾကာ္ညာၿခင္းမၿပဳရ။
၂။ ထိုပစၥည္းမ်ားကို မိခင္မ်ားသို႕ နမူနာ မၿဖန္႕ေ၀ရ ။
၃။ နမူနာေပးၿခင္း ၊ ေစ်းေလွ်ာ့ၿခင္းကဲ့သို႕ေသာ အေရာင္းၿမွင့္တင္ၿခင္းမ်ိဳးမလုပ္ရ။
၄။ နမူနာမ်ားကို က်န္းမာေရး၀န္ထမ္းမ်ားအား မေပးရ။
၅။ ဗူးခြံမ်ားတြင္ ကေလးငယ္ပံုမ်ား ၊ ႏို႕အစားထိုးပစၥည္းမ်ားကို ေၾကာ္ညာသည့္ စာတမ္းမ်ားေရးသားၿခင္းမၿပဳရ ။
ကုမၸဏီမ်ား ၊ ထုတ္လုပ္ေသာ စက္ရံုမ်ားသည္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ၾကီးက ထုတ္ၿပန္ထားေသာ ဥပေဒမ်ားအရ အေရးယူၿခင္းခံရပါမယ္။ ဒါေၾကာင့္ လူ႕စြမ္းအားအရင္းအၿမစ္ၿဖစ္တဲ့ ရင္ေသြးငယ္တို႕ ဘ၀ က်န္းမာရွင္သန္ေစဖို႕အတြက္ မိခင္ႏို႕တိုက္ေကြၽးၾကပါလို႕ ႏိႈးေဆာ္လိုက္ရပါတယ္။ ေလးစားစြာၿဖင့္ -
ႏို႕တိုက္ေကြၽးသည့္ ခႏၶာကိုယ္အေနအထား
ကိုးကားစာရင္း : -
၁။ Ghai Essential Pediatrics , 5th edition.
၂။ http://en.wikipedia.org/wiki/Breastfeeding
၃။ http://www.nes.scot.nhs.uk/pharmacy/breastfeeding/topic4/physiology.html
၄။ http://www.fertilityuk.org/nfps50.html
၅။ http://www.growingwell.com/faqs/genfaqsbreastfeeding.htm
၆။ http://www.faqs.org/nutrition/Ar-Bu/Breastfeeding.html
၇။ http://www.mamadearest.ca/en/info/benefits_breastfeeding.htm
၈။ http://www.youtube.com/watch?v=cSb3XT88YxY
၉။ www.youtube.com
က်ိန္စာသင့္ေနသူေလးမ်ား ( TOF )
ကြၽန္ေတာ္တင္ၿပမယ့္ က်ိန္စာသင့္ေနသူေလးေတြကေတာ့ ေမြးရာပါ ႏွလံုးေရာဂါရွင္ေလးမ်ားအေၾကာင္းပါ ။ ေမြးရာပါ ႏွလံုးေရာဂါ ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိသည့္အထဲက TOF ( Tetralogy Of Fallot ) လို႕ေခၚတဲ့ ႏွလံုးေရာဂါအမ်ိဳးအစားကို ခံစားေနၾကရတာပါ။ ဒီလိုေရာဂါရွင္ေလးေတြဟာ မၾကာခဏဆိုသလို ရုတ္တရက္ တစ္ကိုယ္လံုးၿပာႏွမ္းၿပီး ( cyanosis ) ၊ သတိလစ္ၿခင္းမ်ားကို ခံစားရတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေရာဂါကို တနည္းအားၿဖင့္ ( Tet Spell or Blue Spell ) လို႕လည္းေခၚၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႕လို႕ က်ိန္စာသင့္ေနသူေလးမ်ား ( သို႕ ) အၿပာေရာင္က်ိန္စာထဲက သူ႕တို႕ေလးေတြအေၾကာင္းကို တင္ၿပေပးလိုက္ပါတယ္။
TOF ( Tetralogy Of Fallot ) ဆုိတာဘာလဲ
TOF ဆိုတာကေတာ့ ေမြးရာပါ ႏွလံုးေရာဂါတစ္ခုပါ။ Tetra ဆိုတာ ေလးခု ၊ ေလးမ်ိဳး ဆိုတဲ့အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ ဒီေရာဂါမွာ ထင္ရွားတဲ့ လကၡဏာအခ်က္ ၄ ခ်က္ရွိတဲ့အတြက္ tetra ဆိုတဲ့စကားလံုးကို အသံုးၿပဳထားတာပါ။ Fallot ဆိုတာကေတာ့ ဒီေရာဂါကို စတင္ တင္ၿပခဲ့သူ ၿပင္သစ္ေဆးပညာရွင္ Etienne Fallot ရဲ႕အမည္ကို ဂုဏ္ၿပဳေခၚဆိုထားၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။ ၁၈၈၈ ခုႏွစ္မွာ တင္ၿပခဲ့ၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။ TOF မွာ ပါရွိတဲ့ အဓိကလကၡဏာ ၄ ခုကေတာ့ -
၁။ ႏွလံုးေသြးလႊတ္ခန္း ႏွစ္ခုၾကားရွိ နံရံတြင္ အေပါက္ပါရွိၿခင္း ( VSD - Ventricular Septal Defect )။
၂။ အဆုတ္ေသြးေၾကာမၾကီးက်ဥ္းေၿမာင္းေနၿခင္း ( Pulmonary Stenosis ) - ဒီေနရာမွာ ၂ မ်ိဳးထပ္ခြဲႏိုင္ပါတယ္။ အဆို႕ရွင္မ်ားက်ဥ္းေၿမာင္းေနပါက ( Pulmonary Valvular Stenosis ) လို႕ေခၚၿပီး ၊ အဆို႕ရွင္ေတြရဲ႕ ေအာက္နားမွာက်ဥ္းေၿမာင္းေနပါက ( Infundibular Stenosis ) လို႕ေခၚပါတယ္။
၃။ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီး ေနရာလြဲမွားစြာတည္ရွိၿခင္း ( Overriding Of Aorta )။
၄။ ႏွလံုးညာဘက္ ေသြးလႊတ္ခန္း ၾကြက္သားမ်ား သာမန္ထက္ၾကီးထြားလာၿခင္း ( Right Ventricular Hypertrophy )။
အၿဖစ္မ်ားတတ္ပါသလား
ေမြးရာပါ ႏွလံုးေရာဂါေတြရဲ႕ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိပါတယ္။ ကေလးငယ္ ၁၅၀၀ ေမြးမယ္ဆိုရင္ TOF တစ္ေယာက္ပါရွိပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႕ၿမန္မာႏိုင္ငံမွာလည္း ဒီလို ကေလးငယ္ေလးေတြ အေၿမာက္အမ်ားရွိပါတယ္။ TOF ဟာ အၿခားေသာ ေမြးရာပါေရာဂါမ်ား ( ဥပမာ - Down's Syndrome ) ႏွင့္လည္း အတူတူတြဲဖက္ေတြ႕ရွိရတတ္ပါတယ္။
ႏွလံုးႏွင့္ ေသြးလွည့္ပတ္စီးဆင္းပံု
TOF အေၾကာင္းကို နားလည္သေဘာေပါက္ဖို႕အတြက္ က်န္းမာတဲ့ ႏွလံုးတစ္ခုဘယ္လို အလုပ္လုပ္တယ္ဆိုတာကို ဦးစြာသိရွိဖို႕လိုပါတယ္။ကေလးတစ္ေယာက္ရဲ႕ ႏွလံုးဟာ အဲဒီကေလးရဲ႕ လက္သီးဆုပ္ ပမာဏခန္႕သာရွိၿပီး ၊ တစ္ေန႕ကို အၾကိမ္ ၁၀၀,၀၀၀ ထိခုန္ပါတယ္။ ႏွစ္လံုးရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းပံုကိုၾကည့္မယ္ဆိုရင္ အခန္း၄ ခန္းရွိပါတယ္-
*ေသြး၀င္ခန္း ( Atrium )ႏွစ္ခန္း၊
*ေသြးလႊတ္ခန္း ( ventricle ) ႏွစ္ခန္းပါရွိပါတယ္။
ေသြး၀င္ခန္းတစ္ခုႏွင့္ တစ္ခုအၾကားမွာ ပိုုင္းၿခားထားေပးတဲ့ နံရံ ( Atrial Spetum ) ပါရွိသလို ၊ ေသြးလႊတ္ခန္းတစ္ခုႏွင့္ တစ္ခုအၾကားမွာလဲ ပိုင္းၿခားထားေပးတဲ့ နံရံ ( Ventricular Septum )ပါရွိပါတယ္။ ေသြး၀င္ခန္းနဲ႕ ေသြးလႊတ္ခန္းေတြကိုေတာ့ အဆို႕ရွင္ ( Valve ) ေတြနဲ႕ ပိုင္းၿခားထားပါတယ္။
ႏွလံုး၏ အစိတ္အပိုင္းမ်ား
လူတစ္ေယာက္အသက္ရွင္ဖို႕ အတြက္ မရွိမၿဖစ္လိုအပ္ေနတာကေတာ့ ေအာက္စီဂ်င္ပဲၿဖစ္ပါတယ္။ ဆဲလ္ေတြရွင္သန္ဖို႕ ၊ အဂၤ ါအစိတ္အပိုင္းေတြ ပုံမွန္အတိုင္းအလုပ္လုပ္ဖို႕ ေအာက္စီဂ်င္ဟာ အဓိက ေရးပါတဲ့ အခန္းကေန ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီလို ေအာက္စီဂ်င္ကို ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းအသီးသီးက အသံုးၿပဳႏိုင္ဖို႕အတြက္ အဆုတ္နဲ႕ ႏွလံုး အပါအ၀င္ ေသြးလွည့္ပတ္မႈစနစ္ အားလံုးက လုပ္ေဆာင္ေပးၾကပါတယ္။ ေလထဲမွာပါလာတဲ့ ေအာက္စီဂ်င္ေတြဟာ အဆုတ္ကေနတစ္ဆင့္ အဆုတ္ထဲမွာရွိတဲ့ ေသြးေၾကာေတြထဲက ေသြးထဲကုိေရာက္ရွိသြားၾကပါတယ္။ ထို႕ေနာက္ အဲဒီလို ေအာက္စီဂ်င္ၿပည့္၀ေနတဲ့ေသြးေတြကို ႏွလံုးဆီကို သယ္ေဆာင္သြားပါတယ္။ ႏွလံုးရဲ႕ ဘယ္ဘက္ေသြး၀င္ခန္းအတြင္းေရာက္ရွိလာပါတယ္။ထို႕ေနာက္ အဆို႕ရွင္ ( Mitral Valve ) ကိုၿဖတ္သန္းကာ ဘယ္ဘက္ေသြးလႊတ္ခန္းအတြင္းေရာက္ရွိပါတယ္။ ထိုမွတဆင့္ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီးကို ၿဖတ္သန္းကာ ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းအသီးသီးဆီကိုေရာက္ရွိသြားပါတယ္။ ခႏၶာကိုယ္အတြက္ လိုအပ္တဲ့ ေအာက္စီဂ်င္ေတြကို အသံုးၿပဳၿပီးတဲ့အခါမွာ မလိုအပ္ေတာ့တဲ့ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာင္ဆိုဒ္ေတြ ထြက္လာပါတယ္။ အဲဒီ ဓါတ္ပစၥည္းေတြဟာ ေသြးထဲကိုေရာက္ရွိလာၿပီး ေသြးၿပန္ေၾကာမ်ားမွတဆင့္ ႏွလံုးရဲ႕ ညာဘက္ ေသြး၀င္ခန္းထဲကို ေရာက္ပါတယ္။ညာဘက္ ေသြး၀င္ခန္းမွတဆင့္ အဆို႕ရွင္ ( Tricuspid Valve ) ကိုၿဖတ္သန္းၿပီး ညာဘက္ေသြးလႊတ္ခန္းထဲကိုေရာက္ရွိလာပါတယ္။ ထို႕ေနာက္ အဆုတ္ထဲကိုၿပန္လည္ေရာက္ရွိၿပီး ကာဗြန္ဒိုင္ေအာင္ဆိုဒ္ေတြကို စြန္႕ထုတ္ၿပီး ၊ ေအာက္စီဂ်င္ကို ၿပန္လည္ သယ္ယူပါတယ္။ ဒါကေတာ့ ႏွလံုးနဲ႕ ေသြးလည္ပတ္မႈအဖြဲ႕အစည္း ရဲ႕ လုပ္ေဆာင္မႈပဲၿဖစ္ပါတယ္။
TOF တြင္ ေသြးလွည့္ပတ္စီးဆင္းပံု
TOF မွာ ခႏၶာကိုယ္ကေန ႏွလံုးထဲကို၀င္ေရာက္လာတဲ့ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုဒ္ေတြသာပါ၀င္တဲ့ ေသြး ( Deoxygenated Blood ) ေတြဟာ ႏွလံုးရဲ႕ ညာဘက္ ေသြးလႊတ္ခန္းထဲကိုေရာက္ရွိလာပါတယ္။ သာမန္ႏွလံုးတြင္ ညာဘက္ ေသြးလႊတ္ခန္းထဲကေသြးေတြဟာ အဆုတ္ေသြးေၾကာကိုၿဖတ္သန္းၿပီး အဆုတ္ဆီကိုေရာက္ရွိရမယ့္အစား ၊ TOF တြင္အဆုတ္ေသြးေၾကာက်ဥ္းေၿမာင္းေနတဲ့အတြက္ ေသြးေတြဟာ အဆုတ္ဆီကို မ၀င္ေရာက္ႏိုင္ဘဲ ညာဘက္ေသြးလႊတ္ခန္းထဲမွာ စုေအာင္းေနပါတယ္။ ထိုအခါ ညာဘက္ေသြးလႊတ္ခန္း အတြင္း ေသြးဖိအားမ်ားလာပါတယ္။ ညာဘက္ေသြးလႊတ္ခန္းဟာ သာမန္ထက္ပိုအလုပ္လုပ္ရတဲ့အတြက္ ေသြးလႊတ္ခန္းၾကြက္သားေတြဟာ သာမန္ထက္ပိုၾကီးထြားလာပါတယ္ ( Ventricular Hypertrophy )။ ဒီလိုေသြးဖိအားေတြမ်ားလာတဲ့ အခါ ညာဘက္ ေသြးလႊတ္ခန္းအတြင္းက ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုဒ္ပါတဲ့ေသြးေတြဟာ ေသြးလႊတ္ခန္းႏွစ္ခုၾကားမွာရွိတဲ့ အေပါက္ကတဆင့္ ဘယ္ဘက္ေသြးလႊတ္ခန္းအတြင္းေရာက္ရွိသြားၿပီး အဆုတ္ကေနလာတဲ့ ေအာက္စီဂ်င္ပါတဲ့ ေသြး ( Oxygenated Blood ) ေတြနဲ႕ေရာသြားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဘယ္ဘက္ေသြးလႊတ္ခန္းအတြင္းမွ ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းေတြဆီကို သြားတဲ့ ေသြးေတြဟာ ေအာက္စီဂ်င္ႏွင့္ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုဒ္ ႏွစ္မ်ိဳးလံုးပါ၀င္တဲ့အတြက္ ဆဲလ္မ်ားတြင္ လံုေလာက္တဲ့ ေအာက္စီဂ်င္ပမာဏကို မရၾကပါဘူး။ ေအာက္စီဂ်င္မလံုေလာက္တဲ့အတြက္ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြဟာလည္း ပံုမွန္အတိုင္းမလုပ္ေဆာင္ႏိုင္ေတာ့ပါဘူး ။ ဥပမာ - ဦးေႏွာက္ဆီသို႕ ေအာက္စီဂ်င္မလံုေလာက္ပါက ဦးေႏွာက္ဆဲလ္မ်ားေသဆံုးသြားၿပီး အသက္ဆံုးရႈံးမႈမ်ား ၿဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ေအာက္စီဂ်င္မလံုေလာက္တဲ့ လကၡဏာေတြအေနနဲ႕ ၿပာႏွမ္းၿခင္း ( Cyanosis ) ၊ သတိလစ္ၿခင္း ( Loss of consciousness ) တို႕ကိုေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။
ေသြးလည္ပတ္စီးဆင္းပံု
ဘာေၾကာင့္ၿဖစ္ရတာလဲ
TOF ၿဖစ္ေစတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းအရင္းကိုေတာ့ မသိရွိရေသးပါဘူး ။ မ်ိဳးရိုးလိုက္ၿခင္းေၾကာင့္လဲ ဒီေရာဂါရႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ - မိဘမ်ားတြင္ ေမြးရာပါ ႏွလံုးေရာဂါတစ္ခုခုရွိပါက ေမြးလာေသာကေလးမွာ TOF ၿဖစ္ႏိုင္ေၿခရွိပါတယ္။ ဒါ့အၿပင္ မ်ိဳးရိုးဗီဇႏွင့္ဆိုင္ေသာေမြးရာပါ ေရာဂါမ်ား ( ဥပမာ - Down's Syndrome , DiGeorge's Syndrome ) တြင္ TOF ကိုပါ တြဲဖက္ေတြ႕ရွိရေလ့ရွိပါတယ္။ ေရာဂါၿဖစ္ေစတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းအရင္းကိုမသိရွိေပမယ့္ ေအာက္ပါအေၿခအေနေတြေၾကာင့္ TOF ၿဖစ္ႏိုင္တယ္လို႕ ယူဆၾကပါတယ္။
၁။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္မ်ား အရက္( Alcohol ) ေသာက္ၿခင္း ။
၂။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္မ်ား အဟာရခ်ိဳ႕တဲ့ၿခင္း ( Poor nutrition during pregnancy )။
၃။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္စဥ္ ဗိုင္းရပ္စ္ေရာဂါ ( Viral Infection ) ခံစားရၿခင္း ။( eg. German Measles- rubella )
၄။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္တြင္ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ( Diabetes ) ရွိၿခင္း ။
၅။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္၏ အသက္ ၄၀ ေက်ာ္ၿခင္း ။
လကၡဏာမ်ား
TOF ကေလးငယ္ေတြမွာ အဓိကေတြ႕ရတဲ့ လကၡဏာေတြကေတာ့ -
၁။ ေအာက္စီဂ်င္ပမာဏေလွ်ာ့နည္းၿခင္းေၾကာင့္ ၿပာႏွမ္းၿခင္း ( Cyanosis ) ၊ အထူးသၿဖင့္ မ်က္ႏွာ ၊ ႏႈတ္ခမ္းႏွင့္ လက္ေခ်ာင္းေလးေတြမွာေတြ႕ရတတ္ပါတယ္။
၂။ အပင္ပန္းမခံႏိုင္ၿခင္း ။
၃။အစာစားရာတြင္ခက္ခဲၿခင္း ( Poor Feeding )။
၄။ ၿပင္းထန္ေသာ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားမႈမ်ားၿပဳလုပ္ပါက ေအာက္စီဂ်င္ ပမာဏ ရုတ္တရက္က်ဆင္းၿပီး တစ္ကိုယ္လံုးၿပာႏွမ္းကာ သတိလစ္ၿခင္း ( Tet Spells ) ။မၾကာခဏ ခံစားရတတ္ပါတယ္။
၅။ ခႏၶာကိုယ္ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈေႏွးေကြးၿခင္း ။
၆။ လက္ေခ်ာင္းထိပ္ေလးမ်ား တင္းပုတ္ကဲ့သို႕ ၾကီးထြားလံုး၀န္းေနၿခင္း ( Clubbing ) ။
၇။ ႏွလံုးတြင္း ေသြးလွည့္ပတ္စီးဆင္းမႈတြင္ အတားအဆီးရွိေနၿခင္းေၾကာင့္ ႏွလံုးခုန္သံမွာ သာမန္ကဲ့သို႕ မဟုတ္ဘဲ ဆူညံသံမ်ား ရွိေနၿခင္း ( MurMur)။
ဒီလကၡာေတြဟာ ကေလးေမြးဖြားၿပီး ရက္သတၱပါတ္အနည္းငယ္အတြင္းမွာ ေပၚလာတတ္ပါတယ္။ မ်ားေသာအားၿဖင့္ ကေလးဟာ ငိုေနစဥ္ တစ္ကိုယ္လံုးၿပာလာၿပီး သတိလစ္ၿခင္းပံုစံမ်ိဳးအေနၿဖင့္ ေတြ႕ရွိသတိၿပဳမိႏိုင္ပါတယ္။
ဘယ္လိုသိရွိႏိုင္လဲ
အထက္ပါ လကၡာေတြအၿပင္ ေအာက္ပါ စမ္းသပ္စစ္ေဆးမႈမ်ားေၾကာင့္လဲ သိရွိႏိုင္ပါတယ္။
၁။ Echocardiogram
၂။ ECG - Electrocardiogram
၃။ Chest X'ray
၄။ Pulse Oximetry ၿဖင့္ ေသြးထဲရွိ ေအာက္စီဂ်င္ ပမာဏကိုတိုင္းတာၿခင္း ။
၅။ Cardiac Catheterization
ဘယ္လုိကုသမလဲ
အေရးေပၚကုသၿခင္း
ေသြးအတြင္းေအာက္စီဂ်င္ ရုတ္တရက္က်ဆင္းၿခင္းသည္ အသက္ဆံုးရႈံးမႈကိုၿဖစ္ေစႏိုင္တဲ့အတြက္ အေရးေပၚကုသဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ ကေလးဟာ ရုတ္တရက္ ၿပာလာၿပီး မူးလဲပါက ကေလးကို ေၿမၿပင္တြင္ ေဘးတစ္ေစာင္းလွဲခ်ထားပါ ။ ထို႕ေနာက္ ကေလး၏ ဒူးေခါင္းကို ရင္ဘတ္ကိုထိေလာက္ေအာင္ ေကြးထားေပးပါ။( Knee-Chest Position ) ။ ဒီပံုစံဟာ ေဆာင့္ေၾကာင့္ထိုင္တဲ့ပံုစံနဲ႕ဆင္တူပါတယ္။ ကေလးၾကီးေတြဟာ မၾကာခဏ ဒီလိုခံစားဖူးတဲ့အတြက္ ေနာက္တစ္ခါၿဖစ္လာပါက အလိုအေလွ်ာက္ မိမိတို႕ဘာသာ ေဆာင့္ေၾကာင့္ထိုင္ၿပီး ကုသသည့္ အေလ့အက်င့္ရသြားတတ္ပါတယ္။ ဒီလိုေဆာင့္ေၾကာင့္ထိုင္လိုက္တဲ့အတြက္ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီးထဲမွာရွိတဲ့ ေသြးဖိအားတက္လာပါတယ္။ ထိုမွတဆင့္ ဘယ္ဘက္ ေသြးလႊတ္ခန္းမအတြင္းရွိေသြးဖိအားပါတက္လာၿပီး ညာဘက္ေသြးလႊတ္ခန္းမွေသြး( Deoxygenated blood ) မ်ား ဘယ္ဘက္ေသြးလႊတ္ခန္းအတြင္း၀င္ေရာက္ၿခင္းကိုေလွ်ာ့နည္းေစပါတယ္။ ထိုသို႕ၿဖင့္ Deoxygenated Blood မ်ား ေသြးအတြင္း၀င္ေရာက္ၿခင္းကိုေလွ်ာ့နည္းေစပါတယ္။ သို႕ေသာ္ ထိုသို႕လကၡဏာမ်ိဳးခံစားရပါက နီးစပ္ရာ ေဆးရုံ ၊ ေဆးခန္းမ်ားသို႕ သြားေရာက္ၿပီး ထိေရာက္တဲ့ ကုသမႈကို ခံယူဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။
ခြဲစိတ္ကုသၿခင္း
TOF တြင္ရွိေနေသာ ႏွလံုးအတြင္း ခ်ိဳ႕ယြင္းမႈမ်ားကိုေတာ့ ခြဲစိတ္ကုသဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။
ဘယ္ေလာက္ထိအသက္ရွင္ႏိုင္လဲ
ခြဲစိတ္ကုသမႈမခံယူပါက TOF ေ၀ဒနာရွင္မ်ားရဲ႕ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းသာ အသက္ ၂၀ ေက်ာ္ထိအသက္ရွင္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါဟာ ကာလၾကာရွည္စြာ ၿဖစ္ေနမယ္ဆိုရင္ ႏွလံုး ၊ အဆုတ္ ၊ ေသြးလည္ပတ္မႈႏွင့္ဆိုင္ေသာ အၿခားေသာ ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳးမ်ားကုိပါ ခံစားလာရႏိုင္ပါတယ္။
အခ်ဳပ္အားၿဖင့္ဆိုေသာ္ TOF ေ၀ဒနာရွင္ေလးေတြဟာ တစ္သက္လံုး ကုသမႈေတြကို ခံယူဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ သက္ဆိုင္ရာ သမားေတာ္မ်ားႏွင့္ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးကုသမႈမ်ားလိုအပ္ပါတယ္။ ထို႕အၿပင္ မိဘမ်ားရဲ႕ ေႏြးေထြးစြာ ၿပဳစုယုယမႈေတြဟာလည္း ကေလးငယ္ေတြရဲ႕ ေ၀ဒနာကို သက္သာေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ TOF ကေလးငယ္ေလးမ်ား သက္တမ္းေစ့ေနႏိုင္ေစဖို႕အတြက္ အားလံုး၀ိုင္း၀န္းေစာင့္ေရွာက္ၾကႏိုင္ေစရန္တင္ၿပလိုက္ပါတယ္။ေလးစားစြာၿဖင့္ -
ကိုးကားစာရင္း -
၁။ Nelson Textbook of Pediatrics , 17th edition.
၂။http://www.achaheart.org/resource/icon_cheartdefects_tdf.php#whatlongterm
၃။http://en.wikipedia.org/wiki/Tetralogy_of_fallot
၄။http://www.americanheart.org/presenter.jhtml?identifier=11071
၅။http://www.nhlbi.nih.gov/health/dci/Diseases/tof/tof_summary.html
၆။http://www.cincinnatichildrens.org/health/heart-encyclopedia/anomalies/tof.htm
၇။http://www.mayoclinic.com/health/tetralogy-of-fallot/DS00615/DSECTION=4
၈။http://www.emedicine.com/EMERG/topic575.htm
၉။http://www.emedicinehealth.com/tetralogy_of_fallot/article_em.htm
၁၀။http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/001567.htm#Causes,%20incidence,%20and%20risk%20factors
ေနရာလြဲေနသူေလးမ်ား ( Ectopic Pregnancy )
လူဘ၀ဆိုတာ အလြန္ရခဲလွပါတယ္။ ခက္ခဲလွတဲ့လူဘ၀ထဲကိုေရာက္ဖို႕ မိခင္၀မ္းထဲမွာ ကိုးလလြယ္ၿပီး၊ဆယ္လ ဖြားၿမင္ခဲ့ကာ လူရယ္လို႕ၿဖစ္လာၾကပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕က ေလာကၾကီးထဲကို အဆင္ေၿပေၿပနဲ႕ ေရာက္ခဲ့သလို ၊ အခ်ိဳ႕ကလည္း အဆင္မေၿပမႈေပါင္းမ်ားစြာနဲ႕ေရာက္လာၾကပါတယ္။ ဒီလိုလြဲမွားမႈေတြထဲမွာ သူတို႕ေလးေတြဟာလဲ လြဲမွားၿခင္းမ်ားစြာနဲ႕ လူ႕ဘ၀ထဲကို ၀င္ေရာက္ဖို႕အေၾကာင္းဖန္လာၾကတာပါ။ ဒါေပမယ့္ အေၾကာင္းမလွခဲ့ၾကလို႕ လူသားတစ္ေယာက္ၿဖစ္ခြင့္မရခဲ့ၾကပါဘူး။ သူတို႕ေလးေတြရဲ႕ လြဲမွားမႈေတြကို ပိုက္ေထြးခဲ့ရသူမိခင္ေတြမွာလဲ အခက္အခဲ ေပါင္းမ်ားစြာနဲ႕ ၾကံဳေတြ႕ရသလို ၊ မိမိတို႕အသက္ကိုပါ ရင္းႏွီးလိုက္ရသူေတြလဲရွိပါတယ္။ ဒါဆိုရင္ သူတို႕ေလးေတြ ၊ တစ္နည္းအားၿဖင့္ လူသားအေလာင္းအလ်ာေလးေတြမွာ ဘာေတြလြဲမွားေနၾကရတာလဲ။ သူတို႕ေလးေတြလြဲေနတာကေတာ့ ေနရာလြဲမွားမႈပဲၿဖစ္ပါတယ္။ လူရယ္လို႕မၿဖစ္ခင္ကတည္းက လြဲမွားမႈေတြနဲ႕ သူတို႕ေလးေတြအေၾကာင္း၊ သို႕မဟုတ္ ေနရာလြဲသေႏၶတည္ၿခင္းအၾကာင္း ( Ectopic Pregnancy ) ကို တင္ၿပေပးလိုက္ပါတယ္။
ေနရာလြဲသေႏၶ ( Ectopic Pregnancy ) ဆိုတာဘာလဲ
ေနရာလြဲသေႏၶဆိုတာကေတာ့ သေႏၶသားေလာင္းဟာ မိခင္ရဲ႕ သားအိမ္အတြင္းမွာ စြဲတည္ ၾကီးၿပင္ရမယ့္အစား ၊ သားအိမ္အရဲ႕ အၿပင္ဘက္ အၿခားေသာေနရာေတြမွာ စြဲတည္ေနၿခင္းကို ေခၚတာပါ ။ မိခင္ရဲ႕ သားအိမ္သည္သာ သေႏၶသားအတြက္ ၾကီးထြားရွင္သန္ဖို႕ အေကာင္းဆံုးေနရာၿဖစ္တဲ့အတြက္ ၊ ဒီလို သားအိမ္ရဲ႕ ၿပင္ပမွာ ေနရာလြဲမွားစြာ စြဲတည္ခဲ့ၾကတဲ့ သေႏၶသားေလာင္းေတြဟာ လူသားတစ္ေယာက္အၿဖစ္ ၾကီးထြားရွင္သန္ခြင့္မရၾကပါဘူး။ မိခင္ေတြမွာလည္း အသက္ေဘးနဲ႕ ရင္ဆိုင္ၾကရပါတယ္။
မမ်ိဳးပြားအဂၤ ါ ႏွင့္ သေႏၶစြဲတည္ၿခင္း
ေနရာလြဲ သေႏၶ အေၾကာင္းကို သိရွိဖို႕အတြက္ မမ်ိဳးပြားအဂၤ ါ အေၾကာင္းကို ေရွးဦးစြာသိရွိဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ မမ်ိဳးပြားအဂၤ ါမွာ အဓိက ပါ၀င္တဲ့အစိတ္အပိုင္းေတြကေတာ့ -
၁။ သားအိမ္ ( Uterus )
၂။ သားဥ ႏွစ္လံုး ( Ovaries , left and right )
၃။ သားဥၿပြန္ ( Ovidut or Fallopian Tube )
၄။ သားအိမ္ေခါင္းအပိုင္း ( Cervix )
၅။ ေယာနိလမ္းေၾကာင္း ( Vagina ) တို႕ပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
သားအိမ္ဟာ ၀မ္းဗိုက္ေအာက္ဘက္ပိုင္း ၊ ဆီးအိမ္( Urinary Bladder )ရဲ႕ အေနာက္ဘက္မွာတည္ရွိၿပီး ၊ သားအိမ္ရဲ႕ ေဘး ဘယ္၊ ညာ တစ္ဖက္တစ္ခ်က္မွာေတာ့ သားဥ ( Ovary ) တစ္လံုးစီ တည္ရွိပါတယ္။ သာအိမ္နဲ႕ သားဥကို ဆက္သြယ္ေပးထားတာကေတာ့ သားဥၿပြန္ ( Ovidut or Fallopian Tube ) ေတြပဲၿဖစ္ပါတယ္။ သားဥၿပြန္ေတြရဲ႕ အဖ်ားပိုင္းမွာေတာ့ သားဥမွ ေၿခြခ်ေပးလိုက္တဲ့ မ်ိဳးဥေတြကို ဖမ္းယူဖို႕ လက္ေခ်ာင္းပံုစံ အၿမွင္( Fimbria )ေလးမ်ားပါရွိပါတယ္။
မမ်ိဳးပြားအဂၤ ါ
အမ်ိဳးသမီးတစ္ေယာက္ အပ်ိဳေဖာ္၀င္သည့္အရြယ္မွစတင္ၿပီး သားဥေတြက မ်ိဳးဥမ်ားကို စတင္ေၿခြခ်ေပးပါတယ္။ ဓမၼတာေသြးစတင္လည္ပတ္ၿပီး မိခင္ေလာင္းဘ၀ကို ခံယူဖို႕ၿပင္ဆင္ၾကပါတယ္။ ထိုကဲ့သို႕ သားဥမွ မ်ိဳးဥမ်ားေၿခြခ်ေပးၿခင္းကို သားဥေၾကြၿခင္း ( Ovulation ) လို႕ေခၚပါတယ္။ ပံုမွန္အားၿဖင့္ သားဥမွေၿခြခ်ေပးလိုက္ေသာ မ်ိဳးဥမ်ားကို သားဥၿပြန္က ဖမ္းယူပါတယ္။ ထိုသို႕ဖမ္းယူထားေသာ မ်ိဳးဥမ်ားသည္ အမ်ိဳးသား၏ သုတ္ေသြး ( Sperm ) ႏွင့္ ေတြ႕ဆံုမိကာ မ်ိဳးပြားမႈၿဖစ္စဥ္မ်ား ၿဖစ္လာပါတယ္။ သုတ္ေသြးသည္ မမ်ိဳးပြားလမ္းေၾကာင္းအတြင္းတြင္ ၂၄ နာရီ အသက္ရွင္ႏိုင္ၿပီး ၊ မမ်ိဳးဥသည္ ေၾကြက်သည့္အခ်ိန္မွ ၁၂ နာရီ မွ ၂၄ နာရီအထိ ရွင္သန္ပါတယ္။ ပံုမွန္အားၿဖင့္ မမ်ိဳးဥ ႏွင့္ သုတ္ေသြးေတြ႕ဆံုၿပီး မ်ိဳးပြားၿဖစ္စဥ္မ်ား ( Fertilization ) စတင္ၿဖစ္ပြားေသာေနရာမွာ သားဥၿပြန္၏ အက်ယ္ဆံုးအပိုင္းၿဖစ္သည့္ ထိပ္ဖ်ားပိုင္း ( Ampullary region ) ၿဖစ္ပါတယ္။ မ်ိဳးေအာင္ေသာ မ်ိဳးဥမ်ား ( Fertilized egg ) ကို သားဥၿပြန္တစ္ေလွ်ာက္သယ္ေဆာင္သြားၿပီး သားအိမ္ဆီသို႕ပို႕ေဆာင္ေပးပါတယ္။ ထို႕ေနာက္ သေႏၶသားေလာင္းသည္ သားအိမ္ရဲ႕ နံရံမွာ စြဲတည္ၿပီး ၾကီးထြားလာပါတယ္။
မ်ိဳးေအာင္ေသာ မ်ိဳးဥမ်ားအား သားအိမ္ဆီသို႕သယ္ေဆာင္ေပးပံု
ေနရာလြဲသေႏၶတြင္ သေႏၶသားေလာင္းသည္ သားအိမ္ဆီကိုမေရာက္ဘဲ သားအိမ္၏ၿပင္ပေနရာမ်ားမွာ စြဲတည္ေနၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။
ေနရာလြဲသေႏၶစြဲတည္တတ္ေသာေနရာမ်ား
ေနရာလြဲသေႏၶစြဲတည္တတ္ေသာေနရာေတြကေတာ့ -
၁။ သားဥၿပြန္ ( Fallopian tube )
ေနရာလြဲ သေႏၶၿဖစ္ပြားမႈ၏ ၉၅ ရာခိုင္ႏႈန္းသည္ သားဥၿပြန္တြင္ၿဖစ္ပြားၿပီး ( Tubal Pregnancey ) လို႕ေခၚပါတယ္။ မ်ားေသာအားၿဖင့္ သားဥၿပြန္၏ အက်ယ္ဆံုး အဖ်ားပိုင္း (Ampullary Region ) မွာ ၿဖစ္ပြားပါတယ္။
၂။ သားဥ ( Ovary ) တြင္စြဲတည္ၿခင္း ။
၃။ ၀မ္းဗိုက္ေခါင္း ( Abdominal Cavity ) အတြင္းတြင္ စြဲတည္ၿခင္း ။
၄။ သားအိမ္ေခါင္း ( Cervix ) အပိုင္းတြင္ စြဲတည္ၿခင္း ။
ေနရာလြဲ သေႏၶေလာင္းမ်ားသည္ ပံုမွန္ကေလးတစ္ေယာက္အၿဖစ္သို႕ မည္သည့္အခါမွ် မေရာက္ရွိဘဲ ပ်က္ဆီးသြားတတ္ၾကသည္။
ေနရာလြဲသေႏၶစြဲတည္တတ္ေသာ ေနရာမ်ား
( E သည္ ညာဘက္သားဥၿပြန္အတြင္းမွ ေနရာလြဲသေႏၶၿဖစ္သည္ )
သားဥၿပြန္အတြင္းမွ ေနရာလြဲသေႏၶမ်ား
ေနရာလဲြသေႏၶဘာေၾကာင့္ၿဖစ္ရတယ္ဆိုတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းအရင္းကိုေတာ့ မသိရွိပါဘူး။ မ်ားေသာအားၿဖင့္ သားဥၿပြန္လမ္းေၾကာင္း ပိတ္ဆို႕မႈေၾကာင့္ ၿဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေအာက္ပါအေၿခအေနေတြနဲ႕
၃။ သားဥၿပြန္ေရာင္ရမ္းဖူးၿခင္း ( Salpingitis )။
၄။ အူအတက္ေရာင္ရမ္းၿခင္း ( Appendicitis ) ။
၅။ ၀မ္းဗိုက္အတြင္းအဂၤ ါမ်ား ခြဲစိတ္ဖူးၿခင္း ( ဥပမာ - အူလမ္းေၾကာင္းခြဲစိတ္မႈမ်ား )
၆။ သေႏၶတား ပစၥည္းမ်ား ( Intra Uterine Contraceptive Device ) ေၾကာင့္ သားဥၿပြန္ေရာင္ရမ္းၿခင္း၊ ပိတ္ဆို႕ၿခင္း ။
၇။ သေႏၶတားေဆးမ်ား ။ အထူးသၿဖင့္ အေရးေပၚအသံုးၿပဳေသာ တားေဆးမ်ား ( Morning-after Pill or emergency pill )
၈။ လိင္ေၾကာင့္ကူးစက္တတ္ေသာေရာဂါမ်ား ( Sexually Transmitted Diseases - STD )။
၉။ ယခင္က ေနရာလြဲ သေႏၶတည္ဖူးၿခင္း ။
ေနရာလြဲသေႏၶဟာ ကိုယ္၀န္ ၁၀၀ တြင္ ၁ေယာက္ေလာက္ၿဖစ္တတ္ပါတယ္။
လကၡဏာမ်ား
ေနရာလြဲသေႏၶတြင္ သိသာထင္ရွားေသာ လကၡဏာမ်ားကို ကိုယ္၀န္ ၅ ပါတ္မွ ၊ ၈ ပါတ္အတြင္း စတင္ခံစားရတတ္ပါတယ္။ ေနရာလြဲသေႏၶတြင္ အဓိက ခံစားရေသာလကၡာမွာ နာက်င္ၿခင္း ( Pain ) ၿဖစ္ၿပီး ၊ ေနရာလြဲ သေႏၶမွ ေသြးယိုစီးၿခင္းေၾကာင့္ ခံစားရၿခင္းၿဖစ္သည္ ။
ေနရာလြဲသေႏၶ ၿဖစ္ပြားပါက ေအာက္ပါ လကၡဏာမ်ားကို ခံစားရပါတယ္။
၁။ အေစာပိုင္းတြင္ သာမန္ကိုယ္၀န္ကဲ့သို႕ လကၡဏာမ်ား ( ဥပမာ - ဓမၼတာထိန္ၿခင္း ၊ ပ်ိဳ႕အန္ၿခင္း ၊ ရင္သားမ်ားနာက်င္ၿခင္း ) ကို ခံစားရပါတယ္။
၂။ အဓိက အေရးၾကီးေသာ လကၡဏာကေတာ့ ၀မ္းဗိုက္အတြင္း နာက်င္ၿခင္း ( Abdominal Pain ) ၿဖစ္ပါတယ္။ ဒါးႏွင့္ထိုးသကဲ့သို႕ စူးရွစြာ နာက်င္တတ္ပါတယ္ ( Sharp and Stabbing pain )။ ရုတ္တရက္နာက်င္ၿခင္း ( recent onset ) ၿဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံ ပခုန္းထိပ္ဖ်ားေနရာတြင္နာက်င္ၿခင္းကို ခံစားရတတ္ပါတယ္ ( Shoulder Tip Pain )။
၃။ ေယာနိလမ္းေၾကာင္းမွ ေသြးယိုစီးၿခင္း ( Vaginal Spotting or Bleeding ) ။
၄။ ေသြးယိုစီးမႈေၾကာင့္ ေသြးဖိအားနည္းၿခင္း ( Low Blood Pressure ) ၊ ေမ့ေၿမာၿခင္း ( Fainting )။
၅။ ေနာက္ေက်ာ ေအာက္ဘက္ပိုင္း နာက်င္ၿခင္း ( lower back pain ) ။
ေသြးထြက္မ်ားပါက ေသြးလန္႕ၿခင္း ( Shock ) ၿဖစ္တတ္ပါတယ္။ အလြန္အေရးၾကီးေသာ အေၿခအေနၿဖစ္ၿပီး ၊ အေရးေပၚထိေရာက္ေသာကုသမႈမ်ားလုပ္ေဆာင္ဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားအေနနဲ႕ အထက္ပါ လကၡဏာေတြကို ခံစားရၿပီဆိုရင္ သက္ဆိုင္ရာ ဆရာ၀န္ ၊ ေဆးရံုမ်ားကို အၿမန္ဆံုးဆက္သြယ္သြားေရာက္ဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။
ဘယ္လိုကုသမလဲ
ေနရာလြဲသေႏၶသားသည္ သာမန္သေႏၶသားမ်ားကဲ့သို႕ ၾကီးထြားရွင္သန္ေစဖို႕ မၿဖစ္ႏိုင္ပါ။ ေနာက္ဆက္တြဲဆိုးက်ိဳးမ်ားမၿဖစ္လာမီ ဖယ္ရွားပစ္ၿခင္းသည္သာ အႏၵရာယ္အကင္းဆံုးနည္းလမ္းၿဖစ္သည္။ ေနရာလြဲ သေႏၶအတြက္ ကုထံုးေတြကေတာ့ သေႏၶသားအရြယ္အစား ၊ အေၿခအေနေတြေပၚမွာ မူတည္ၿပီးကြဲၿပားပါတယ္။
၁။ သေႏၶသားၾကီးထြားလာေသာေၾကာင့္ သားဥၿပြန္ေပါက္ကြဲၿခင္း ၊ ေသြးယိုစီးၿခင္း ၊ ေသြးလန္႕ၿခင္းကဲ့သို႕ အေရးေပၚအေၿခအေနမ်ား ၾကံဳေတြ႕ပါက အလ်င္ၿမန္ဆံုး ခြဲစိတ္ကုသဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။
၂။ အကယ္၍ သေႏၶသားအရြယ္အစားေသးငယ္ေနပါက ၊ အထက္ေဖာ္ၿပပါ အေရးေပၚအေၿခအေနမ်ားမရွိပါက ေဆး၀ါးမ်ား ( ဥပမာ - Methotrexate ) ကို အသံုးၿပဳၿပီး သေႏၶသားကို ဖယ္ရွားပစ္ဖို႕ လုိအပ္ပါတယ္။
ေနရာလြဲသေႏၶသားကို ဘယ္လိုသိႏိုင္သလဲ
ေနရာလြဲ သေႏၶသားဟုတ္မဟုတ္ သိရွိႏိုင္ေသာ စမ္းသပ္မႈနည္းလမ္းမ်ား မ်ားစြာရွိေသာ္လည္း ( Ultrasound ) ၿဖင့္ သေႏၶသားတည္ရွိေနေသာေနရာကို ၾကည့္ရႈၿခင္းဟာ အလြယ္ဆံုးနည္းလမ္းၿဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ႏိုင္ပါသလား
တစ္ၾကိမ္ေနရာလြဲ သေႏၶတည္ဖူးပါက ေနာက္တစ္ၾကိမ္ ထပ္ၿဖစ္ႏိုင္မႈမွာ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႕လို႕ ေနာက္တစ္ၾကိမ္ကိုယ္၀န္ေဆာင္ခ်င္ပါက သက္ဆိုင္ရာ ဆရာ၀န္မ်ားႏွင့္ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။
အခ်ဳပ္အားၿဖင့္ဆိုေသာ္ ေနရာလြဲသေႏၶတည္ၿခင္းကို ကာကြယ္ဖို႕ အတြက္ တစ္လင္တစ္မယားစနစ္ကိုက်င့္သံုးပါ ၊ လိင္မွကူးစက္တတ္ေသာေရာဂါမ်ားမရေစဖို႕ အေပ်ာ္အပါးလိုက္စားၿခင္းကိုေရွာင္က်ဥ္ပါ ၊ ေရာဂါရရွိပါက ထိေရာက္ေသာကုသမႈမ်ားလ်င္ၿမန္စြာခံယူပါ။ က်န္းမာေရးအသိ အစဥ္ရွိစြာၿဖင့္ လူသားတုိင္း က်န္းမာေပ်ာ္ရႊင္ၿပီး လြဲမွားမႈမ်ားမွကင္းေ၀းႏိုင္ပါေစေၾကာင္း ဆႏၵၿပဳလိုက္ပါတယ္။ ေလးစားစြာၿဖင့္ -
ကိုးကားစာရင္း -
၁။ Langman's Medical Embryology 6th edition.
၂။ http://www.kidshealth.org/parent/pregnancy_newborn/pregnancy/ectopic.html
၃။ http://www.kidshealth.org/parent/general/body_basics/female_reproductive_system.html
၄။ http://en.wikipedia.org/wiki/Ectopic_pregnancy#Overview
၅။ http://images.google.ru/imgres?imgurl=http://www.pennhealth.com/health_info/pregnancy/graphics/images/en/9288.jpg&imgrefurl=http://pennhealth.com/health_info/pregnancy/000216.htm&h=320&w=400&sz=17&hl=ru&start=1&um=1&tbnid=cj7bQLsdY3ByEM:&tbnh=99&tbnw=124&prev=/images%3Fq%3Dectopic%2Bpregnancy%2B%26svnum%3D10%26um%3D1%26complete%3D1%26hl%3Dru%26lr%3D%26newwindow%3D1%26sa%3DX
၆။ http://www.womens-health.co.uk/ectopic.asp
၇။ http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000895.htm
၈။ http://www.emedicinehealth.com/ectopic_pregnancy/article_em.htm
လူသားေဒါင္းေလးမ်ားအေၾကာင္း ( Down's Syndrome )
ေဒါင္းစင္ဒရုန္း ( Down's Syndrome ) ဆိုတာဘာလဲ
ေဒါင္းစင္ဒရုန္းအမ်ိဳးအစားမ်ား ( Types of Down's Syndrome )
အမ်ိဳးအစားအားၿဖင့္ ၃ မ်ိဳးရွိပါတယ္ ။ ဒါေတြကေတာ့ -
၁။ ပံုမွန္ေဒါင္းစင္ဒရုန္း ( Regular type )
ဒီအမ်ိဳးအစားမွာ ဆဲလ္အားလံုးရဲ႕ ခရိုမိုဇုန္း နံပါတ္ ၂၁ မွာ အပိုတစ္ခုပါရွိေနတာပါ ။ ေဒါင္းစင္ဒရုန္းေ၀ဒနာရွင္ေတြရဲ႕ ၉၄ ရာခုိင္ႏႈန္းဟာ ဒီပံုမွန္အမ်ိဳးအစားၿဖစ္ပါတယ္ ။
၂။ ေနရာလြဲ အမ်ိဳးအစား ( Translocation type )
ဒီအမ်ိဳးအစားမွာေတာ့ အပိုပါလာတဲ့ ခရိုမိုဇုန္းဟာ သူရွိရမယ့္ နံပါတ္ ၂၁ ေနရာမွာရွိမေနဘဲ အၿခားခရိုမိုဇုန္းေတြမွာ သြားေရာက္ပူးေပါင္းေနၿခင္းပါတယ္။ ဒီခရိုမိုဇုန္းကိုေတာ့ မိဘႏွစ္ေယာက္ထဲက တစ္ေယာက္က သယ္ေဆာင္ေပးထားတာၿဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီအမ်ိဳးအစားဟာ မိဘဆီက သားသမီးဆီသို႕ မ်ိဳးရိုးလိုက္ၿခင္းေၾကာင့္ၿဖစ္တဲ့အမ်ိဳးအစားၿဖစ္ပါတယ္ ။( မွတ္ခ်က္ - ေဒါင္းစင္ဒရုန္းအားလံုးဟာ မိဘဆီက မ်ိဳးရိုးလိုက္ၿခင္းမဟုတ္ပါ ။ ေနရာလြဲ အမ်ိဳးအစား ( translocation type ) တစ္ခုသာ မိဘဆီက အေမြဆက္ခံရရွိၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ) ။ ၄ ရာခုိင္ႏႈန္းရွိပါတယ္ ။
၃။ မိုးစက္ အမ်ိဳးအစား ( Mosaic type )
ဆဲလ္အားလံုးမဟုတ္ဘဲ အခ်ိဳ႕ေသာဆဲလ္မ်ားတြင္သာ ခရိုမိုဇုန္းနံပါတ္ ၂၁ အပိုပါရွိတာၿဖစ္ပါတယ္ ။ ၂ ရာခိုင္ႏႈန္းရွိပါတယ္ ။
ေရာဂါၿဖစ္ပြါးမႈႏႈန္း
ကေလး အေယာက္ ၈၀၀ မွ ၁၀၀၀ ေမြးဖြားတိုင္း ေဒါင္းစင္ဒရုန္းကေလးငယ္တစ္ေယာက္ ပါရွိႏိုင္ပါတယ္။ ၂၀၀၆ ခုႏွစ္တြင္ အေမရိကန္ၿပည္ေထာင္စုရွိ ေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္မႈစင္တာ ( Centre for Disease Control - CDC )၏ ခန္႕မွန္းခ်က္အရ ကေလး ၇၃၃ ေယာက္ေမြးတိုင္း ေဒါင္းကေလး တစ္ေယာက္ပါရွိႏိုင္ပါတယ္ ။ ၉၅ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ထရိြဳင္ဆိုမီ၂၁ အမ်ိဳးအစား ( regular type ) ၿဖစ္ပါတယ္။ ေဒါင္းစင္ခရုန္းဟာ လူမ်ိဳးမေရြး ၊ ေနရာေဒသမေရြးၿဖစ္တတ္ပါတယ္။
မိခင္ရဲ႕ အသက္အရြယ္ဟာလည္း ေဒါင္းေလးေတြေမြးဖြားဖို႕အတြက္ အခ်က္တစ္ခ်က္အေနနဲ႕ပါ၀င္ပါတယ္။
မိခင္အသက္ ၂၀ မွ ၂၄ ႏွစ္အတြင္းတြင္ ကေလး ၁၄၉၀ ေမြးတိုင္း ေဒါင္းကေလးတစ္ေယာက္ပါရွိႏိုင္ပါတယ္။
မိခင္အသက္ ၃၀ တြင္ ကေလး ၉၀၀ ေမြးတိုင္း ေဒါင္းေလးတစ္ေယာက္ပါရွိႏိုင္ပါတယ္။
မိခင္အသက္ ၃၅ ေက်ာ္လွ်င္ ကေလး ၄၀၀ ေမြးတိုင္း ေဒါင္းေလးတစ္ေယာက္ပါရွိႏိုင္ပါတယ္။
မိခင္အသက္ ၄၀ တြင္ ကေလး အေယာက္ ၁၀၀ ေမြးတိုင္း ေဒါင္းေလးတစ္ေယာက္ပါရွိပါတယ္။
ဒါကိုၾကည့္မယ္ဆိုရင္ မိခင္ရဲ႕ အသက္ၾကီးလာတာနဲ႕အမွ် ေဒါင္းကေလးငယ္မ်ားေမြးႏိုင္တဲ့ ႏႈန္းဟာလည္းပိုမ်ားလာပါတယ္ ။
ေဒါင္းစင္ဒရုန္းသမိုင္းေၾကာင္း ( History Of Down's Syndrome )
ေဒါင္းစင္ဒရုန္းကို စတင္ တင္ၿပခဲ့တဲ့သူကေတာ့ အဂၤလိပ္ ေဆးပညာရွင္ Jhon Langdon Down ပဲၿဖစ္ပါတယ္။ ၁၈၆၂ ခုႏွစ္မွာ စိတ္က်န္းမာေရးခ်ိဳ႕ယြင္းမႈ(Mental disability )ပံုစံတစ္မ်ိဳးအေနနဲ႕တင္ၿပခဲ့ၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။ ေ၀ဒနာရွင္မ်ား၏ မ်က္ႏွာအေနအထားမွာ မြန္ဂိုလူမ်ိဳးမ်ားႏွင့္ဆင္တူေသာေၾကာင့္ မြန္ဂိုလြိဳက္ ( Mongoloid, Mongolism, Mongolian idiocy ) ဟူၿပီး ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲခဲ့ၾကပါတယ္။ ၂၀ ရာစု အလယ္ပိုင္းအထိ ေဒါင္းစင္ဒရုန္းၿဖစ္ရၿခင္းအေၾကာင္းအရာကို မသိရွိခဲ့ၾကေသးေပ။ ၁၉၅၉ ခုႏွစ္တြင္ Professor Jerome Lejeune က ေဒါင္းေရာဂါႏွင့္ ခရိုမိုဇုန္းအပို၏ ဆက္စပ္မႈကိုေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။
Dr.Jhon Langdon Down
Professor Jerome Lejeune
ေဒါင္းေလးေတြရဲ႕ ပံုစံ
ေဒါင္းေလးေတြကို ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ သိသာထင္ရွားတာကေတာ့ မ်က္ႏွာအေနအထားပဲၿဖစ္ပါတယ္။ မ်က္ႏွာၿမင္ရံုနဲ႕ ေဒါင္းေလးမွန္းသိသာပါတယ္။ ထင္ရွားေသာအခ်က္ေတြကေတာ့ -
၁။ ေခါင္းဟာ သာမန္ထက္ေသးငယ္ပါတယ္ ( Microcephaly )
၂။ ေနာက္ေစ့ဟာ ၿပားေနပါတယ္ ( Flattened Occiput )
၃။ ႏွာေခါင္းရိုးၿပားေနပါတယ္ ( Flattened Nasal Bridge )
၄။ပါးစပ္ေပါက္ကေသးငယ္ၿပီး လွ်ာက ၾကီးမားေနေသာေၾကာင့္ လွ်ာက ပါးစပ္ရဲ႕အၿပင္ကို ထြက္ေနတတ္ပါတယ္ ( Protruding Tongue )
ေဒါင္းကေလးမ်ား၏ မ်က္ႏွာအေနအထား
၅။ မ်က္လံုးအေနအထားေၿပာင္းလဲၿခင္း ( Upward Slanting Eyes )
၆။ လက္ေခ်ာင္းေလးမ်ား တိုတုတ္ၿပီး ၊ လက္ဖ၀ါးတြင္ အေရးေၾကာင္း( Palmar Crease )တစ္ခုသာပါရွိပါတယ။္ ( Simian Crease ) လို႕ေခၚပါတယ္။
၇။ ေၿခမနဲ႕ ေၿခညႈိးၾကားအကြာအေ၀း က်ယ္ေနတတ္ပါတယ္။ ( Sandle Gap )
၈။ အရပ္အေမာင္းဟာ သာမန္ကေလးေတြထက္ ပုပါတယ္ ။
၉။ ၾကြက္သားမ်ားဟာ သာမန္ထက္ တင္းအားေလွ်ာ့နည္းေနတတ္ပါတယ္။ ( Hypotonia )
ေဒါင္းေလးမ်ားတြင္ ၿဖစ္တတ္ေသာ ဆက္စပ္ေရာဂါမ်ား
ေဒါင္းေလးမ်ားတြင္ေအာက္ေဖာ္ၿပပါ ေရာဂါမ်ားကိုလဲ ဆက္စပ္ေတြ႕ရွိရတတ္ပါတယ္ ။ -
၁။ ေမြးရာပါ ႏွလံုးေရာဂါမ်ား ( Heart Defect ) ။ အထူးသၿဖင့္ ႏွလံုးအတြင္းခန္းနံရံတြင္ ေပါက္မ်ားပါၿခင္း ။ ( Atrial Septal Defect , Ventricular Septal Defect )။
၂။ ေမြးရာပါ အစာလမ္းေၾကာင္းပိတ္က်ဥ္းေၿမာင္းၿခင္း ( ဥပမာ- Esophageal Atresia အစာေရၿမိဳၿပြန္ က်ဥ္းၿခင္း )
၃။ လူကီးမီးယား ( Leukemia ) ေရာဂါၿဖစ္ပြားႏိုင္ၿခင္း ။
၄။ ကိုယ္တြင္းခုခံအား စနစ္ ( Immune System ) မေကာင္းေသာေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါမ်ား ၀င္ေရာက္ႏိုင္ၿခင္း ။
၅။ မ်က္စိ ၊ နား အၾကား၊ အၿမင္ ခ်ိဳ႕ယြင္းၿခင္း ။
ကုသလို႕ရပါသလား
ေဒါင္းေရာဂါကို ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ကုသႏိုင္ၿခင္းမရွိပါ ။ လိုအပ္ေသာ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာေထာက္ပံ့မႈမ်ားကို သာ လုပ္ေဆာင္ေပးႏိုင္ပါတယ္ ။ ေဒါင္းကေလးတစ္ေယာက္ကို ၿပဳစုေစာင့္ေရွာက္ဖို႕အတြက္ တတ္ကၽြမ္းေသာ သက္ဆိုင္ရာပညာရွင္မ်ားပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဥပမာ- ကေလးအထူးကုဆရာ၀န္မ်ား ၊ မ်က္စိနားႏွာေခါင္းအထူးကုဆရာ၀န္မ်ား ၊ အစာလမ္းေၾကာင္းဆိုင္ရာ ဆရာ၀န္မ်ား ၊ စကားေၿပာရာတြင္ေႏွးေကြးတတ္ေသာေၾကာင့္ Speech Therapist မ်ား ၊ ခႏၶာကိုယ္ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈေႏွးေကြးမႈအတြက္
Physiotherapist မ်ား ၊ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းအတြက္ သက္ဆိုင္ရာ Therapist မ်ား ၊ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား အစရွိေသာ အတတ္ပညာရွင္မ်ား ပူးေပါင္းေဆင္ရြက္ဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ အၿခားေသာ ေမြးရာပါေရာဂါမ်ား ၊ ဆက္စပ္ဆင့္ပြားေရာဂါမ်ားအတြက္ သက္ဆိုင္ရာ ပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ကုသေပးႏိုင္ပါတယ္။ က်န္းမာေရး စစ္ေဆးမႈမ်ားကိုလည္း လိုအပ္သလို လုပ္ေဆာင္စစ္ေဆးေနရမွာၿဖစ္ပါတယ္။
ေရာဂါရွာေဖြၿခင္းႏွင့္ ကာကြယ္ၿခင္း
ဒီေရာကို မိခင္၀မ္းအတြင္းရွိေနစဥ္ကာလကတည္းက သိပၸံနည္းက် ၾကိဳတင္စစ္ေဆးသိရွိႏိုင္ပါတယ္။ ေဒါင္းကေလး တစ္ေယာက္ေမြးဖူးေသာ မိခင္မ်ားအေနၿဖင့္ ေနာက္ကေလးတစ္ေယာက္မယူခင္မွာ မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာကၽြမ္းက်င္သူ ( Genetic Counselor ) ႏွင့္ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။
အခ်ဳပ္အားၿဖင့္ဆိုေသာ္ Down's Syndrome ကေလးငယ္မ်ားဟာ ေမြးရာပါ ေရာဂါေတြကို ခံစားေနၾကရတဲ့ သာမန္ကေလးငယ္ေလးေတြသာၿဖစ္ပါတယ္။ သူတို႕ေလးေတြမွာ သာမန္ကေလးေတြထက္ ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈ ၊ ဥာဏ္ရည္တိုးတက္မႈေႏွးေကြးေသာ္လည္း သာမန္ကေလးမ်ားကဲ့သို႕ လႈပ္ရွားမႈမ်ား ( အားကစား ၊ စာသင္ၾကားၿခင္း ၊ ဂီတအႏုပညာ ) တြင္ စိတ္ပါ၀င္စားၿပီး ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ၾကပါတယ္။ သူတို႕ရဲ႕ ဘ၀တိုးတက္ရွင္သန္ဖို႕ဆိုတာ လူအမ်ားၾကီးေပၚမွာမွီခိုေနၾကရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီသနားစရာေကာင္းတဲ့ကေလးငယ္ေလးေတြဘ၀ သာယာေစဖို႕ အားလံုး၀ိုင္း၀န္းကူညီႏိုင္ၾကပါေစလို႕ တိုင္တြန္းလိုက္ရပါတယ္။ ေလးစားစြာၿဖင့္ ........
ကိုးကားစာရင္း -
၁။ http://en.wikipedia.org/wiki/Down_syndrome#History
၂။ http://www.ds-health.com/faq.htm
၃။ http://en.wikipedia.org/wiki/Genetic_counseling
၄။ http://www.bbc.co.uk/health/conditions/downssyndrome1.shtml
၅။ http://en.wikipedia.org/wiki/Chromosome
၆။ http://en.wikipedia.org/wiki/DNA
၇။ www.youtube.com
၈။ Ghai Essential Pediatrics 5th edition.
၉။ Nelson Text Book Of Pediatrics 17th edition.
ေယာက္က်ားေလးလား ၊ မိန္းကေလးလား
ဒီအၿဖစ္အပ်က္ေလးကေတာ့ ကြၽန္ေတာ္တို႕ ေမာ္စကိုၿမိဳ႕ ၊ အမွတ္ ( ၇ ) ကေလးေဆးရံုၾကီးက အၿဖစ္အပ်က္ေလးတစ္ခုပါ ။ ရွားပါးတဲ့ အၿဖစ္အပ်က္ေလးလည္းၿဖစ္သလို ၊ စိတ္၀င္စားဖို႕လည္းေကာင္းလို႕ ၿပန္လည္တင္ၿပေပးလိုက္ပါတယ္။ ေမြးကင္းစကေလးတစ္ေယာက္ပါ ။ အခုဆိုရင္ မိခင္၀မ္းထဲက လြတ္ေၿမာက္လာတာ ၂ ပါတ္ပဲရွိပါေသးတယ္ ။ ေလာကၾကီးထဲကို စတင္ေရာက္ရွိလာခ်ိန္မွာပဲ သူ႕ကိုေလာကၾကီးထဲက ၿပန္လည္ေခၚထုတ္သြားမယ့္ ေရာဂါေတြကိုပါ ယူေဆာင္လာပါတယ္ ။ စက္တင္ဘာလ ၃ ရက္ေန႕မွာ ေမြးဖြားပါတယ္ ။ ေမြးကာစကာလမွာ က်န္းမာတဲ့ ကေလးတစ္ေယာက္အသြင္နဲ႕ ေမြးဖြားလာခဲ့ေပမယ့္ စက္တင္ဘာလ ၅ ရက္ ( အသက္ ၂ ရက္သား ) မွာပဲ ေမြးကင္းစကေလးဌာနရဲ႕ ေရးေပၚကုသခန္းကို လြဲေၿပာင္းေရာက္ရွိလာပါတယ္ ။ ကေလးဟာ မၾကာခဏေအာ့အန္ေနၿပီး ၊ ခႏၶာကိုယ္တြင္းက အရည္ဓါတ္ဆံုရႈံးတဲ့ လကၡဏာေတြနဲ႕ ေရာက္ရွိလာတာၿဖစ္ပါတယ္ ။ ကေလးကို စမ္းသပ္ၾကည့္လိုက္တဲ့အခါမွာေတာ့ .......
ေယာက္က်ားေလးလား ၊ မိန္းကေလးလားလို႕ ဆံုးၿဖတ္ရခက္ေလာက္ေအာင္ၿဖစ္ခဲ့ရပါတယ္ ။ ဒီဓါတ္ပံုေလးေတြကိုၾကည့္ၿပီး ဆံုးၿဖတ္ေပးၾကပါဦး ။
အၿပင္ပိုင္း ခႏၶာကိုယ္ဖြဲ့စည္းမႈကိုၾကည့္ၿပီး ေယာက္က်ားေလးလို႕ လူတိုင္းေၿပာၾကမွာပါ ။ မဟုတ္ပါဘူး ။ တကယ္ေတာ့ ဒီကေလးဟာ မိန္းကေလးတစ္ေယာက္ပါ ။ သူ႕မွာ ပါလာတဲ့ ေမြးရာပါေရာဂါတစ္ခုေၾကာာင့္ လိင္ဂၤ ါေတြဟာ ေယာက္က်ားေလးတစ္ေယာက္လိုၿဖစ္ေနတာပါ ။ ခႏၶာကုိယ္အတြင္းပိုင္း အဂၤါေတြကေတာ့ မိန္းကေလးတစ္ေယာက္ရဲ႕ အဂၤါ အစိတ္အပိုင္းေတြၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီေရာဂါကို Congenital Adrenal Hyperplasia ( CAH ) or Adrenogenital Syndrome လို႕ေခၚပါတယ္ ။
CAH ဆိုတာဘာလဲ
ကြၽန္ေတာ္တို႕ လူ႕ခႏၶာကိုယ္ ၾကီးထြားရွင္သန္ဖို႕အတြက္ မရွိမၿဖစ္လိုအပ္ေနတာကေတာ့ စတီးရိြုက္ေဟာ္မုန္း ( steroid hormone ) ဓါတ္ပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီေဟာ္မုန္းဟာ ကိုလက္စေရာဓါတ္ကေနမွ အဆင့္ဆင့္ေၿပာင္းလဲလာၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ အဲဒီလိုေၿပာင္းလဲဖို႕အတြက္ အင္ဇိုင္း ( enzyme ) ေတြက ကူညီေပးၾကပါတယ္ ။ အဲဒီလိုအဆင့္ဆင့္ေၿပာင္းလဲလို႕ၿဖစ္လာတဲ့ steroid hormone ေတြမွာ ေကာ္တီေဇာေဟာ္မုန္း ( cortisol ) ၊ က်ား၊ မေဟာ္မုန္း ( sex hormone ) ေတြပါပါတယ္ ။ ဒီေဟာ္မုန္းေတြကို ခႏၶကိုယ္ထဲမွာရွိတဲ့ Adrenal Gland ကေနထုတ္ေပးပါတယ္ ။
ေဟာ္မုန္းေၿပာင္းလဲပံုအဆင့္ဆင့္
Adrenal Gland
CAH ၿဖစ္ရတဲ့ အၾကာင္းအရင္းကေတာ့ ခႏၶာကုိယ္ထဲမွာ ေကာ္တီေဇာေဟာ္မုန္းေတြနည္းေနတာပါ ။ ကိုလက္စေရာကေန အဆင့္ဆင့္ေၿပာင္းလဲမႈမွာ လိုအပ္ခ်က္ေတြရွိရင္ပဲၿဖစ္ၿဖစ္ ၊ ေၿပာင္းလဲဖို႕ကူညီေပးတဲ့ အင္ဇိုင္းေတြ မလံုေလာက္ရင္ပဲၿဖစ္ၿဖစ္ ေကာ္တီေဇာဓါတ္ေတြနည္းသြားပါတယ္ ။ အဲဒီလိုနည္းသြားတဲ့အခါမွာ ဦးေႏွာက္ထဲမွာရွိတဲ့ ပစ္က်ဴတရီဂလင္း ( pituitary gland ) သည္ ေကာ္တီေဇာေဟာ္မုန္းကို ပံုမွန္လိုအပ္တဲ့ ပမာဏရလာေအာင္ လံႈေဆာ္ေပးပါတယ္ ။ အဲဒီအခါမွာ Adrenal Gland ဟာ သာမန္ထက္ပိုၿပီးအလုပ္လုပ္ရသလို ေဟာ္မုန္းေတြကိုလည္း မ်ားမ်ားပိုထုတ္ေပးရပါတယ္ ။ အဲဒီေဟာ္မုန္းေတြထဲက ေဟာ္မုန္းတစ္မ်ိဳးဟာ ေယာက္က်ားေဟာ္မုန္း ( testosterone ) ကဲ့သို႕က်ိဳးသက္ေရာက္မႈရွိပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ ေမြးလာတဲ့ ကေလးငယ္ေတြဟာ က်ားေဟာ္မုန္းဓါတ္ရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈေၾကာင့္ ေယာက္က်ားေလးေတြမွာ ေယာက်ာ္းေလး လိင္အဂၤါေတြပိုမိုထင္ရွားလာသလို ၊ မိန္းကေလးေတြမွာဆိုရင္လည္း ေယာက္က်ားေလးတစ္ေယာက္ရဲ႕ လကၡဏာေတြပိုင္ဆိုင္လာပါတယ္ ။
လကၡဏာမ်ား
မိန္းကေလးရဲ႕ ( clitoris ) ဟာ ေယာက္က်ားေလးရဲ႕ လိင္တံ ( penis ) ကဲ့သို႕ ၾကီးထြားလာပါတယ္ ။ ေယာနိလမ္းေၾကာင္းအ၀မွာရွိတဲ့ ( Labium) ေတြဟာ အတူတကြပူးေပါင္းသြားၿပီး ေယာက္က်ား ကပၸါယ္အိတ္ ( scrotum ) ကဲ့သို႕ၿဖစ္သြားပါတယ္ ။
Female external ganitelia
CAH
ခႏၶာကိုယ္အတြင္းပိုင္းမွာရွိတဲ့ မအဂၤါမ်ား ( uterus ၊ fallopian tubes ၊ overies ) ေတြကေတာ့ သာမန္အတိုင္းပဲပါရွိပါတယ္ ။ ဒီကေလးေတြၾကီးထြားလာမယ္ဆုိရင္ေတာ့ ခြဲစိတ္ကုသမႈေတြလိုအပ္လာႏိုင္ပါတယ္ ။
အႏၡရာယ္ရွိပါသလား
ဒီကေလးေတြမွာ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ အရည္ဓါတ္ကို ထိန္းသိမ္းေပးႏိုင္စြမ္းအားပါနည္းတဲ့ အတြက္ အရည္ဆံုးရႈံးမႈမ်ားပါတယ္ ။ ဒါေတြဟာ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ႏွလံုးနဲ႕ ေသြးလည္ပတ္မႈကို ေကာင္းေကာင္းဒုကၡေပးႏိုင္ပါတယ္ ။ အခ်ိန္မီမသိရွိလွ်င္ ၊ ထိေရာက္တဲ့ ကုသမႈေတြမေပးႏိုင္ဘူးဆိုရင္ အသက္ဆံုးရႈံးမႈမ်ားၿဖစ္တတ္ပါတယ္ ။
ဘယ္လုိကာကြယ္မလဲ
ဒီလိုကေလးမ်ိဳးေမြးထားတဲ့ မိဘေတြကို ေနာက္တစ္ခါ ကေလးမယူခင္မွာ က်န္းမာေရးအသိပညာေပးၿခင္းၿဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္ ။
ဒီလိုအၿဖစ္အပ်က္ေလးေတြဟာ ရွားပါးသလို ၊ စိတ္၀င္စားဖို႕လဲေကာင္းပါတယ္ ။ အားလံုးပဲၾကိဳက္ႏွစ္သက္ၾကမယ္လို႕ ေမွ်ာ္လင့္ပါတယ္ ။ ေလးစားစြာၿဖင့္....
References:
1. Nelson Textbook of Pediatrics 17th edition.
2.http://en.wikipedia.org/wiki/Adrenogenital_syndrome
3.http://www.drhull.com/EncyMaster/A/adrenogenital_syndrome.html
4.http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000411.htm#visualContent
5.http://www.family-health-information.com/diseases/endocrine-disorders/adrenogenital-syndrome.html
ကြၽန္ေတာ့္ရဲ ႕ အၾကိဳက္ဆံုးပို႕စ္္ေလးမ်ားအေၾကာင္း
ဒီေန႕ ကြၽန္ေတာ့္ကို ညီေလးကိုမိုးစက္က Tag လုပ္ထားပါတယ္ ။ အၾကိဳက္ဆံုးပို႕စ္ေလးေတြအေၾကာင္းေပါ့ ။ ကြၽန္ေတာ္လည္း တစ္ခါမွ Tag လုပ္တာမခံရဘူးေတာ့ ဘယ္လိုေရးရမလဲ ၊ ဘာေတြေရးရမလဲဆိုတာကိုမသိပါဘူး ။ အဲဒါနဲ႕ ကိုမိုးစက္ရဲ႕ ဘေလာ့ေလးမွာပဲ သြားေလ့လာလိုက္ပါတယ္ ။ ( ဘယ္လိုေရးရမယ္ဆိုတာ သိသြားလို႕ ေက်းဇူးပါ ကိုမိုးစက္ေရ ) ။ ကြၽန္ေတာ့္က အခုေလာေလာဆယ္မွာ ဒီေနရာေလးမွာ က်န္းမာေရးပညာေပးေဆာင္းပါးေလးေတြေရးေနတာ ပို႕စ္ေတြလည္းအမ်ားၾကီးမရွိေသးပါဘူး ။ ဒီဘေလာ့ေလးအၿပင္ ကြၽန္ေတာ့္ခံစားခ်က္ေလးေတြကိုေရးထားတဲ့ ဘေလာ့ေလးတစ္ခုရွိပါေသးတယ္ ။ ႏွလံုးသားအလကၤာ လို႕အမည္ရပါတယ္ ။ အဲဒီမွာေတာ့ ကဗ်ာေတြ ၊ ၀တၻဳေတြနည္းနည္းေရးပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ ကြၽန္ေတာ့္ရဲ႕ အၾကိဳက္ဆံုးပို႕စ္ေလးေတြကို အဲဒီဘေလာ့ေလးက ပို႕စ္ေလးေတြကိုပါထည့္သြင္းေပးလိုက္ပါတယ္ ။ ကြၽန္ေတာ့္ရဲ႕ အၾကိဳက္ဆံုးပို႕စ္ေလးေတြကေတာ့ .......
၁။ လၾကတ္တဲ့ည
ကြၽန္ေတာ့္ရဲ႕ စာေပဖန္တီးမႈေတြကို ပလန္းနက္ရဲ႕ ကဗ်ာေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာ ဒီကဗ်ာေလးနဲ႕ စတင္ခဲ့တာပါ ။ ကြၽန္ေတာ့္ရဲ႕ ပထမဆံုးေရးၿဖစ္ခဲ့တဲ့ကဗ်ာေလးလဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
၂။ ေၿခရာေကာက္ေနမိေသာ အိမ္မက္မ်ား
ကြၽန္ေတာ့္ရင္နဲ႕ ခံစားၿပီးေရးခဲ့ရတဲ့ ကဗ်ာေလးပါ ။ အခ်စ္ကိုခံစားတဲ့လူတိုင္း ကုိယ့္ခ်စ္သူအေပၚ သ၀န္တိုတတ္ၾကသလို ၊ ကိုယ့္ခ်စ္သူရဲ႕ ဂရုစိုက္မႈကိုလိုခ်င္ၾကမွာပါ ။ ကိုယ္ခ်စ္ရတဲ့ သူက ကိုယ့္ကို လ်စ္လ်ဴရႈတဲ့အခါ ရင္ထဲက ခံစားခ်က္ေလးေတြထြက္ေပၚလာတတ္ပါတယ္ ။ ဒီကဗ်ာေလးကေတာ့ ကြၽန္ေတာ့္ရဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ခံစားခ်က္ေလးပါ ။
၃။ အေမ့မ်က္ႏွာေပၚက အမာရြတ္
ဆရာေဖၿမင့္ဘာသာၿပန္တဲ့ ႏွလံုးသားအဟာရဆိုတဲ့ စာအုပ္ေလးက ေကာက္ႏႈတ္တင္ၿပထားတဲ့ ရသစာေပေလးတစ္ပုဒ္ပါ ။ မိခင္ေမတၱာကို မသိဘဲ အထင္လြဲခဲ့မိတဲ့ ကေလးတစ္ေယာက္အေၾကာင္းပါ ။ မိဘရဲ႕ ေမတၱာတရားကို ေပၚလြင္ေစတဲ့စာေပေလးၿဖစ္လို႕ အလြန္ႏွစ္သက္မိပါတယ္ ။
၄။ အၾကင္နာလက္နဲ႕ ေစတနာရွင္
ကြၽန္ေတာ္ ၈ တန္းႏွစ္က ေရးခဲ့ဖူးတဲ့ စာစီစာကံုးေလးကို ၀တၳဳအၿဖစ္တင္ၿပထားတာပါ ။ ေငြကိုတန္ဖိုးထားတဲ့ အသၿပာ ဆရာ၀န္ေတြေၾကာင့္ အသက္ဆံုးရႈံးခဲ့ရသူေတြရွိပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ အသၿပာမဖက္ဘဲ ေစတနာဆရာ၀န္ေလးတစ္ေယာက္ရဲ႕ ဘ၀အေၾကာင္းကို တင္ၿပထားတာၿဖစ္ပါတယ္ ။
၅။ ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါအေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ ( အပိုင္း ၁ ၊ အပုိင္း ၂ )
က်န္းမာေရး ပညာေပးဘေလာ့ေလးထဲက ေဆာင္းပါးေလးတစ္ပုဒ္ပါ ။ မ်က္ေမွာက္ကာလမွာ လူသားေတြကို ဒုကၡေပးေနတဲ့ ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါအေၾကာင္းကုိတင္ၿပထားပါတယ္ ။ ဒီေရာဂါဟာ ကြၽန္ေတာ္တို႕ လူငယ္ေတြနဲ႕ တိုက္ရိုက္ပက္သက္ေနတဲ့အတြက္ ေကာက္ႏႈတ္တင္ၿပလိုက္ပါတယ္ ။ အၿခား က်န္းမာေရးပညာေပး ေဆာင္းပါးေလးေတြဟာလည္း ဗဟုသုတေလးေတြေပးႏိုင္မယ္လို႕ ယံုၾကည္ပါတယ္ ။
ကြၽန္ေတာ့္ရဲ႕ အညတရစာေပေလးေတြကိုအားေပးၾကတဲ့ သူငယ္ခ်င္းမ်ားအားလံုးကိုေရာ ၊ အမွတ္တရ Tag လုပ္တဲ့ ကိုမိုးစက္ကိုေရာ အထူးပဲေက်းဇူးတင္ပါတယ္ ခင္ဗ်ာ ။ ေလးစားစြာၿဖင့္ .......
စုေပါင္းကာကြယ္ ငွက္ဖ်ားအႏၱရာယ္
ယေန႕ကမၻာေပၚမွာ ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါနည္းတူ လူသားေတြရဲ႕အသက္ကို ေခြၽဖ်က္ေနတာကေတာ့ ငွက္ဖ်ားေရာဂါ ( Malaria ) ပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ႏွစ္စဥ္ လူသန္ေပါင္း ၄၀၀ မွ ၉၀၀ ေလာက္ထိကို မနာမက်န္းၿဖစ္ေစၿပီး ၊ ၃ သန္းေက်ာ္ေလာက္ဟာ ဒီေရာဂါေၾကာင့္အသက္ဆံုးရွံးေနၾကပါတယ္ ။ စကၠန္႕ ၃၀ တိုင္း လူတစ္ေယာက္ႏႈန္းေသဆံုးေနၾကၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ အထူးသၿဖင့္ အသက္ ၅ ႏွစ္ေအာက္ကေလးမ်ား ႏွင့္ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္ေတြဟာ ဒီေရာဂါရဲ႕ သားေကာင္ေတြပါ ။ အာဖရိက နဲ႕ အာရွေဒသေတြဟာ ငွက္ဖ်ားေရာဂါ ၿပန္႕ပြားရာေနရာေတြၿဖစ္ပါတယ္ ။ မ်က္ေမွာက္ကာလတြင္ ဒီေရာဂါဟာ ေဆးကို ယဥ္ပါးလာတဲ့အတြက္ ကာကြယ္ကုသမႈေတြဟာ အရင္ကထက္ပိုမိုခက္ခဲလာပါတယ္ ။ ထိေရာက္တဲ့ ကာကြယ္ကုသမႈေတြကို မလုပ္ဘူးဆိုရင္ ေနာင္အႏွစ္ ၂၀ အတြင္းမွာ ငွက္ဖ်ားေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးရသူဦးေရဟာ ယခုထက္ ၂ ဆေလာက္ ပိုမ်ားလာမယ္လို႕ခန္႕မွန္းၾကပါတယ္ ။ေရာဂါၿပန္႕ပြားမႈဟာလည္း တေန႕တၿခား ပိုမိုမ်ားၿပားလာတဲ့အတြက္ အထူးသတိၿပဳရမယ့္ ေရာဂါလည္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီေရာဂါၿဖစ္ပြားမႈကိုအားေပးေနတဲ့ေနာက္တစ္ခ်က္ကေတာ့ က်န္းမာေရးအသိနည္းပါးမႈ ၊ အယူအဆလြဲမွား မႈေတြပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ဒါေၾကာင့္ လူတိုင္းကိုယ္စီ ဒီေရာဂါအေၾကာင္းကို သိထားရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။
ကမၻာတစ္၀န္း ေရာဂါၿပန္႕ပြားမႈ
ငွက္ဖ်ားေရာဂါဟာ အပူပိုင္းစိုစြတ္ေသာေဒသေတြမွာ အၿဖစ္မ်ားပါတယ္ ။ အထူးသၿဖင့္ အီေကြတာႏွင့္ နီးေသာ ႏိုင္ငံေတြဟာ ဒီေရာဂါကို ပိုမိုခံစားၾကရပါတယ္ ။ အေမရိကားႏိုင္ငံ အခ်ိဳ႕ေနရာမ်ား ၊ အာရွေဒသ ႏွင့့္္ အာဖရိကေဒသေတြမွာ ေရာဂါၿဖစ္ပြားမႈဟာ အရွိန္အဟုန္နဲ႕ ၿမင့္မားလာပါတယ္ ။ ၿမိဳ႕ၿပေဒသမ်ားထက္စာလွ်င္ ေက်းလက္ေဒသမ်ားမွာ ပိုအၿဖစ္မ်ားပါတယ္ ။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါကေတာ့ ၿမိဳ႕ၿပေဒသေတြမွာ ပိုၿဖစ္တတ္ပါတယ္ ။ ယခင္က ငွက္ဖ်ားေရာၿဖစ္ပြားမႈ က်ဆင္းသြားရာမွ ၁၉၉၅ ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္းတြင္ ၿပန္လည္ဦးေမာ့လာပါတယ္ ။ ငွက္ဖ်ားေရာဂါဟာ ကမၻာတစ္၀န္းလံုးမွာ ရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ စီးပြားေရးကိုလည္း က်ဆင္းေစပါတယ္ ။ ႏွစ္စဥ္ ဂ်ီဒီပီ ( GDP) ရဲ႕ တစ္၀က္နီးပါးေလာက္ဟာ ငွက္ဖ်ားေရာဂါေၾကာင့္က်ဆင္းရပါတယ္ ။
ငွက္ဖ်ားေရာဂါဘာေၾကာင့္ၿဖစ္လဲ
ငွက္ဖ်ားေရာဂါကို ၿဖစ္ေစတာကေတာ့ ပလက္စမိုးဒီးယမ္း ( Plasmodium ) ကပ္ပါးေကာင္ အမ်ိဳးအႏြယ္၀င္မ်ားေၾကာင့္ ၿဖစ္ရတာပါ ။ ငွက္ဖ်ားေရာဂါၿဖစ္ေစတဲ့ ကပ္ပါးအမ်ိဳးအစားေတြကေတာ့ -
၁) ပလက္စမိုးဒီးယမ္း ဖယ္စီပရမ္ ( P. falciparum )
၂) ပလက္စမိုးဒီးယမ္း မေလးရီးေယး ( P. malariae )
၃) ပလက္စမိုးဒီးယမ္း အိုေဗးလ္ ( P. ovale )
၄) ပလက္စမိုးဒီးယမ္း ဗုိင္းဗက္စ္ ( P. vivax )
တို႕ပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီအမ်ိဳးအစားေတြအနက္ လူသားေတြကို ဒုကၡအေပးဆံုးနဲ႕ ေသဆံုးမႈေတြရဲ႕ ၉၀ ရာခုိင္ႏႈန္းေလာက္ဟာ ပလက္စမိုးဒီးယမ္း ဖယ္စီပရမ္ ( P. falciparum) အမ်ိဳးအစားေၾကာင့္ၿဖစ္ရတာပါ ။
( P.falciparum ring forms and gametocytes in human blood )
( P.falciparum in blood smear )
ေရာဂါဘယ္လို ၿပန္႕ပြားသလဲ
ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးကို လူေတြဆီကို သယ္ေဆာင္ေပးတာကေတာ့ အေနာဖလိ ( Anopheles ) လို႕ေခၚတဲ့ ၿခင္မပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီၿခင္ဟာ ေရာဂါခံစားေနရသူတစ္ေယာက္မွ အၿခားတစ္ေယာက္ဆီကို ေရာဂါပိုး သယ္ေဆာင္ေပးပါတယ္ ။
အယူအဆလြဲမွားမႈမ်ား
အခ်ိဳ႕က ငွက္ဖ်ားေရာဂါၿဖစ္ပြားမႈနဲ႕ ပက္သက္ၿပီး အယူအဆေတြလြဲမွားေနၾကပါတယ္ ။ ေလ့လာမႈမ်ားအရ ငွက္ဖ်ားေရာဂါဘာေၾကာင့္ၿဖစ္လဲလို႕ေမးၾကည့္ ရင္ ငွက္ေပ်ာသီးစားလို႕ၿဖစ္တယ္ ။ စိမ့္စမ္းေရေသာက္လို႕ၿဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ အေၿဖေတြကိုေပးၾကပါတယ္ ။ ဒါဟာ လြဲမွားတဲ့ အယူအဆ ၊ လြဲမွားတဲ့ မွတ္သားမႈေတြပါ ။ တကယ္ငွက္ဖ်ားေရာဂါၿဖစ္ေစတဲ့ အဓိကအေၾကာင္းအရင္းကေတာ့ ၿခင္ကိုက္လို႕ ၿဖစ္တာပါ ။ အေနာဖလိၿခင္မ ( female Anopheles mosquito ) က ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးကို လူ႕ ခႏၶာကုိယ္ထဲ၀င္ေရာက္ေအာင္ပို႕ေဆာင္ေပးမႈေၾကာင့္ ေရာဂါစတင္ ၿဖစ္ပြားလာရၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။
( မွတ္ခ်က္ = အေနာဖလိၿခင္ထီးသည္ ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးကို မသယ္ေဆာင္ပါ )
အေနာဖလိၿခင္ ( Anopheles mosquito) ၏ အေလ့အထမ်ား
ဒီၿခင္ဟာ ေရေနာက္မ်ား ၊ ဗြက္ထူေသာေနရာမ်ားမွာ ေပါက္ဖြားတတ္ပါတယ္ ။ ၿခင္ဟာ ညေန ၅ နာရီ ၊ ၉ နာရီအခ်ိန္မ်ားႏွင့္ နံနက္ေစာေစာအခ်ိန္မ်ားတြင္ လူေနအိမ္မ်ားအတြင္း၀င္ေရာက္ကာ ကိုက္တတ္ပါတယ္။ အ၀တ္ဘီရိုမ်ား ၊ ေအးစက္ၿပီး ေမွာင္ရိပ္ရွိေသာေနရာမ်ားတြင္ ခိုေအာင္းေနတတ္ပါတယ္ ။ ၿခင္ရဲ႕ သက္တမ္းကေတာ့ ၁ ပါတ္မွ ၂ ပါတ္ထိ ရွိတတ္ပါတယ္ ။ တစ္ခါတစ္ရံ ၁ လေလာက္ထိေနတတ္ပါတယ္ ။ ဒီၿခင္ရဲ႕ ထူးၿခားခ်က္ကေတာ့ ေသြးစုပ္ရန္နားေနစဥ္မွာ အၿခားၿခင္မ်ားလို ခႏၶကုိယ္ဟာ ေၿမၿပင္နဲ႕ အၿပိဳင္မရွိေနဘဲ ၀မ္းဗိုက္ပိုင္းဟာ ေလထဲမွာ ရွိေနတတ္ပါတယ္ ။ အလြယ္တကူမွတ္မယ္ဆိုရင္ ဒီၿခင္ဟာ ဖင္ပိုင္းကို ေထာင္ၿပီး ကိုက္တတ္ပါတယ္ ။
( Anopheles mosquito )
ငွက္ဖ်ားေရာဂါသမိုင္းေၾကာင္း
ငွက္ဖ်ားေရာဂါဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ ၀၀၀ ေလာက္ကတည္းက စတင္ေပၚေပါက္လာခဲ့ပါတယ္ ။ ဘီစီ ၂၇၀၀ ေလာက္ကတည္းက တရုတ္ႏိုင္ငံမွာ ေတြ႕ခဲ့ပါတယ္ ။ ငွက္ဖ်ားေရာဂါ ( malaria ) ဟာ အီတာလီယန္စကား ( Medieval Italian ) မွဆင္းသက္လာပါတယ္ ။ Mala aria = "bad air " လို႕အဓိပၸါယ္ရပါတယ္ ။ ယခင္က ငွက္ဖ်ားေရာဂါကို Ague ( သို႕မဟုတ္ ) Marsh fever လို႕လဲေခၚၾကပါတယ္ ။ ဘာလို႕လဲဆိုေတာ့ ဗြက္ႏြံထူထပ္ေသာေဒသေတြမွာ ေတြ႕ရလို႕ပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးကိုေတာ့ ၁၈၈၀ ခုႏွစ္မွာ ၿပင္သစ္တပ္မေတာ္ ဆရာ၀န္ Charles Louis Alphonse Laveran ကစတင္ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး ကပ္ပါးပိုးေၾကာင့္ၿဖစ္ေၾကာင္း တင္ၿပခဲ့ပါတယ္ ။ ကပ္ပါးပိုးေၾကာင့္ ေရာဂါၿဖစ္ပြားမႈကိုစတင္ေတြ႕ရွိခဲ့ၿခင္းလည္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ ထိုရွာေဖြေတြ႕ရွိမႈမ်ားေၾကာင့္ ၁၉၀၇ ခုႏွစ္ ႏိုဗယ္ဆု ( Noble Prize for Physiology or Medicine ) ကိုရရွိခဲ့ပါတယ္ ။ ဒီကပ္ပါးပိုးကို အီတလီသိပၸံပညာရွင္မ်ားၿဖစ္တဲ့ Ettore Marchiafava ႏွင့္ Angelo Celli တို႕က ပလက္စမိုးဒီးယမ္း ( Plasmodium) လို႕အမည္ေပးခဲ့ပါတယ္ ။
၁၈၉၈ ခုႏွစ္တြင္ Sir Ronald Ross က ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးကို ၿခင္က သယ္ေဆာင္ေပးေၾကာင္းႏွင့္ အခ်ိဳ႕ေသာ ၿခင္မ်ားသည္ ငွက္ဖ်ားပိုးကို ၿခင္ရဲ႕ တံေတြးဂလင္းမ်ားမွတဆင့္ ငွက္မ်ားဆီသို႕ပါ ကူးစက္ေစတတ္ေၾကာင္းကို သက္ေသၿပခဲ့ပါတယ္ ။ ထို႕ေၾကာင့္ ၁၉၀၂ ခုႏွစ္တြင္ ႏိုဗယ္ဆု ( Nobel Prize in Medicine ) ကိုရရွိခဲ့ပါတယ္ ။
( ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးကို စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့ေသာ ႏိုဗယ္ဆုရွင္ Charles Louis Alphonse Laveran )
( ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးကူးစက္ပံုကို တင္ၿပခဲ့ေသာ ႏိုဗယ္ဆုရွင္ Sir Ronald Ross )
ေရာဂါၿဖစ္ပြားပံုအဆင့္ဆင့္
ေရာဂါၿဖစ္ပြားဖို႕အတြက္ ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးဟာ သက္ရွိေၿပာင္းလဲမႈအဆင့္ေတြကို ေက်ာ္ၿဖတ္ရပါတယ္ ။ အဲဒီေၿပာင္းလဲမႈေတြကို ၿခင္ရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္အတြင္းေၿပာင္းလဲမႈမ်ားနဲ႕ လူရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္အတြင္းေၿပာင္းလဲမႈမ်ားဆိုၿပီး ၂ ပိုင္း ခြဲၿခားႏိုင္ပါတယ္ ။
ၿခင္၏ခႏၶာကိုယ္အတြင္းေၿပာင္းလဲမႈမ်ား
ငွက္ဖ်ားေရာဂါရဲ႕ မူလအစကေတာ့ အေနာဖလိၿခင္မပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ၿခင္က ေရာဂါရွိတဲ့လူရဲ႕ ေသြးကိုစုပ္ယူလိုက္တာနဲ႕ အဲဒီၿခင္ဟာလည္း ငွက္ဖ်ားေရာဂါကူးစက္မႈကိုခံရေတာ့ပါတယ္ ။ပိုးဟာ ၿခင္ရဲ႕ခႏၶာကိုယ္ထဲကို ( Gametocytes) ေတြအေနနဲ႕၀င္ေရာက္လာပါတယ္ ။ ပိုးဟာ ၿခင္ထဲကိုေရာက္သြားတာနဲ႕ ၿခင္ရဲ႕ အူနံရံထဲကို ထိုးေဖာက္၀င္ေရာက္ၿပီး သက္ရွိၿဖစ္စဥ္မွာ အဆင့္ဆင့္ေၿပာင္းလဲသြားပါတယ္ ။ ေနာက္ဆံုးမွာ စပိုရိုဇိြဳက္ ( sporozoites )ေတြၿဖစ္လာပါတယ္ ။ အဲဒီ စပိုရိုဇိြဳက္ေတြဟာ ၿခင္ရဲ႕ တံေတြးအိတ္ေတြထဲေရာက္ရွိသြားၿပီး လူကိုကူးစက္ဖို႕အတြက္ အဆင္သင့္ၿဖစ္ေနပါတယ္ ။
လူ၏ခႏၶာကိုယ္အတြင္းေၿပာင္းလဲမႈမ်ား
အဆင့္၂ မ်ိဳးရွိပါတယ္ ။ ေသြးအတြင္းေၿပာင္းလဲမႈအဆင့္ ( erythrocytic phase ) ႏွင့္ အသဲတြင္းေၿပာင္းလဲမႈအဆင့္ ( exoerythrocytic phase ) ေရာဂါပိုးသယ္ထားတဲ့ ၿခင္က လူကိုကိုက္လိုက္မယ္ဆိုရင္ ပိုးဟာ ၿခင္ရဲ႕ တံေတြးမွတဆင့္ လူရဲ႕ ေသြးထဲကို sporozoites ေတြအေနနဲ႕ ၀င္ေရာက္သြားၿပီး လူရဲ႕ အသဲကိုေရာက္ရွိသြားပါတယ္ ။ ေရာဂါပိုး ခႏၶာကိုယ္ထဲ၀င္ေရာက္ၿပီး မိနစ္ ၃၀ ေလာက္အတြင္းမွာပဲ အသဲဆဲလ္ ( liver cells ) ေတြဟာ ေရာဂါကူးစက္ခံရပါေတာ့တယ္ ။ ငွက္ဖ်ားပိုးဟာ အသည္းထဲမွာ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ ပြားမ်ားလာၿပီး ေသြးေၾကာထဲကို ေရာက္ရွိသြားပါတယ္ ။ အဲဒီအခါမွာ ေသြးေၾကာထဲက ေသြးနီဥေလးေတြဟာ ေရာဂါပိုး၀င္ေရာက္ၿခင္းကို ခံရၿပီး ေသြးအတြင္းေၿပာင္းလဲမႈအဆင့္ ( Erythorcytic stage of life cycle ) လို႕ေခၚပါတယ္ ။ ေရာဂါပိုးဟာ ေသြးနီဥမ်ားအတြင္းမွာ ဆက္လက္ၿပီး ပြားမ်ားလာပါတယ္ ။ ထိုေသြနီဥမ်ားေပါက္ကြဲေသာအခါ ေနာက္ထပ္ေသြးနီဥမ်ားထဲကို ၀င္ေရာက္ၿပီး ပြားမ်ားမႈမ်ားကို ဆက္တိုက္ၿဖစ္ေပၚေစပါတယ္ ။ အဲဒီလိုေသြးနီဥမ်ား ေပါက္ကြဲေသာအခါတိုင္း ထြက္လာေသာ ဓါတ္ပစၥည္းေတြေၾကာင့္ လူနာမွာ အဖ်ားတက္ၿခင္းကို ခံစားရပါတယ္ ။ပလက္စမိုးဒီးယမ္း ဗိုင္းဗက္စ္ နဲ႕ ပလက္စမိုးဒီးယမ္း အိုေဗးလ္ အမ်ိဳးအစားေတြဟာ အသဲထဲမွာ ၾကာရွည္စြာခိုေအာင္းေနတတ္ပါတယ္ ( exoerythrocytice stage ) ။ ဒီအမ်ိဳးအစားေတြမွာ မၾကာခဏေရာဂါၿပန္လည္ၿဖစ္ပြားမႈမ်ား ( relapses ) ကိုေတြ႕ရပါတယ္ ။ပံုမွန္အားၿဖင့္ ခႏၶာကိုယ္အတြင္းေရာဂါပိုးမ်ား၀င္ေရာက္လာပါက ခႏၶာကိုယ္ခုခံအားစနစ္ ( Immune System ) က တိုက္ဖ်က္ေပးေသာ္လည္း ငွက္ဖ်ားေရာဂါပိုးသည္ အသဲဆဲလ္မ်ားအတြင္းေရာက္ေနစဥ္ႏွင့္ ေသြးနီဥမ်ားထဲေရာက္ေနခ်ိန္မ်ားတြင္ ခုခံအားစနစ္၏တိုက္ခုိက္ခံရၿခင္းမွ လြတ္ကင္းေနတတ္ပါတယ္ ။ ေရာဂါပိုး၀င္ေရာက္ေနေသာ ေသြးနီဥမ်ားကို ေဘလံုး ( spleen )ထဲတြင္ ေခ်ဖ်က္ပါတယ္ ။ ထိုအခါ ပလက္စမိုးဒီးယမ္း ဖယ္စီပရမ္ ( P. falciparum) ပိုးဟာ ေသြးနီဥေတြရဲ႕ အေပၚမွာ ပရိုတိန္းတစ္မ်ိဳး ( PfEMP1- P.falciparum Erythrocyte Membrane Protein1 ) ကို ထုတ္လႊတ္ၿပီး အဲဒီေသြးနီဥေတြဟာ ေသြးေၾကာေလးေတြရဲ႕ နံရံမွာ သြားကပ္ေနပါတယ္ ။ ဒီလိုနဲ႕ ေသြးနီဥေလးေတြဟာ ေသြးေၾကာနံရံတစ္ေလွ်ာက္ စုစည္းလာပါတယ္။ ၾကာလာတဲ့အခါမွာ ေသြးေၾကာနံရံရဲ႕ ေသြးၿပန္ေၾကာငယ္ေလးေတြကုိပါ ပိတ္သြားေစပါတယ္ ။အဲဒီလို ေသြးေၾကာေလးေတြပိတ္သြားေသာေၾကာင့္ ဦးေဏွာက္အတြင္းေသြးမရၿခင္း ၊ ကိုယ္၀န္ေဆာင္မိခင္မ်ားတြင္ၿဖစ္ပါက အခ်င္းတိုင္ရဲ႕ ေသြးေၾကာမ်ားပိတ္သြားပါက ကေလးအေသေမြးၿခင္း ၊ ေပါင္မၿပည့္ေသာကေလးမ်ား ေမြးဖြားၿခင္းကို ၿဖစ္ေစပါတယ္ ။
( life cycle of malaria parasite in human body )
ငွက္ဖ်ားေရာဂါ၏လကၡဏာမ်ား
၁) ခ်မ္းတုန္ဖ်ားၿခင္း -
ေရာဂါခံစားရသူဟာ ရုတ္တရက္ တစ္ကိုယ္လံုးေအးစက္လာပါတယ္ ( sudden coldness ) ။ ခ်မ္းတုန္လာပါတယ္ (rigor ) ။ထို႕ေနာက္ ကိုယ္ပူခ်ိန္တက္လာၿပီး ေခြၽးမ်ားထြက္လာတတ္ၿပီး ၄ နာရီမွ ၆ နာရီေလာက္ထိၾကာေအာင္ခံစားရတတ္ပါတယ္ ။ အဖ်ားဟာ တက္လိုက္ ၊ က်လိုက္ၿဖစ္တတ္ပါတယ္ ။ အဖ်ားတက္ေသာ ပံုစံမွာ ( fever pattern ) ၀င္ေရာက္ေသာ ကပ္ပါးအမ်ိဳးအစားေပၚမူတည္ၿပီး ကြဲၿပားပါတယ္ ။ P.vivax နဲ႕ P.ovale ေၾကာင့္ၿဖစ္လွ်င္ ၂ ရက္ၿခားတစ္ခါအဖ်ားတက္တတ္ပါတယ္ ။ P.falciparum ေၾကာင့္ၿဖစ္လွ်င္ ၃၆ - ၄၈ နာရီၾကာတိုင္း တစ္ခါအဖ်ားတက္ပါတယ္ ။ တစ္ခါတစ္ရံမွာ အဖ်ားၿပန္မက်သြားဘဲ ဆက္တိုက္တက္ေနတတ္ပါတယ္ ။
၂) အဆစ္မ်ားနာက်င္ၿခင္း ( joint pain )
၃) ေအာ့အန္ၿခင္း ( vomiting )
၄) ေသြးအားနည္းၿခင္း ( anemia ) - ေသြးနီဥမ်ားေပါက္ကြဲပ်က္ဆီးမႈေၾကာင့္ၿဖစ္ရတာပါ ။
၎လကၡဏာေတြကိုေတာ့ သာမန္ငွက္ဖ်ားေရာဂါမွာေတြ႕ရတတ္ပါတယ္ ။
ၿပင္းထန္ငွက္ဖ်ားေရာဂါ ( Severe malaria ) ဟာ P.falciparum ေၾကာင့္ၿဖစ္ရတာပါ။ေရာဂါပိုးကိုယ္တြင္း၀င္ေရာက္ၿပီး ၆ ရက္မွ ၁၄ ရက္အတြင္း ခံစားရတတ္ပါတယ္ ။ ၿပင္းထန္ငွက္ဖ်ားကုိခံစားရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေအာက္ပါလကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။
၁) ၿပင္းထန္စြာ ေခါင္းကိုက္ၿခင္း ( severe headache )
၂) ဦးေဏွာက္အတြင္း ေသြးမေရာက္ၿခင္း ( cerebral ischemia )
၃) ေဘလံုးၾကီးၿခင္း ( splenomegaly )
၄) အသဲၾကီးၿခင္း ( hepatomegaly )
၅) ေသြးတြင္းသၾကား ဓါတ္နည္းၿခင္း ( hypoglycemia )
၆) ေက်ာက္ကပ္ပ်က္ဆီးၿခင္း ( renal failure )
၇) ေသြးလန္႕ၿခင္း ( shock and circulatory collapse )
၈) ေသြးယိုစီးၿခင္း ( bleeding )
ေနာက္ဆံုးတြင္ ေမ့ေမ်ာၿခင္း ( coma ) ကို ခံစားရၿပီး အသက္ဆံုးရႈံးရသည္ထိ ဆိုး၀ါးတတ္ပါတယ္ ။အၿပင္းထန္ဆံုး ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါမွာ ဦးေဏွာက္ငွက္ဖ်ား ( cerebral malaria ) ပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
( ေသြးအားနည္းၿခင္း )
( ဦးေဏွာက္ငွက္ဖ်ားေရာဂါ -cerebral malaria တြင္ေတြ႕ရေသာ လကၡဏာမ်ား )
ေရာဂါရွာေဖြၿခင္း
ေရာဂါရွာေဖြနည္းမ်ားစြာရွိေသာ္လည္း အလြယ္တကူအသံုးမ်ားတာကေတာ့ မိုက္ခရိုစကုပ္ႏွင့္ ပိုးရွာေဖြေသာနည္းလမ္း ( blood film and microscopic examination ) ၿဖစ္ပါတယ္ ။ အခုေနာက္ပိုင္း အသံုးမ်ားလာတာကေတာ့ RDTs ( rapid diagnostic tests )မ်ားၿဖစ္ပါတယ္ ။ Test kits မ်ားကေတာ့ အမ်ိဳးမ်ိဳး ကြဲၿပားပါတယ္ ။
ကုသၿခင္း
ဖယ္စီပရမ္ေၾကာင့္ၿဖစ္တဲ့ ငွက္ဖ်ားေရာဂါဟာ အေရးေပၚကုသဖို႕လိုအပ္ပါတယ္ ။ ငွက္ဖ်ားေရာဂါခံစားရလွ်င္ ေဆးရုံတက္ကာ ထိေရာက္ေသာ ကုသမႈကိုခံယူဖို႕လိုအပ္ပါတယ္ ။ ကုသရာတြင္အသံုးၿပဳေသာ ေဆး၀ါးမ်ားစြာရွိပါတယ္ ။ အခ်ိဳ႕ကို ၾကိုတင္ကာကြယ္ၿခင္း ( prophylaxis ) အတြက္အသံုးၿပဳသလို ၊ ကုသမႈအတြက္လည္းအသံုးၿပဳပါတယ္ ။ ေဆးအမ်ိဳးအစားေတြကေတာ့ ေအာက္ပါအတိုင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။
၁) Chloroquine
လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာကတည္းက ယခုအခ်ိန္ထိ အသံုးၿပဳေနဆဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ေဆးယဥ္ပါးမႈမ်ား ( drug-resistance )မ်ားရွိလာေသာ္လည္း ထိေရာက္စြာအသံုးၿပဳေနပါေသးတယ္ ။
၂) Quinine
၁၇ ရာစုေလာက္ကတည္းက စတင္အသံုးၿပဳခဲ့ပါတယ္ ။ ဆင္ခုိနာအပင္ ( Cinchona ) မွထုတ္ယူထားၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။
၃) Mefloquine
ကာကြယ္ၿခင္းႏွင့္ ကုသၿခင္း ၂ မ်ိဳးစလံုးအတြက္အသံုးၿပဳႏိုင္ပါတယ္ ။ အထူးသၿဖင့္ ( chloroquine-resistant falciparum malaria ) အတြက္ အသံုးၿပဳပါတယ္ ။ သုိ႕ေသာ္ ယခုအခါ ထိုင္း ၊ ကေမႅာဒီးယား ႏွင့္ ၿမန္မာႏိုင္ငံတို႕တြင္ ( mefloquine resistant malaria ) မ်ားကိုေတြ႕ရွိလာပါတယ္ ။ ငွက္ဖ်ားထူေပါေသာေနရာေဒသမ်ားသို႕ ခရီးသြားမည့္သူမ်ားအေနၿဖင့္ တစ္ပါတ္ကို တစ္ၾကိမ္ႏႈန္းၿဖင့္ ခရီးမသြားခင္တစ္ပါတ္ၾကိဳတင္ေသာက္ကာ ၊ ထိုေဒသမွၿပန္လာၿပီး ၄ ပါတ္ထိဆက္လက္ေသာက္ဖို႕လိုအပ္ပါတယ္ ။
၄) Artesunate
၅) Artemether
Artisunate နဲ႕ Artemether ဟာ တရုတ္လူမ်ိဳးေတြရဲ႕ ေရွးေဟာင္းလက္စြဲ ေဆးအမ်ိဳးအစားေတြၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဘီစီ ၂၀၀ ေလာက္ကတည္းက စတင္အသံုးၿပဳခဲ့တာၿဖစ္ပါတယ္ ။ ယခုအခါ ၎ေဆးမ်ားကို အၿခားေဆးမ်ားႏွင့္ ေပါင္းစပ္ကုသၿခင္းနည္းလမ္း
(artemisinin based combination therapy - ACT ) ကို WHO က ခ်မွတ္ေပးခဲ့ပါတယ္ ။
၆) Primaquine
၇) Doxycycline
၈) Sulfadoxine-pyrimethamine ( fansidar )
အၿခားေဆးမ်ားစြာရွိေသးေသာ္လည္း အသံုးမ်ားေသာေဆးခ်ိဳ႕ ကိုသာ ဗဟုသုတအလို႕ ငွာ တင္ၿပလိုက္ပါတယ္ ။
ကာကြယ္ၿခင္း
ငွက္ဖ်ားေရာဂါကို ကာကြယ္ၿခင္း ၂ မ်ိဳးရွိပါတယ္ ။
၁) ကာကြယ္ေဆးေသာက္သံုးၿခင္းႏွင့္
၂) ၿခင္ေပါက္ဖြားမႈကို တားဆီးကာကြယ္ၿခင္းပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
ငွက္ဖ်ားေဒသအတြင္းေနထိုင္သူမ်ား ႏွင့္ ထိုေဒသမ်ားသို႕ ခရီးသြားမည့္သူမ်ားအေနၿဖင့္ ကာကြယ္ေဆးမ်ားကို သတ္မွတ္ထားေသာ စံညႊန္းမ်ားအတိုင္း ေသာက္သံုးရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။
ၿခင္ေပါက္ဖြားမႈကိုကာကြယ္ရန္အတြက္ တစ္ဦးခ်င္းစီအေနၿဖင့္ ၿခင္ႏိုင္ေဆးမ်ား အသံုးၿပဳၿခင္း ၊ ေဆးစိမ္ ၿခင္ေထာင္မ်ားအသံုးၿပဳၿခင္း ၿဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္သလို ၊ စုေပါင္းကာကြယ္မႈအေနၿဖင့္ ၿခင္ေပါက္ဖြားႏိုင္ေသာေနရာမ်ား ၊ ခ်ံဳမ်ားကို ရွင္းလင္းၿခင္း ၊ ၿခင္ေဆးဖ်န္းၿခင္း ( Indoor Residual spraying ) တို႕ ၿဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္ ။ထို႕အၿပင္ ေရသိုေလွာင္ရာေနရာမ်ားတြင္ ၿခင္သားေလာင္းေလးမ်ားကို စားတတ္ေသာ ငါးမ်ားေမြးၿမဴတားၿခင္းၿဖင့္လည္း ၿခင္မေပါက္ဖြားေအာင္တားဆီးႏိုင္ပါတယ္ ။ ငွက္ဖ်ားေရာဂါကို ကာကြယ္ဖို႕ ကာကြယ္ေဆး ( Vaccine ) မရွိေသးပါ ။
ကမၻာ့ငွက္ဖ်ားေရာဂါေန႕ ( World Malaria Day )
၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၂၅ ရက္ ေန႕ဟာ ကမၻာ့ငွက္ဖ်ားေရာဂါေန႕ၿဖစ္ပါတယ္ ။
ၿမန္မာႏိုင္ငံမွ ငွက္ဖ်ားေရာဂါကာကြယ္ေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ား
ၿမန္မာႏိုင္ငံဟာ ငွက္ဖ်ားထူေပါေသာႏိုင္ငံၿဖစ္ပါတယ္ ။ ငွက္ဖ်ားေရာဂါအမ်ိဳးအစားေပါင္းမ်ိဳးစံုကိုလည္းေတြ႕ရပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ ၿမန္မာႏိုင္ငံအေနနဲ႕ ငွက္ဖ်ားကာကြယ္ေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ားကို အၿခားႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ပူးေပါင္းၿပီး ေဆာင္ရြက္လွ်က္ရွိပါတယ္ ။ Informal Bi-regional Training Of Trainer's Workshop On Malaria Country Database ကို ၿမန္မာႏိုင္ငံ ၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မွာ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လ ၂၀ ရက္ေန႕မွ ၂၃ ရက္ေန႕အထိက်င္းပခဲ့ၾကပါတယ္ ။ ႏိုင္ငံေပါင္း ၉ ႏိုင္ငံမွ တက္ေရာက္ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္ ။
(ဒါကေတာ့ WHO ရဲ႕ ငွက္ဖ်ားေရာဂါ report ၿဖစ္ပါတယ္ )
အခ်ဳပ္အားၿဖင့္ ကမၻာတစ္၀န္း ဒုကၡေပးေနတဲ့ ဒီငွက္ဖ်ားေရာဂါၾကီးကို လူသားတိုင္း အတူတကြလက္တြဲကာကြယ္ၾကပါလို႕ တိုက္တြန္းလိုက္ရပါတယ္ ။ ေလးစားစြာၿဖင့္ -
ကိုးကားစာရင္း -
၁) http://en.wikipedia.org/wiki/Malaria
၂) http://www.searo.who.int/EN/Section10/Section21.htm
၃) http://www.who.int/topics/malaria/en/
၄) http://www.cdc.gov/malaria/
၅) http://www.dhpe.org/infect/Malaria.html
၆) Management of Severe Malaria , 2nd edition-2000 , WHO.
၇) http://www.youtube.com
မွတ္သားေလ့လာ က်န္းမာေရးအသိပညာ
ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါအေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ ( အပိုင္း ၂ )
ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
HIV ေရာဂါပိုးကူးစက္ခံရသူမ်ားရဲ႕ ၅၀-၉၀ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ေရာဂါပိုး၀င္ေရာက္ၿပီး ရက္ပိုင္း ( သို႕ ) ရက္သတၱပတ္အနည္းငယ္အတြင္းမွာ ေရာဂါရဲ႕ တိုက္ခိုက္ၿခင္းကို စတင္ခံစားလာရပါတယ္။ အစပိုင္းမွာ တုပ္ေကြးေရာဂါကဲ့သို႕ လကၡဏာမ်ားကိုခံစား ရၿပီး ၂ ပါတ္ခန္႕ၾကာရွည္တတ္ပါတယ္ ။ ထိုသို႕အေစာပိုင္းခံစားရမႈကို မူလအဆင့္ ေရာဂါ (primary or acute HIV infection) လို႕ေခၚပါတယ္။ဒီအဆင့္မွာ ကူးစက္ခံေ၀ဒနာရွင္မွတဆင့္ အၿခားတစ္ေယာက္ဆီကို ကူးစက္ဖို႕အတြက္ အေကာင္းဆံုးအေၿခအေနပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
ခံစားရတတ္တဲ့ လကၡဏာေတြကေတာ့ -
၁) အဖ်ားတက္ၿခင္း ။
၂) အဆစ္မ်ားႏွင့္ ၾကြက္သားမ်ား နာၾကင္ၿခင္း ။
၃) လင့္အက်ိတ္မ်ား(lymph nodes)ေယာင္ရမ္းၿခင္း ။ အထူးသၿဖင့္ လည္ပင္းအက်ိတ္မ်ားေယာင္တတ္ပါတယ္ ။ နာက်င္မႈမရွိပါ ။
ဒီလကၡဏာေတြဟာ ၂ ပါတ္ေလာက္ၾကာရွည္တတ္ပါတယ္ ။ အခ်ိဳ႕ေသာ ေ၀ဒနာရွင္ေတြဟာ မိမိတို႕မွာ ေရာဂါ၀င္ေရာက္ကူးစက္ခံေနရတယ္ဆိုတာကိုေတာင္ မသိၾကပါဘူး ။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ေရာဂါလကၡဏာမၿပဘဲ ကာလၾကာရွည္စြာ ရွိေနတတ္ပါတယ္ ။ ၉ -၁၀ ႏွစ္ေလာက္ထိေတာင္ၾကာတတ္ပါတယ္ ။ ဒီကာလကို ဟာကြက္ ( Window Period ) လို႕ေခၚပါတယ္ ။
၁) ၾကာရွည္စြာ အဖ်ားတက္ၿခင္း ။
၂)ကိုယ္အေလးခ်ိန္လြန္စြာက်ဆင္းၿခင္း။ တစ္လအတြင္း ရွိရင္းကိုယ္အေလးခ်ိန္ရဲ႕ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ေလာက္ထိကို က်ဆင္းသြားတတ္ပါတယ္ ။
၃) ၀မ္းပ်က္၀မ္းေလွ်ာၿခင္း ။
၄) အၿခား လကၡဏာမ်ား
- အေရၿပားႏွင့္ အစာလမ္းေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ အနာမ်ားၿဖစ္ၿခင္း ။
- အေရၿပားတြင္ အနီစက္မ်ားထြက္လာၿခင္း ။
- အစားအေသာက္ပ်က္ၿခင္း ။
- ေခ်ာင္းဆိုးၿခင္း ။
- ေရယုန္မ်ားထြက္လာၿခင္း ။
- လိင္အဂၤါမ်ားတြင္ အနာမ်ားၿဖစ္ၿခင္း ။
- အသည္းေရာင္ၿခင္း ။
- ေဘလံုးၾကီးၿခင္း ။
- ပန္ကရိယ ( Pancreas ) ေရာင္ၿခင္း ။
- ဦးေဏွာက္အေၿမွးပါးေရာင္ၿခင္း ။
- ကင္ဆာေရာဂါမ်ား - ကာပိုးစီးစာကိုးမား ( Kaposi's sarcoma )
- အၿခား ဆင့္ပြါးေရာဂါမ်ား ( Oppotunistic Infection ) ၏ လကၡဏာမ်ား ။
( Kaposi's carcoma )
( Herpes )
( Oral Thrush )
( ဒီလကၡဏာေတြဟာ AIDS ၿဖစ္တဲ့အခါမွာ ဆင့္ပြား၀င္ေရာက္လာတတ္ေပမယ့္ ဒီလကၡဏာေတြရွိတိုင္း AIDS ၿဖစ္တယ္လို႕ေၿပာလို႕မရပါဘူး ။ ဒီေရာဂါေတြၿဖစ္ေစတဲ့ အၿခားအေၾကာင္းအရင္းေတြလည္းရွိပါေသးတယ္ ။ နားလည္မႈလြဲၿပီး ေၾကာက္လန္႕ႏိုင္္သၿဖင့္ မေၾကာက္လန္႕ဖို႕ေၿပာလိုပါတယ္။ တကယ္ ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါရွိမရွိကို ( Antibody ) စစ္ေဆးၿပီးမွသာ ေသခ်ာစြာေၿပာႏိုင္မွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ )
ဒီေရာဂါဟာ လိင္ဆက္ဆံၿခင္းႏွင့္ ေသြးမွတဆင့္ ကူးစက္တတ္ေသာေၾကာင့္ ေအာက္ပါနည္းလမ္းမ်ားကို သတိၿပဳၿခင္းၿဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္ ။
၁) အကာအကြယ္မဲ့လိင္ဆက္ဆံၿခင္းမွ ေရွာင္ရွားၿခင္း ။ ( condom ) အသံုးၿပဳပါ ။
၂) အေပ်ာ္အပါးလိုက္စားၿခင္းကို ေရွာင္ရွားၿခင္း ။ ( avoid having sex with CSW - commercial sex workers )
၃) သြားပြတ္တံ ၊ မုတ္ဆိတ္ရိတ္ဓါးမ်ားကို အတူတကြ လက္ဆင့္ကမ္း အသံုးၿပဳၿခင္းမွ ေရွာင္ရွားၿခင္း ။
၄) ေဆးမင္ေၾကာင္ထိုးၿခင္းမွ ေရွာင္ရွားၿခင္း ။ နားေဖာက္ရာတြင္ တစ္ခါသံုးအပ္မ်ားကို အသံုးၿပဳၿခင္း ။
၅) တစ္ခါသံုးေဆးထိုးအပ္မ်ားကို အသံုးၿပဳၿခင္း ။
၆) ေသြးမသြင္းမီ HIV ပိုးစစ္ေဆးၿခင္း ။
၇) ခြဲစိတ္ခန္းသံုး ကရိယာမ်ားကို စနစ္တက် ပိုးသတ္ၿခင္း ။
၈) မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲၿခင္းမွ ေရွာင္ရွားၿခင္း ။
ကုသၿခင္း
AIDS ေရာဂါကို ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ကုသႏိုင္ေသာ ေဆးမရွိေသးပါ ။ မ်က္ေမွာက္ကာလတြင္ အသံုးၿပဳေနေသာ ေဆးမ်ားစြာရွိေသာ္လည္း ထိုေဆးမ်ားမွာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေပါက္ဖြားမႈကို ေလွ်ာ့ခ်ေပးၿခင္း ၊ ကိုယ္ခံအားကို ၿမင့္မားေအာင္ၿမွင့္တင္ေပးၿခင္း ၊ ဆင့္ပြါးေရာဂါမ်ားကို တားဆီးေပးၿခင္းမ်ားကိုသာ ေဆာင္ရြက္ေပးႏိုင္ပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ မို႕လို႕ ကာကြယ္ၿခင္းဟာ ကုသၿခင္းထက္ပိုမိုေကာင္းမြန္တဲ့နည္းလမ္းၿဖစ္ပါတယ္။အသံုးၿပဳေနၾကေသာ ေဆးမ်ား -
( Abacavir )
( Atazanavir )
ရင္ေသြးငယ္မ်ားႏွင့္ ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါ
( ေ၀ဒနာရွင္ကေလးငယ္ )
ယေန႕ ကမၻာေပၚမွာ ႏွစ္စဥ္ကေလးငယ္ေပါင္း ၃၈၀ ၀၀၀ ဟာ ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါေၾကာင့္ေသဆံုးေနရပါတယ္ ။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္စဥ္ ၊ မီးဖြားစဥ္ႏွင့္ ႏို႕ဆို႕ကေလးငယ္မ်ားတြင္ ေရာဂါပိုးရွိေသာ မိခင္မွတဆင့္ ေရာဂါကူးစက္ခံရပါတယ္ ။ ကာကြယ္ကုသမႈမ်ားမလုပ္လွ်င္ သကၠရာဇ္ ၂၀၁၀ တြင္ ကေလးငယ္ေပါင္း တစ္သန္းေက်ာ္ဟာ ဒီေရာဂါေၾကာင့္ေသဆံုးလိမ့္မယ္လို႕ ခန္႕မွန္းၾကပါတယ္ ။
ရင္ေသြးငယ္မ်ား ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါကာကြယ္ေရး ကန္ပိန္း ( Stop AIDS in Children Campaign )
ဒီ ကန္ပိန္းရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ ကေလးငယ္ေတြမွာ AIDS ေရာဂါခံစားရမႈ ပမာဏကို ၂၀၁၀ ခုႏွစ္တြင္ တစ္၀က္ေလွ်ာ့ခ်ရန္ၿဖစ္ပါတယ္ ။
မိခင္မွ ရင္ေသြးသုိ႕ေရာဂါကူးစက္ ႏိုင္ပါသလား
ကာကြယ္လို႕ရပါတယ္ ။ ေရာဂါပိုးရွိေသာ မိခင္မွ ရင္ေသြးသုိ႕ ကိုယ္၀န္ေဆာင္စဥ္ ၊ ေမြးဖြားစဥ္နဲ႕ ႏို႕တုိက္ေကြၽးၿခင္းမ်ားမွတဆင့္ ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ မိခင္တြင္ ေရာဂါပိုးရွိပါက HIV ဗိုင္းရပ္စ္ကို ကာကြယ္ေသာ ေဆး၀ါးမ်ားသံုးစြဲၿခင္း ၊ ရင္ေသြးငယ္မ်ားကို မိခင္ႏို႕မတိုက္ဘဲ ႏို႕မႈန္႕ ( formula ) တိုက္ၿခင္း ၿဖင့္ ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္ ။ထိုသို႕ေဆာင္ရြက္ၿခင္းကို မိခင္မွ ကေလးသို႕ ကူးစက္မႈကာကြယ္ၿခင္း ( prevention of mother-to-child transmission - PMTCT) လို႕ေခၚပါတယ္ ။ထိုသို႕မကာကြယ္ပါက ေရာဂါပိုးရွိေသာ မိခင္မွ ေမြးေသာ ကေလး ၃ ေယာက္တြင္ ၁ ေယာက္မွာ ေရာဂါခံစားရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။
ဘယ္ေလာက္ထိေရာက္စြာကာကြယ္ႏိုင္လဲ
ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ေရာဂါပိုးရွိေသာ မိခင္တိုင္း PMTCT ကို ေဆာင္ရြက္ၾကသၿဖင့္ မိခင္မွ ကေလးသို႕ ကူးစက္မႈ ႏႈန္းမွာ ၂ ရာခုိင္ႏႈန္းေအာက္ကို ေရာက္ရွိလာပါတယ္ ။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားမွာေတာ့ ဒီကာကြယ္ၿခင္းကုိ က်ယ္ၿပန္႕စြာ မလုပ္ေဆာင္ႏိုင္ေသးတဲ့အတြက္ ေရာဂါကူးစက္မႈ ႏႈန္းမွာ ဆက္လက္ၿမင့္မားေနဆဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
ကမၻာ့ ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါေန႕ ( World AIDS Day )
ႏွစ္စဥ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁ ရက္ေန႕ကို ကမၻာ့ ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါေန႕ အၿဖစ္သတ္မွတ္ၿပီး ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါ ကာကြယ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ကစတင္ၿပီး အရွိန္အဟုန္ၿမွင့္ၿပီးေဆာင္ရြက္လာပါတယ္ ။ ၂၀၀၇ အတြက္ Theme ကေတာ့ Stop AIDS, Keep The Promise-Leadership ၿဖစ္ပါတယ္ ။
အနီေရာင္ ဖဲၿပားေလး ( Red Ribbon )
AIDS ေရာဂါကာကြယ္ေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ားႏွင့္ ေရာဂါေ၀ဒနာရွင္မ်ားအတြက္ အမွတ္အသားအၿဖစ္ ဒီအနီေရာင္ဖဲၿပားေလးကို သတ္မွတ္ခဲ့ၾကပါတယ္ ။
အေရွ႕ ေတာင္အာရွ မွ ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါ
WHO ရဲ႕ သတ္မွတ္ခ်က္အရ အေရွ႕ေတာင္အာရွဟာ ကမၻာေပၚမွာ ဒုတိယအမ်ားဆံုး HIV ပိုးေတြ႕ရွိရတဲ့ ေဒသၿဖစ္ပါတယ္ ။အဓီက အၿဖစ္အမ်ားဆံုးႏုိင္ငံေတြကေတာ့ အိႏၵိယ ၊ အင္ဒိုနီးရွား ၊ ၿမန္မာ ၊ နီေပါ ၊ ထိုင္း ႏိုင္ငံ တို႕ပဲၿဖစ္ပါတယ္။ အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္ ပထမဆံုးေရာဂါပိုးစတင္ေတြ႕ရွိခဲ့တာကေတာ့ ၁၉၈၄ ခုႏွစ္က ထိုင္းႏိုင္ငံမွာစတင္ေတြ႕ခဲ့တာၿဖစ္ပါတယ္ ။
South East Asia region has the 2nd highest burden of HIV/AIDS
ေဆြးေႏြးပြဲမ်ား
အာရွ-ပစိဖိတ္ ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါလႈပ္ရွားမႈ စုေပါင္းေဆြးေႏြးပြဲကို( scaling up HIV testing and counselling in Asia and Pacific ) ကန္ေဘာရီးယားႏိုင္ငံ ဖႏြမ္းပင္ၿမိဳ႕တြင္ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၄-၆ ရက္ေန႕မ်ားမွာ က်င္းပခဲ့ပါတယ္ ။
-World Health Orginization (WHO )
-United Nations Children's Fund (UNICEF )
-the joint United Nations Programme on HIV/AIDS ( UNAIDS )
-Secretariat of the Pacific Community ( APC )
-South Asia association for regional cooperation (SAARC )
မွ တာ၀န္ရွိသူမ်ားႏွင့္ အၿခားအဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွလည္းတက္ေရာက္ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကပါတယ္ ။
၈ ၾကိမ္ေၿမာက္ အၿပည္ၿပည္ဆိုင္ရာ ကြန္ဂရက္
အာရွ-ပစိဖိတ္ေဒသအတြင္း AIDS ေရာဂါႏွင့္ပက္သက္ေသာ အၿပည္ၿပည္ဆိုင္ရာ ကြန္ဂရက္ ( 8th International Congress on AIDS in Asia and Pacific ) ကို သီရီလကၤာႏိုင္ငံ ကိုလန္ဘိုၿမိဳ႕တြင္ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ဩဂုတ္လ ၁၉ ရက္ေန႕မွ ၂၃ ရက္ေန႕ထိက်င္းပေဆြးေႏြးမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။
အခ်ဳပ္အားၿဖင့္ဆိုေသာ္ ကုရာနတၻိေဆးမရွိေသးတဲ့ ဒီခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါကို ၾကီုတင္ကာကြယ္ၿခင္းၿဖင့္ စုေပါင္းတြန္းလွန္ၾကပါစို႕လို႕တုိက္တြန္းရင္း ေလာကတခြင္ AIDS ကင္းစင္ပါေစေၾကာင္း ဆႏၵၿပဳလိုက္ပါတယ္ ။
ကိုးကားစာရင္း :
1.http://www.projectinform.org/index_pub.html
2.http://en.wikipedia.org/wiki/World_AIDS_Day
3.http://www.herpes-coldsores.com/std/aids.htm
4.http://www.avert.org/aidssoutheastasia.htm
5.http://www.searo.who.int/en/section10/section18.htm
6.http://www.aegis.com/topics/oi/
7.http://www.infoplease.com/ce6/sci/A0856515.html
8.http://patients.uptodate.com/topic.asp?file=hiv_aids/4460
9.http://www.healthscout.com/ency/68/101/main.html
ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါအေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ ( အပိုင္း - ၁ )
ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါ ( AIDS )ဆိုတာ ဘာလဲ
ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါ ( AIDS ) ကို Acquired Immuno Deficiency Syndrome လို႕ေခၚပါတယ္ ။ ခႏၶာကိုယ္တြင္းမွာရွိတဲ့ ကိုယ္ခံအား ( Immune ) က်ဆင္းမႈေၾကာင့္ ၀င္ေရာက္လာေသာ ေရာဂါလကၡဏာမ်ားကို စုစည္းထားေသာ ေရာဂါလကၡဏာစု ( Syndrome ) လို႕ မွတ္သားႏိုင္ပါတယ္ ။ ဒီလိုေရာဂါလကၡဏာစုကိုၿဖစ္ေစတာကေတာ့ ( HIV ) ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
HIV virus ဆိုတာဘာလဲ
( HIV virus and T lymphocyte )
( HIV virus )
HIV ဆိုတာ Human Immunodeficiency Virus ( Retro virus ) ၿဖစ္ပါတယ္ ။ တစ္ခါတစ္ရံမွာ HIV နဲ႕ AIDS ကြဲၿပားစြာ မသိတာမ်ိဳးကိုလည္းေတြ႕ရပါတယ္ ။ HIV ဆိုတဲ့ ေရာဂါပိုးေၾကာင့္ ခုခံအားက်ဆင္းမႈကူးစက္ေရာဂါ AIDS ၿဖစ္တယ္လို႕ အလြယ္တကူမွတ္သားႏိုင္ပါတယ္ ။
ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါသမိုင္းေၾကာင္း
ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါကူးစက္ၿခင္းကို စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့တာကေတာ့ ၁၉၈၁ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၅ ရက္ေန႕မွာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ ေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ ကာကြယ္ေရးစင္တာ ( Centers for Disease Control and prevention - CDC ) က စတင္ သတိၿပဳမိခဲ့ပါတယ္ ။
ေလာ့စ္အိန္ဂ်ယ္လိ ( Los Angeles) ၿမိဳ႕ မွာရွိတဲ့ လိင္တူဆက္ဆံသူ ( homosexual ) အမ်ိဳးသား ၅ ေယာက္တြင္ ႏူမိုစစ္စတစ္ နမိုးနီးယား (Pneumocystis Pneumonia) ေရာဂါ ၿဖစ္ပြါးမႈေပၚမွာမူတည္ၿပီး သတိၿပဳမိခဲ့ၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ GRID ( Gay Related Immune Deficiency ) လို႕အစပိုင္းမွာအမည္ေပးခဲ့ပါတယ္ ။ မၾကာခင္မွာပဲ ေရာဂါခံစားရသူေတြရဲ႕ တစ္၀က္ေလာက္ဟာ လိင္တူဆက္ဆံသူေတြမဟုတ္ဘူးဆိုတာသိလာပါတယ္။ ၁၉၈၂ ခုႏွစ္မွာ AIDS လို႕အမည္ေၿပာင္းလဲဖို႕ ( CDC ) က အဆိုၿပဳခဲ့ပါတယ္ ။
၁၉၈၃ ခုႏွစ္မွာ ၿပင္သစ္ႏိုင္ငံတြင္ Luc Montagnier ဦးေဆာင္တဲ့သိပၸံ ပညာရွင္မ်ားအဖြဲ႕ က AIDS ေရာဂါၿဖစ္ပြါးေစတဲ့ virus ပိုးကို စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္ ။ Lymphadenopathy-associated Virus ( LAV ) လို႕ေခၚခဲ့ၾကပါတယ္ ။ တစ္ႏွစ္ၾကာေသာအခါ အေမရိကန္ႏိုင္ငံမွာရွိတဲ့ Robert Gallo ဦးေဆာင္တဲ့ အဖြဲ႕ က (Human T lymphotropic Virus type 3 ) လို႕အမည္ေၿပာင္းလဲခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၈၆ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ( HIV ) လို႕ အမည္အတည္တက်သတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္ ။
HIV ဟာ အမ်ိဳးအစားအားၿဖင့္ HIV-1 ႏွင့္ HIV2 ဆိုၿပီး ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္စားရွီပါတယ္ ။ ဒီဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြဟာ ႏွစ္ဆယ္ရာစုအတြင္း ေတာင္ကင္မရြန္းမွာရွိတဲ့ ခ်င္ပန္ဇီေမ်ာက္မ်ားမွ လူေတြဆီကို ကူးစက္လာတယ္လို႕ ယူဆၾကပါတယ္ ။ HIV-1 ပိုးဟာ ပိုၿပင္းထန္ၿပီး အခုသိေနတဲ့ AIDS ေရာဂါကိုအဓိကၿဖစ္ေစတဲ့ ပိုးၿဖစ္ပါတယ္ ။
HIV ပိုးရွိေသာေနရာမ်ား
HIV ပိုးဟာ ခႏၶာကိုယ္တြင္းမွာရွိတဲ့
၁) ေသြး
၂) မ်က္ရည္
၃) တံေတြး
၄) ႏို႕ရည္
၅) သုတ္ရည္
၆) မအဂၤါမွထြက္ေသာအရည္
မ်ားတြင္ရွိေနတတ္ပါတယ္ ။ သို႕ေသာ္ ေသြးႏွင့္ ေသြးထြက္ပစၥည္းမ်ား ၊ လိင္အဂၤါမွ ထြက္ေသာအရည္မ်ားမွတဆင့္သာ ကူးစက္ပါတယ္ ။
ကူးစက္မႈ နည္းလမ္းမ်ား
၁) လိင္မွတဆင့္ကူးဆက္ၿခင္း
ခုခံအားက်ဆင္းမႈေရာဂါ အဓိက ကူးစက္ေသာနည္းလမ္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ ကာကြယ္မႈအရွိဘဲလိင္ဆက္ဆံၿခင္းၿဖင့္( unprotected sexual relation ) ေရာဂါခံစားသူမွတစ္ဆင့္ အၿခားတစ္ေယာက္ဆီကို ကူးစက္ပါတယ္ ။
၂) ေသြး ႏွင့္ ေသြးထြက္ပစၥည္းမ်ားမွတဆင့္ ကူးစက္ၿခင္း
ေအာက္ပါအေၿခအေနမ်ားမွတဆင့္ ကူးစက္တတ္ပါတယ္ -
- ေရာပါပိုးပါေသာေသြးသြင္းၿခင္း ။
- မူးယစ္ေဆးသံုးဆြဲသူမ်ား ။
- ေဆးထုိးအပ္မ်ားမွတဆင့္ကူးစက္ၿခင္း ။
- ေဆးရုံ ၊ ေဆးခန္းမ်ားတြင္ ဆရာ၀န္မ်ား ၊ သူနာၿပဳမ်ား ၊ ဓါတ္ခြဲခန္းမ်ားတြင္ မေတာ္တဆ ေရာဂါပိုးပါေသာ ေသြးမ်ား ၊ ေဆးထိုးအပ္မ်ားၿဖင့္ ထိခုိက္မိၿခင္း ။
- နားေဖာက္ၿခင္း ၊ ေဆးမင္ေၾကာင္ထိုးၿခင္း ၊ ႏွင့္ ေရာဂါပိုးပါေသာ ပစၥည္းမ်ားမွ တဆင့္ ကူးစက္ၿခင္း ။
၃) မိခင္မွ ရင္ေသြးသို႕ ကူးစက္ၿခင္း ( Mother to child transmission -MTCT )
ကိုယ္၀န္ေဆာင္စဥ္ကာလႏွင့္ မီးဖြားစဥ္ကာလမ်ားအတြင္း မိခင္မွ ရင္ေသြးငယ္သို႕ ကူးစက္တတ္ပါတယ္ ။မိခင္ႏို႕ရည္မွတဆင့္လည္းကူးစက္တတ္ပါတယ္ ။
မကူးစက္ႏိုင္ေသာနည္းလမ္းမ်ား
ေအာက္ပါနည္းလမ္းမ်ားၿဖင့္ မကူးစက္ႏိုင္ပါ ။
၁) ဆီး ၊ ၀မ္း ၊ ေခြၽး ႏွင့္ တံေတြးမ်ားတြင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးပါ၀င္မႈမွာ နည္းပါးေသာေၾကာင့္ ၎တို႕မွတဆင့္ ကူးစက္မႈကိုမေတြ႕ရပါ ။
၂) ၿခင္ ၊ ၾကမ္းပိုးမ်ား ကိုက္ၿခင္းမွ တဆင့္ မကူးစက္ႏိုင္ပါ ။
၃) ေရာဂါပိုးရွိသူႏွင့္ အတူတူအိပ္ၿခင္း ၊ အတူတူစားၿခင္း ၊ အတူတူေရကူးၿခင္း ၊ မ်က္ႏွာသုတ္ပ၀ါအစရွိသည္တို႕ကို အတူသံုးၿခင္း ၊ ထိေတြ႕ကိုင္တြယ္ၿခင္း တို႕ၿဖင့္ မကူးစက္ႏိုင္ပါ ။
၄) တယ္လီဖုန္းမ်ား ၊ အိမ္သာမ်ား ၊ တံခါးလက္ကိုင္မ်ားကို အတူတကြအသံုးၿပဳၿခင္းၿဖင့္လည္း မကူးစက္ႏိုင္ပါ ။
AIDS ႏွင့္ ခုခံအားစနစ္ ( Immune System)
ကြၽန္ေတာ္တို႕ေတြဟာ ေန႕စဥ္ ေရာဂါေပါင္းဆံုနဲ႕ ထိေတြ႕ေနေပမယ့္ အလြယ္တကူ ေရာဂါမခံစားရတတ္ပါဘူး ။ အဲဒါဘာေၾကာင့္လဲ ဆိုေတာ့ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ခုခံအားစနစ္ေၾကာင့္ပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ခုခံအားစနစ္မွာ အေရးအၾကီးဆံုးက CD4+ T ဆဲလ္ေတြပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီဆဲလ္ေတြဟာ ခႏၶာကိုယ္ထဲကို၀င္လာတဲ့ ေရာဂါပိုးေတြကို ေခ်ဖ်က္ေပးပါတယ္ ။ က်န္းမာေနတဲ့ သာမန္လူတစ္ေယာက္မွာ CD4+ Tဆဲလ္ဟာ 1,000 ႏွင့္အထက္ရွိပါတယ္ ။ HIV ပိုးဟာ ကိုယ္ခႏၶာထဲ၀င္ေရာက္သြားၿပီဆိုရင္ CD4+T ဆဲလ္ေတြကို အဓိက တုိက္ဖ်က္ပါတယ္ ။ အဲဒီလို CD4+ T ဆဲလ္ေတြ ပ်က္ဆီးသြားတာနဲ႕ အမွ် ကိုယ္ခံအားစနစ္မွလဲ အင္အားနည္းသြားပါတယ္ ။ ကိုယ္ခံအားစနစ္အားနည္းသြားတာနဲ႕ သာမန္အေၿခအေနမွာ ခုခံႏိုင္ေသာ ေရာဂါမ်ားကိုပင္ မခုခံႏိုင္ေတာ့ေပ ။ ထိုအခါ အၿခားေရာဂါပိုးမ်ားပါ ခႏၶာကိုယ္ထဲ၀င္ေရာက္လာၿပီး ေရာဂါေပါင္းစံုကို တစ္စုတစ္ေ၀းတည္းခံစားရပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ ေရာဂါလကၡဏာစု (Syndrome ) လို႕ အမည္ေပးၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။
ဘယ္အခ်ိန္မွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြကို စတင္ခံစားရမလဲ
CD4+T ဆဲလ္အေရအတြက္ဟာ 200 ေအာက္ေရာက္သြားၿပီဆိုရင္ေတာ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြကို စတင္ခံစားရပါတယ္ ။ တစ္ခါတစ္ရံမွာေရာဂါလကၡဏာၿပဖို႕ ၉ ႏွစ္မွ ၁၀ ႏွစ္ထိၾကာတတ္ပါတယ္ ။ အဲဒီလိုကာလၾကာရွည္စြာ လကၡဏာမၿပဘဲေနတဲ့ကာလကို Window period လို႕ေခၚပါတယ္ ။
ခုခံအားက်ေသာအခါ ၀င္ေရာက္လာတတ္ေသာ ဆင့္ပြါးေရာဂါမ်ား ( opportunistic infections )
၁) တီဘီေရာဂါ ( tuberculosis )
၂) ဆစ္ဖလစ္ ( syphilis )
၃) မိႈေၾကာင့္ၿဖစ္ေသာေရာဂါမ်ား (eg . candidiasis )
၄) ကင္ဆာေရာဂါမ်ား ( eg. Kaposi's sarcoma )
၅) နမိုးနီယား ( Pneumonia )
၆) အသည္းေရာင္ေရာဂါ ( Hepatitis )
ရ) ေရယုန္ ( Herpes simplex and zoster )
၈) ငွက္ဖ်ားေရာဂါ ( Malaria )
ဒါေတြကေတာ့ အၿဖစ္မ်ားတဲ့ ေရာဂါအနည္းငယ္ပါ ။ အၿခားေရာဂါေတြအမ်ားၾကီးရွိပါေသးတယ္ ။
ရင္ေသြးငယ္မ်ား ႏွင့္ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါ
အခုလိုမိုးရာသီကာလေရာက္လာၿပီဆိုရင္ ကေလးငယ္မ်ားအတြက္ စိုးရိမ္းဖြယ္ရာ ၿခိမ္းေၿခာက္ေနတဲ့ ေရာဂါတစ္ခုကေတာ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒီေရာဂါဟာ သာမာန္တုပ္ေကြးလိုအဖ်ားေရာဂါအေနနဲ႕ စၿဖစ္တတ္ေပမယ့္
တစ္ခါတစ္ရံမွာ ေသြးလြန္ၿခင္း ၊ ေသြးလန္႕ၿခင္းမ်ားထိ ၿဖစ္တတ္ပါတယ္ ။ကေလးငယ္မ်ားရဲ႕ အသက္ဆံုးရႈံး ရသည္အထိလည္းဆိုးရြားတတ္ပါတယ္ ။ ရင္ေသြးငယ္ေတြဆိုတာ အနာဂါတ္အတြက္ အားသစ္ေတြပါ ။ သူတို႕ေလးေတြရဲ႕ ဘ၀ က်န္းမာသန္စြမ္းဖို႕ ၊ လွပဖို႕အတြက္ ဒီေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါကို အေလးထားၿပီး ကာကြယ္ရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးဆိုတာ
ကြၽန္ေတာ္တို႕သိထားတဲ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးဆိုတာ ဒန္ဂီးအဖ်ား ( Dengue fever ) ရဲ႕အမ်ိဳးအစားတစ္ခုၿဖစ္ပါတယ္ ။ ဒန္ဂီးအဖ်ား (Dengue fever) အဆင့္ ၊ ေသြးထြက္လြန္ေသာအဆင့္ ( Dengue hemorrhagic fever ) ႏွင့္ ေသြးလန္႕ေသာအဆင့္ ( Dengue shock syndrome ) ဆိုၿပီး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိပါတယ္ ။ ဒီေရာဂါဟာ ဒန္ဂီးဗိုင္းရပ္စ္ ( Dengue virus ) ေၾကာင့္ၿဖစ္ရတာပါ ။အစပိုင္းမွာ သာမန္ဒန္ဂီးအဖ်ားအေနနဲ႕ စတင္ခံစားရပါတယ္ ။ သေဘာသဘာ၀အရ သူ႕ဘာသာေပ်ာက္ကင္းသြားတတ္ေသာေရာဂါ (self-limited) ၿဖစ္ေပမယ့္ တစ္ခါတစ္ရံမွာ ႏွာေခါင္း ၊ သြားဖံုးမ်ားမွ ေသြးယိုဆီးတတ္ၿပီး ေသြးထြက္လြန္ေသာအဆင့္ ( DHF )သို႕ ကူးေၿပာင္းသြားတတ္ပါတယ္ ။ ပိုဆိုးလာမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေသြးလန္႕ေသာအဆင့္ထိေရာက္ရွိႏိုင္ၿပီး အသက္ဆံုးရႈံးရမႈမ်ား ၿဖစ္တတ္ပါတယ္ ။
အာရွ-ပစိဖိတ္ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးကာကြယ္ေရး
( Core Group Meeting in Singapore )
ဒီေရာဂါဟာ ရင္ေသြးငယ္တို႕ရဲ႕ အသက္ေတြကို ကိုင္လႈပ္ေနတဲ့အတြက္ ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕ က ဦးေဆာင္ၿပီး အာရွ ႏွင့္ ပစိဖိတ္ေဒသမ်ားတြင္ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါကာကြယ္ေရးလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားကိုေဆာင္ရြက္လာပါတယ္ ။ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၈ ရက္ - ၁၀ ရက္ေန႕ေတြမွာ စကၤာပူႏိုင္ငံတြင္ ဒန္ဂီးတိုက္ဖ်က္ေရး စီမံခ်က္ ( Asia-pacific Dengue Framwork -APDF ) ေရးခဲ့ၾကပါတယ္ ။ လာမယ့္ႏို၀င္ဘာလမွာလည္း ထိပ္သီးအစည္းအေ၀းပြဲတစ္ခုကို စင္ကာပူႏိုင္ငံမွာ ၿပဳလုပ္ဦးမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။ဒီေရာဂါဟာ အာရွ ႏွင့္ ပစိဖိတ္ေဒသေတြမွာ လ်င္ၿမန္စြာၾကီးထြားလာပါတယ္ ။ လူေပါင္း ၁.၈ ဘီလီယန္ဟာလဲ ေရာဂါခံစားရႏိုင္တဲ့အေနအထားမွာရွိတယ္လို႕ ခန္႕မွန္းၾကပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္ အာရွ ႏွင့္ ပစိဖိတ္ေဒသ ႏွစ္ခုပူးေပါင္းၿပီး ဒီေရာဂါကို ကာကြယ္ၾကဖို႕ အစီအမံမ်ားေဆာင္ရြက္ေနၾကၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။
ဘာေၾကာင့္ၿဖစ္ရတာလဲ
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါဟာ ဒန္ဂီးေရာဂါပိုးသယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ေအးဒီးစ္ ( Aedes aegypti ) ၿခင္ကိုက္လို႕ၿဖစ္ရတာပါ။
( Aedes aegypti )
ဒီၿခင္ရဲ႕ ထူးၿခားခ်က္ကေတာ့ ကိုယ္ခႏၵာေပၚမွာ အၿဖဴစက္မ်ားပါရွိၿခင္း ၊ ေန႕လည္ဘက္မ်ားတြင္သာကိုက္တတ္ၿခင္း ၊ ေရၾကည္ေရသန္႕မ်ားတြင္သာေပါက္ဖြားတတ္ၿခင္း တို႕ၿဖစ္ပါတယ္ ။ အထူးသၿဖင့္ ေသာက္ေရအိုးမ်ား ၊ ဘုရားပန္းအိုးမ်ားအစရွိသည္တို႕ထဲတြင္ ေပါက္ဖြားတတ္ပါတယ္ ။
လကၡဏာမ်ား
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါခံစားရၿပီဆိုရင္ ဒီလိုေရာဂါလကၡဏာေတြခံစားရပါတယ္ :
၁ ) ရုတ္တရက္ဖ်ားၿခင္း ...အဖ်ားဟာ ၃၉-၄၀ ဒီဂရီစယ္စီးရပ္ ေလာက္ထိရွိတတ္ပါတယ္ ။ အဖ်ားဟာ ၅ ရက္ကေန ၇ ရက္ေလာက္ထိၾကာတတ္ပါတယ္ ။ ၃ရက္နဲ႕ ၄ ရက္ေၿမာက္ေန႕ေတြမွာ အဖ်ားက်သြားသလိုၿဖစ္တတ္ေပမယ့္ ၅ရက္ေၿမာက္ေန႕ မွာ ၿပန္တက္လာတတ္ပါတယ္ ။အဲဒီကာလမွာ ေသြးလြန္တဲ့အဆင့္သို႕ကူးေၿပာင္းတတ္သၿဖင့္ သတိထားရမယ့္ကာလလည္းၿဖစ္ပါတယ္ ။
၂) ကိုယ္လက္မအီမသာၿဖစ္ၿခင္း ။
၃) ေခါင္းကိုက္ၿခင္း ။
၄) မ်က္လံုးေနာက္ဘက္ ၊ ၾကြက္သားမ်ားႏွင့္ အဆစ္အၿမစ္မ်ား နာၿခင္း ။
၅) အေရၿပားတြင္ အနီစက္မ်ားေပၚလာၿခင္း ။
၆) ေကာ္ဖီေရာင္မ်ား အန္တတ္ၿခင္း ။
အဲဒီလကၡဏာေတြခံစားရၿပီဆိုရင္ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးၿဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာကို သတိၿပဳရပါမယ္ ။အဆစ္အၿမစ္မ်ား ၿပင္းထန္စြာ နာၾကင္တတ္သၿဖင့္ break-bone-fever လို႕ေတာင္ေခၚၾကပါတယ္ ။
ဘာလို႕ေၾကာက္စရာေကာင္းရသလဲ
ဒီေရာဂါဟာ ေသြးေၾကာေလးေတြကို ပ်က္ဆီးေစတတ္ပါတယ္ ။ေသြးေၾကာနံရံေလးေတြပါးလာၿပီး ကိုယ္တြင္းအဂၤါေတြထဲကို ေသြးယိုဆီးမႈေတြၿဖစ္လာပါတယ္ ။ေနာက္ဆံုးမွာ ေသြးေၾကာေတြလံုး၀ပ်က္ဆီးသြားၿပီး ေသြးလန္႕ၿခင္းမ်ား (shock ) ၿဖစ္လာကာ အသက္ဆံုးရႈံးရသည္ထိၿဖစ္တတ္ပါတယ္ ။ဒါေၾကာင့္မို႕ ထိေရာက္တဲ့ကုသမႈေတြလိုအပ္ပါတယ္ ။ဒါဆိုရင္ေတာ့ ေပ်ာက္ကင္းႏိုင္ပါတယ္ ။
ကူးစက္တတ္ပါသလား
လူတစ္ေယာက္ကေန ေနာက္တစ္ေယာက္ဆီကိုေတာ့ တုိက္ရုိက္မကူးစက္ႏိုင္ပါဘူး ။ ေရာဂါပိုးသယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ၿခင္ကိုက္မွသာ ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္ ။
ကိုယ္ခႏၶာထဲက ၿဖစ္စဥ္မ်ား
ဒန္ဂီးဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးဟာ ခႏၵာကိုယ္ထဲ၀င္ေရာက္သြားၿပီဆိုရင္ ကိုယ္တြင္း လင့္ပ္အက်ိတ္မ်ား (lymph node)အတြင္းမွာ ပြားမ်ားလာတတ္ပါတယ္ ။ခႏၵာကိုယ္ထဲပိုး၀င္ေရာက္ၿပီး ၄ ရက္မွ ၆ ရက္ကာလအတြင္း လူကိုဒုကၡေပးႏိုင္တဲ့ပမာဏထိပြါးမ်ားလာၿပီး ေ၀ဒနာစတင္ခံစားရပါေတာ့တယ္။
အိမ္မွာကုလို႕ရပါသလား
လူနာအမ်ားစုကေတာ့ အိမ္မွာတင္ကုသလို႕ရပါတယ္ ။
၁) ေကာင္းေကာင္းအနားယူပါ
၂) အဟာရရွိေသာအစားမ်ားစားပါ
၃) အရည္မ်ားမ်ားေသာက္ပါ ။ ေရာဂါရဲ႕ သေဘာသဘာ၀အရ ခႏၵာကိုယ္တြင္းမွ အရည္မ်ားဆံုးရႈံးတတ္သၿဖင့္ အရည္မ်ားမ်ားေသာက္ဖို႕လိုပါတယ္ ။ အထူးအၿဖင့္ ဓါတ္ဆားရည္ ( ORS ) ကိုမ်ားမ်ားေသာက္ေပးရပါမယ္ ။
အေရးအၾကီးဆံုးက အႏၵရာယ္ လကၡဏာမ်ား ( Danger Signs ) မ်ားကိုေစာင့္ၾကည့္ရပါမယ္ ။ အဲဒီလကၡဏာေတြေတြ႕ၿပီဆိုရင္ေတာ့ နီးစပ္ရာ ေဆးရုံ ၊ ေဆးခန္းမ်ားသို႕ အၿမန္ဆံုးသြားၿပရပါမယ္ ။
အႏၶရာယ္လကၡဏာမ်ား
ဒီလကၡဏာေတြက ေသြးလန္႕ၿခင္းမတိုင္မီ ေတြ႕ရမယ့္ လကၡဏာေတြၿဖစ္ပါတယ္ ။
၁) ၿပင္းထန္စြာ ဗိုက္ေအာင့္ၿခင္း ( intense and substained abdominal pain )
၂) ေကာ္ဖီေရာင္မ်ား အဆက္မၿပတ္အန္ၿခင္း ( coffee ground vomiting )
၃) ကိုယ္ပူေနရာမွ အပူခ်ိန္ရုတ္တရက္ က်ဆင္းၿခင္း ( hypothermia ) - ေသြးလြန္ၿခင္း ၊ ေသြးလန္႕ၿခင္း ( Shock ) ဟာ ၃ရက္နဲ႕ ၅ ရက္ေၿမာက္ေန႕ေတြမွာ ၿဖစ္တတ္ပါတယ္ ။ၿဖစ္လာၿပီဆိုရင္ ကိုယ္အပူခ်ိန္ရုတ္တရက္ က်သြားတတ္ပါတယ္ ။ အဲဒီလုိက်သြားတာကို တစ္ခ်ိဳ႕က ေနၿပန္ေကာင္းသြားတယ္လို႕ ထင္မွတ္ၿပီး ေပါ့ဆမိတတ္ပါတယ္ ။ဒါေၾကာင့္ အလြန္သတိထားရပါမယ္ ။
၄) ဂနာမၿငိမ္ၿဖစ္ၿခင္း ( restlessness )
၅) ၀မ္းအမဲမ်ားသြားၿခင္း
၆) ႏွာေခါင္း ၊ သြားဖံုးမ်ားမွ ေသြးယိုၿခင္း
ဒီလကၡဏာေတြေတြ႕ၿပီဆိုရင္ေတာ့ ေဆးရုံသို႕အၿမန္ဆံုး သြားရပါ့မယ္ ။
ေပ်က္ကင္းေအာင္ကုသႏိုင္ပါသလား
ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ၿဖစ္ေသာေရာဂါၿဖစ္သၿဖင့္ လံုး၀ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ကုသႏိုင္ေသာေဆးမရွိပါ ။ ပဓိဇီ၀ေဆးမ်ား ( antibiotics ) မ်ားၿဖင့္လည္းမေပ်ာက္ကင္းႏိုင္ပါ ။ အဖ်ားတက္ၿခင္း ႏွင့္ ၾကြက္သား ၊ အဆစ္မ်ား နာက်င္ၿခင္းအတြက္ ( Paracetamol ) ကိုတိုက္ႏိုင္ပါတယ္ ။
( လံုး၀ ) မေပးရမည့္ ေဆးမ်ား (လံုး၀ )
ဒီေဆးေတြဟာ ေသြးယိုဆီးမႈကို ၿဖစ္ေစတတ္လို႕ လံုး၀ေရွာင္ၾကဥ္ရမွာၿဖစ္ပါတယ္ ။
၁) Asprin
၂) Brufen ( ibuprofen )
ေသြးလန္႕ၿခင္း ( Shock )
ေဆးရုံတြင္ ထိေရာက္ေသာကုသမႈမ်ားၿဖင့္ ေပ်က္ကင္းေအာင္ကုသႏိုင္ပါတယ္ ။ တစ္ခါတစ္ရံ ေသြးသြင္းဖို႕လိုအပ္တတ္ပါတယ္ ။
ကာကြယ္ေဆး (Vaccine )
စမ္းသပ္ဆဲကာလမွာပဲရွိပါေသးတယ္ ။ ေနာင္ႏွစ္အနည္းငယ္အတြင္းမွာ ေစ်းကြက္ထဲေရာက္လာႏိုင္ပါတယ္ ။
ဘယ္ေတာ့ေပ်ာက္မွာလဲ
မ်ားေသာအားၿဖင့္ ၁ပါတ္ - ၂ ပါတ္အတြင္းမွာ ေပ်ာက္ကင္းႏိုင္ပါတယ္ ။ ဆက္ၿပီးခံစားေနရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ဆရာ၀န္နဲ႕ တိုင္ပင္သင့္ပါတယ္ ။
ဘယ္လိုကာကြယ္ၾကမလဲ
ၿခင္ကိုက္လို႕ၿဖစ္တဲ့အတြက္ ကာကြယ္ဖို႕အေကာင္းဆံုးနည္းလမ္းကေတာ့ ၿခင္ကိုက္မခံရေအာင္ေနၿခင္းနဲ႕ ၊ ၿခင္ေပါက္ဖြားမႈကို ကာကြယ္ၿဖင္းပဲၿဖစ္ပါတယ္ ။
ၿခင္ကိုက္မခံရေအာင္ကာကြယ္ၿခင္း
ၿခင္က ေန႕လည္ဘက္မ်ားတြင္သာကိုက္တတ္ပါတယ္ ။
၁) အ၀တ္အစားကို လံုၿခံဳစြာ၀တ္ပါ ။
၂) ၿခင္ေဆးေခြကို သံုးပါ ။
၃) ၿခင္ေထာင္ေထာင္အိပ္ပါ ။ ေဆးစိမ္ထားေသာ ၿခင္ေထာင္မ်ား ( Insecticide treated Nets )ကို သံုးႏိုင္ပါတယ္ ။
၄) အိမ္မ်ားတြင္ ၿခင္လံုသံဇကာမ်ားတပ္ဆင္ပါ ။
ၿခင္မေပါက္ဖြားေအာင္ကာကြယ္ၿခင္း
ၿခင္ခိုေအာင္းေပါက္ဖြားႏိုင္ေသာ ေနရာမ်ားကို ဖယ္ရွားရပါမယ္ ။
၁) ေသာက္ေရအိုး ၊ ဘုရားပန္းအိုးမ်ားကို အၿမဲေရလဲေပးပါ
၂) ေရတင္တတ္ေသာ အိုးခြက္အေဟာင္းမ်ား ၊ ကားတာယာမ်ား ကိုဖယ္ရွားပါ ။
၃) အိမ္၀န္းက်င္ ခ်ံဳမ်ားကို ရွင္းလင္းပါ ။
အပါတ္စဥ္ သန္႕ရွင္းေန႕သတ္မွတ္ၿပီး ၿခင္အႏႅရာယ္မွကာကြယ္ပါ ။
Cool Slideshows!
( ၿခင္ေပါက္ဖြားတတ္ေသာေနရာမ်ား )
အခ်ဳပ္အားၿဖင့္ဆိုေသာ္ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါကို အားလံုးစုေပါင္းတိုက္ဖ်က္ၿခင္းၿဖင့္ ရင္ေသြးငယ္တို႕ဘ၀ လွပေအာင္ ဖန္တီးေပးၾကပါစို႕လို႕တိုက္တြန္းလိုက္ပါတယ္ ။
( ဒီေဆာင္းပါးေလးကိုဖတ္ၿခင္းၿဖင့္ က်န္းမာေရးအသိေလးတစ္ခုရရွိသြားမယ္ဆိုရင္ ၀မ္းသာပါတယ္ ။ လိုအပ္ခ်က္မ်ားရွိပါက နားလည္ေပးၾကပါလို႕ ေၿပာခ်င္ပါတယ္ ။ အသိပညာ မွ်ေ၀ေပးရုံသက္သက္ ေရးသားၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္ ။ )
Ref: 1. Nelson Text Book Of Pediatrics
2. Ghai Essential Pediatrics
3. WHO Dengue Project -regional office for South-East Asia ( http://www.searo.who.int/)
4. Dengue:clinical and public health aspect
( http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/dengue/slideset/set1/iii/slide10.htm)
5.Medicine.org.uk ( http://medguides.medicines.org.uk/ )
6.National Library of Medicine -us ( http://www.nlm.nih.gov/)
You received this email because you are subscribed to the real_time feed for http://healtheducation-thiha.blogspot.com/feeds/posts/default. To change your subscription settings, please log into RSSFWD.